آب آلوده؛ معضل تمام نشدنی مناطق محروم

مهر: دسترسی به شبکه عمومی آب آشامیدنی در حالی از جمله 52 شاخص عدالت در سلامت است که سلامت آب آشامیدنی در اغلب مناطق محروم و حتی برخی از کلانشهرها آنطور که باید وضعیت سالم و بهداشتی ندارد. تامین آب شرب سالم و بهداشتی از جمله وظایف اولیه دولتها در جهت تامین سلامت مردم است. زیرا آب آلوده یکی از راههای ابتلا و انتقال انواع بیماریهای ویروسی و میکروبی تلقی می شوند و حتی می تواند خطراتی را تا حد مرگ برای افرادی که آب شرب آلوده مصرف می کنند رقم بزند. این در حالی است که به گفته مسئولان وزارت نیرو، در حال حاضر 75 درصد جمعیت روستایی کشور از آب آشامیدنی سالم و بهداشتی برخوردارند. یعنی اینکه 25 درصد روستانشینان به هر دلیل فعلا آنچه را به عنوان آب شرب مصرف می کنند، سالم و بهداشتی نیست. به عنوان نمونه می توان به اظهارات سرپرست شرکت آب و فاضلاب روستایی استان گیلان اشاره کرد که گفته قرار است در ایام دهه فجر امسال 9 هزار و 600 خانوار روستایی در این استان از آب آشامیدنی سالم و بهداشتی برخوردار شوند. گزارشهای مسئولان شرکت آب و فاضلاب حاکی از این است که جمعیت تحت پوشش شبکه آب شهری بیش از 54 میلیون نفر معادل 99 درصد در پایان سال 88 است که پیش بینی می شود تا پایان سال 89 درصد جمعیت تحت پوشش شبکه آب شهری به صد در صد برسد. از سوی دیگر، نبود شبکه دفع فاضلاب شهری و دفع سنتی فاضلاب از طریق چاههای جذبی خصوصا در شهرهای پرجمعیت، نفوذ زباله ها و فاضلابهای صنعتی به سفره های آب زیرزمینی، نفوذ کودهای شیمیایی نیتراته و کودهای حیوانی به اعماق زمین، باعث بالارفتن میزان نیترات درسفره های آب زیرزمینی می شود. این در حالی است که نیترات عامل اصلی اختلال در فرآیند اکسیژن رسانی به سلولهای بدن است و خصوصا برای کودکان و زنان باردار عوارض جبران ناپذیری را به همراه دارد. نیترات احتمال ابتلا به سرطان را افزایش می دهد و خصوصا در کودکان شیرخواره که بدن ضعیف تری دارند باعث ایجاد اختلالات جدی می شود. نیترات از آلاینده های محلول در آب است که توسط تصفیه خانه های معمولی و یا با کلرزنی قابل تصفیه نیست. هرچند استفاده از کلر در آب آشامیدنی باعث از بین رفتن میکروارگانیزمهای بیماریزا و خطرناک در آب می شود. این فرآیند به دلیل ارزان بودن، امروزه یکی از متداول ترین روشهای گندزدایی آب در کشورها است. همچنین کلر دارای اثر باقیمانده در آب است که باعث سالم ماندن آب در شبکه های لوله کشی و در برابر آلودگیهای ثانویه می شود. اما کلر در آب آشامیدنی باعث وارد آمدن صدماتی به سلامتی انسانها نیز می گردد. کلر باقیمانده در ترکیب با مواد آلی موجود در آب، ترکیباتی به نام "تری هالومتان ها" را تشکیل می دهد که امروزه سرطان زایی آنها به اثبات رسیده است. معضل دیگر در شهرهای دنیا، شبکه لوله کشی فرسوده و پوسیده است. این شبکه ها باعث می شوند که آب آشامیدنی، دارای زنگ آهن و رسوبات جدا شده از سیستمهای قدیمی باشد. پوسیدگی لوله ها باعث می شود که خاک، گل، شن و ماسه وارد آب آشامیدنی شهرها شود و سلامتی شهروندان را با مشکل مواجه سازد. سازمان بهداشت جهانی، آب ناسالم را عامل یک بیماری از هر 10 بیماری و 6 درصد مرگ و میرها در سراسر جهان می داند. تب روده ای یا حصبه و تب مالت از مهمترین بیماریهای ناشی از استفاده از آب آلوده به میکروبها است که در جریان آن مغز، سیستم عصبی و چشم از مهمترین بافتهایی هستند که در پی بروز بیماریها آسیب می بینند. بر اساس گزارش سازمان بهداشت جهانی، در کشورهای توسعه یافته آب در کمتر از یک درصد موارد عامل مرگ و میر افراد است که این میزان در کشورهای در حال توسعه به 12 تا 23 درصد می رسد. همچنین در گزارشی که بانک جهانی از وضعیت آلودگی آبهای جهان که با عنوان " شاخصهای توسعه جهان" گزارشی منتشر کرده است، نقش صنایع غذایی و نوشیدنی و فاضلابهای شهری در آلوده کردن آبهای ایران را 43.8 درصد برآورد شده است. بر اساس این گزارش، صنایع تولید فلزات اولیه با 12.5 درصد و صنایع نساجی با 12.5درصد پس از فاضلابهای شهری، صنایع غذایی و نوشیدنی بیشترین نقش را در آلودگی آبهای ایران دارند. بر اساس مصوبه دولت، شورای برنامه ریزی و توسعه استانها و دستگاههای اجرایی ملی حسب مورد موظفند در قالب بودجه‌های سنواتی، تمهیدات لازم را برای ارتقای شاخصهای موضوع بند (1) تا حد میانگین کشوری به کار گرفته و از سال 1392 نتیجه را هر 6 ماه یکبار به شورای عالی سلامت و امنیت غذایی کشور اعلام کنند. تابستان امسال بود که ماجرای آلودگی آب شرب برخی از مناطق تهران از سوی وزیر بهداشت اعلام شد و به دنبال آن بود که دکتر کاظم ندافی، رئیس مرکز سلامت محیط و کار وزارت بهداشت از برنامه 20 ماهه شرکت مهندسی آب و فاضلاب تهران و کشور برای از رده خارج کردن چاههای آلوده ای که بخشی از آب شرب تهران را تامین می کنند خبر داد. اما همان زمان بود که محمد هادی حیدرزاده، مشاور شهردار تهران با عنوان این مطلب که تهران در پوشش شبکه فاضلاب شهری جزو 10 کلانشهر آخر دنیاست، گفت که آلودگی آب تهران بنا به دلایلی سالها بیان نمی شد در حالی که همه می دانستند فقدان شبکه فاضلاب موجب شده تا فاضلاب شهری تهران وارد آبهای زیرزمینی شود. آنچه مشخص است اینکه برخی از روستاها و مناطق کشور هنوز از داشتن آب شرب سالم و بهداشتی محرومند و فعلا آنچه را مصرف می کنند، آبی است که اعتماد زیادی به سالم بودن آنها نیست. در حالی که کوچکترین آلودگی میکروبی و ویروسی می تواند سلامت مصرف کنندگان این قبیل آبها را تهدید کند. در هر حال، دولت در تعیین شاخصهای عدالت در سلامت، به موضوع شبکه عمومی آب سالم در کشور توجه کرده است که نشان می دهد وضعیت چندان مطلوبی در این زمینه نداریم.