امام کاظم (ع) ازدواج با چه زنانی را توصیه کردند؟
حتماً دوست دارید بدانید پدر امام رضا (ع) چگونه چنان فرزندی تربیت کردند و در قبال خانواده خود به چه اصولی پایبند بودند. این گزارش، گزیده‌ای است از سبک زندگی امام موسی کاظم (ع) با ریز نکاتی بسیار ارزشمند که می‌تواند ناجی زندگی‌های بسیاری باشد.
گرچه کظم غیظ یا همان فروبردن خشم به‌عنوان اصلی‌ترین شاخصه اخلاقی امام موسی کاظم (ع) شناخته می‌شود اما نباید فراموش کرد که ائمه ما به‌غیراز ویژگی بارزی که به آن شهرت پیدا کرده‌اند، دارای شاخصه‌های اخلاقی و سبک زندگی فردی و اجتماعی منحصربه‌فردی بوده‌اند که هریک از آن‌ها می‌تواند چراغ راهی برای ساختن زندگی آدم‌هایی باشد که مشتاق درس‌آموزی از این بزرگان و سبک زندگی دینی هستند. چه بسا که ما نیز هم‌زمان با شهادت امام موسی کاظم (ع) می‌خواهیم نگاهی داشته باشیم به بخشی از زندگی ایشان که درس‌ها و توصیه‌هایی پیرامون شیوه رفتاری و اخلاقی امام کاظم (ع) در خانواده را به همراه دارد.
مبنای انتخاب همسر از نگاه امام کاظم (ع)
انتخاب درست در همسرگزینی، اولین و مهم‌ترین راه خوشبختی زوجین به شمار می‌رود که می‌تواند سعادت یک خانواده را به همراه داشته باشد. امام کاظم (ع) در خصوص انتخاب همسر توصیه‌های کاملی برای آقایان داشته و تأکید کرده‌اند: «مادران شایسته‌ای برای فرزندان آینده‌تان برگزینید.» اما یک همسر و یک مادر شایسته چه شاخصه‌هایی دارد؟
امام کاظم (ع) در چند روایت جداگانه به نقل از رسول اکرم (ص)، زنان صالح، عفیف و پاک‌دامن و هم‌کفو با مرد را به‌عنوان مهم‌ترین ویژگی‌های یک همسر شایسته عنوان کرده‌اند. مثلاً در مورد انتخاب زن صالح می‌فرمایند: «خداوند فایده‌ای بهتر از همسر صالحه به انسان نداده تا وقتی او را می‌بیند خوشحال گردد و هر گاه شوهر خارج از منزل است، خود و مال شوهر را حفظ نماید» ایشان در روایتی دیگر از پیامبر نقل کرده‌اند: «با زنان فلان طایفه ازدواج کنید، زیرا آن‌ها با عفت هستند و زنان آنان نیز با عفت‌اند و با زنان فلان طایفه ازدواج نکنید، زیرا آنان با عفت نیستند و زنانشان نیز با عفت نخواهند بود.» همچنین انتخاب همسرانی همسطح و هم کفو نیز توصیه‌ای از این امام بزرگوار و به نقل از حضرت رسول است. ضمناً امام کاظم (ع) نسبت به انتخاب زنانی رئوف و باعاطفه نیز تأکید داشتند و با تعلیم دعایی به اصحاب خود آموختند که از خداوند همسرانی ودود و باعاطفه زیاد طلب کنند. (مسند امام کاظم، همان)
لزوم آراستگی مردها برای همسرانشان
رعایت نظافت و حتی فراتر از آن، آراستگی مردان برای همسرانشان از نکات مورد تأکید در سبک زندگی اسلامی به شمار می‌رود و روایاتی نیز از ائمه و رسول اکرم (ص) در این زمینه وجود دارد که نشان می‌دهد زینت و آراستگی در زندگی مشترک صرفاً مختص به زنان نیست و مردان هم باید نسبت به این مسئله توجه ویژه‌ای داشته باشند. امام کاظم (ع) در همین زمینه روایت و سفارشی دارند. گفته می‌شود روزی حسن بن جهم، امام کاظم (ع) را در حالی می‌بیند که محاسنشان را رنگ‌کرده و بسیار آراسته بوده‌اند. او از امام می‌پرسد: «فدایت شوم چرا محاسنت را رنگ کرده‌ای؟» که امام در پاسخ می‌فرمایند: «آراستگی و آمادگی، موجب تأکید بر حفظ عفت زن می‌شود. همانا بعضی از زن‌ها به‌خاطر آن که شوهرانشان به مسئله نظافت و آرایش بی‌اعتنا هستند، از مرز عفت خارج می‌گردند. آیا دوست داری که همسرت را آن گونه بنگری که او تو را آن گونه (ژولیده و نامنظم) بنگرد؟ از اخلاق پیامبران، پاکیزگی، خوشبویی و زدودن موهای اضافی بدن بود.» (نگاهی بر زندگی امام کاظم؛ محمد محمدی اشتهاردی)
ورود سرزده به خانه ممنوع
احتمالاً شما هم از کارشناسان خانواده شنیده‌اید که زن و مرد نباید به حریم شخصی همدیگر تجاوز کرده و حد و حدودها را زیر پا گذارند. جالب است بدانید که به گفته حجت‌الاسلام احمد بصیری کارشناس و پژوهشگر مذهبی، امام موسی کاظم (ع) نیز به این مسئله اشاره داشته و فرموده‌اند: «هنگامی که مرد قصد ورود به خانه را دارد، بدون هماهنگ‌کردن همسر به خانه وارد نشود، بلکه او را آگاه کند.» امام کاظم (ع) علت این کار را این چنین عنوان کرده‌اند: «مبادا مرد سرزده وارد منزل شود و صحنه‌ای را مانند آراستگی حداقلی همسر مشاهده کند که باعث تغییر نگاه و علقه‌اش نسبت به او شود.»
دست و دلبازی در قبال خانواده
گرچه قناعت همواره به‌عنوان توصیه‌ای در سبک زندگی دینی مطرح می‌شود اما بااین‌حال، خساست و تنگ‌نظری نیز جایی در سیره اهل‌بیت ندارد و بر اساس روایاتی مختلف می‌توان دریافت که اهل‌بیت ساده‌زیستی در زندگی شخصی خود را به‌هیچ‌عنوان به خانواده تحمیل نمی‌کردند و در تأمین نیازهای همسر و فرزندان خود سنگ تمام می‌گذاشتند. نکته‌ای که باید موردتوجه قرار گیرد تا مبادا خساست مرد خانه، عرصه را بر اعضای خانواده تنگ کرده و حتی منجر به از هم گسستگی خانواده شود. امام کاظم (ع) در این باره می‌فرمایند: «سزاوار است مرد نسبت به اهل منزل خود دست‌ودلباز باشد و در حد توان رفع نیاز کند تا آرزوی مرگش را ننمایند.» (وسائل الشّیعة، ج ۲)
هواخواهی کودکان به توصیه امام کاظم (ع)
امروزه در علم روان‌شناسی برای تربیت فرزندان با لیست بلندبالایی از بایدها و نبایدها مواجه می‌شویم، اما جالب است که تمام این نکات در تربیت دینی دیده شده و هریک از اهل‌بیت بادقت نظر بالایی نسبت به این نکات تأکید داشته‌اند، چه بسا که خودشان نیز بهترین والدهای عالم بودند و خاندان اهل‌بیت را به جامعه شیعیان تقدیم کردند. به‌طور مثال امام کاظم در دو مورد بسیار مهم که خیلی از والدین به طور روزمره با آن مواجه هستند، توصیه‌های ارزشمندی دارند. ایشان در مورد شیطنت کودکان می‌فرمایند: «سزاوار است فرزند در کودکی شلوغ و پرتحرک باشد تا در بزرگی صبور و بردبار شود و جز این روا نیست. (مسند امام کاظم (ع)، ج ۱). همچنین در کلامی دیگر به والدین توصیه می‌کنند: «هنگامی که به فرزندانتان وعده دادید، حتماً به آن وفا کنید؛ همانا کودکان چنان می‌پندارند که شما به آن‌ها روزی می‌دهید.» (مستدرک‌الوسائل، ج۳)
تربیت فرزندان در عین تکریم آن‌ها
همان‌طور که از روایات هم پیداست، امام کاظم (ع) به‌قدری ارزش و احترام برای فرزندانشان قائل بودند که آن‌ها را محترمانه و با القاب نیکو صدا می‌زدند، آن‌ها را در آغوش گرفته و می‌بوسیدند، اما از طرفی نیز نسبت به تربیت دینی و اخلاقی فرزندانشان بسیار تأکید داشتند. مثلاً ایشان می‌فرمودند: «هنگامی که فرزندانتان به ۷ سالگی رسیدند، آن‌ها را به نماز فرمان دهید.» (مستدرک‌الوسائل، ج۳) یا مثلاً در مورد فرزندان پسر اعتقاد داشتند: «بهتر است پسر را در دوران کودکی به کارهای مختلف و سخت وادار نمائی تا در بزرگی حلیم و بردبار باشد.» (وسائل الشّیعة: ج ۲۱).
به‌واقع روایات و اعمال ایشان در قبال فرزندان به‌خوبی نشان از یک فرزندپروری دینی بی‌نقص دارد که در شرایط امروز جامعه و تهدیدهایش در مباحث تربیتی، می‌تواند الگویی مؤثر و کاربردی برای همه والدین باشد./فارس