مذاکرات جدید هسته‌ای؛ خروج از بن‌بست؟
عباس عراقچی، وزیر امور خارجه که جهت حضور در هفتاد و نهمین نشست مجمع عمومی سازمان ملل در نیویورک حضور دارد، از بدو ورود دیدارهای پرشماری را با همتایان خود از جمله وزرای خارجه انگلیس، فرانسه و آلمان از سر گذرانده است؛ دیدارهایی که گرچه تا حدودی تحت تأثیر رایزنی‌های اجتناب‌ناپذیر او پیرامون تنش‌های جاری در منطقه و آتش‌افروزی تل‌آویو در زمین غزه و لبنان قرار داشته، اما در واقع زیر سایه یکی از مأموریت‌های اصلی دولت چهاردهم یعنی تعیین تکلیف پرونده مذاکرات هسته‌ای و رفع تحریم‌ها مورد توجه قرار دارد.
عراقچی روز گذشته در جدیدترین موضعگیری خود به این مهم اشاره داشت و مذاکرات هسته‌ای را یکی از محورهای اصلی دیدارهای اخیر خود با مقام‌های اروپایی خواند. او تصریح کرد که در این دیدارها بر «مذاکره» به عنوان تنها راهکار خروج از بن‌بست و رفع ملاحظات ادعایی جهت گشودن یک مسیر اعتمادساز تأکید کرده و یادآور شده که برای درس‌آموزی غرب از سیاست فشار، توجه به این واقعیت کافی است که مسیر تحریم، ایران را از ۲۰ سانتریفیوژ «آی‌آر ۱» به هزاران سانتریفیوژ پیشرفته «آی‌آر ۶» رسانده و کشورهای غربی را امروز نسبت به پیشرفت‌های نظامی ایران و دسترسی‌اش به موشک‌های پیشرفته معترض ساخته است. در همین راستا عراقچی سعی دارد روزهای آتی در نیویورک توجه و تمرکز خود را در حل مسأله هسته‌ای صرف کند و از زمان باقی مانده برای باز کردن گره کور برجام و رفع تحریم‌ها بهره گیرد. این روند که پیشتر در بدو حضورش در نیویورک با دیدار او با «رافائل گروسی» مدیرکل آژانس و گفت‌وگوی مهم مجید تخت روانچی معاون وزارت خارجه با «انریکه مورا» معاون سیاست خارجی اتحادیه اروپا کلید خورد، در حالی حائز اهمیت ویژه‌ای است که تل‌آویو با کشاندن جبهه جنگ به فراتر از جغرافیای غزه، بالاترین تلاش خود را برای جلوگیری از احیای فرآیند دیپلماتیک میان ایران و غرب به کار گرفته و طبیعتاً آغاز مجدد مذاکرات با خواست اروپایی‌ها نمی‌تواند خبر خوبی برای رهبران جنگ‌افروز تل‌آویو در شرایط کنونی باشد.
تشدید نگرانی و درخواست از تهران
نشانه‌های ازسرگیری مذاکرات در نیویورک در حالی پدیدار شده که بدعهدی غرب در قبال توافق هسته‌ای اگر چه اجرای کامل آن را با دست‌انداز روبه‌رو کرد اما نتایج زودهنگامی به جای گذاشت که در شتاب گرفتن پیشرفت صنعت هسته‌ای ایران بازتاب یافت و سبب شد مذاکراتی که طرف‌های غربی احتمال می‌دادند ایران متأثر از تحریم‌ها و پس از طی روندی کند و فرساینده به آن ورود کند، بخش قابل توجهی از راه را در کوتاه مدت بپیماید و برخلاف تصور، با پافشاری پایتخت‌های غربی در کانون دوباره رایزنی‌های دیپلماتیک بنشیند. خواسته مذاکره با ایران در واکنش به موضع صریح مسعود پزشکیان رئیس جمهور دولت چهاردهم که برداشتن فشار را مقدمه مذاکره خوانده، اتفاق مهمی بود که اگر پشتوانه‌هایی همچون دست برتر جمهوری اسلامی در زمینه پیشرفت صنعت هسته‌ای و تقویت قوای نظامی در میدان را به همراه نمی‌داشت، برای به واقعیت رسیدن باز هم باید ماه‌ها و سال‌ها بحث و مجادله را پشت سر می‌گذاشت. این بود که هر چه روند مواجهه‌ای ایران در برابر عدم تحقق منافع برجامی‌اش شتاب بیشتری می‌گرفت و هر چه تار و پود پروژه فشار حداکثری بیشتر گسسته می‌شد، امید غرب از احتمال نضج گرفتن توافقی که مطالبات فراتر از موضوعات هسته‌ای را به عنوان یکی از خواست‌های چند سال اخیر خود تحقق یافته ببیند، کمرنگ‌تر می‌شد. نگرانی آشکاری که به واقعیت پیوستن آن را باید در هفته‌ها و روزهای اخیر دید که بویژه در نشست جاری مجمع عمومی سازمان ملل بروز یافت و مقام‌های اروپایی را ناگزیر کرد که خواسته خود مبنی بر پیگیری پرونده هسته‌ای را در دیدار با وزیر امور خارجه ایران در میان بگذارند.
ورود متغیرهای جدید به صحنه
اما آغاز مجدد مذاکرات هسته‌ای که با رویکرد برد- برد مطرح شده از سوی ایران، دورنمایی مثبت را به رخ می‌کشد، در حالی است که طرف‌های مقابل که پیشتر نقش چندانی برای موقعیت ایران در منطقه قائل نبودند، با واقعیت ایران جدیدی روبه‌رو هستند که حضور و نفوذ خود را در تحولات مهمی همچون جنگ غزه به عنوان یک بازیگر اصلی به رخ کشیده و این امکان را نشان داده که می‌تواند عمق راهبرد سیاست خارجی‌اش را به طرف‌های غربی تحمیل کند.
بنابراین زیر سایه پیشامدهایی همچون جنگ خاورمیانه و نبرد اوکراین، می‌توان به تغییر بنیادین شرایط پیرامونی مذاکره هسته‌ای در قیاس با زمان پیش از بروز این رخدادها اشاره داشت. این موضوعات درعین اینکه تهدیداتی جدی را برای ایران پیش کشیده اما از منظر قراردادن آن در جایگاه یک بازیگر مهم در مجموعه نگرانی‌های امنیتی اروپا امکان‌هایی را هم برای تعامل در زمین بازی‌های سیاسی بویژه مذاکرات هسته‌ای فراهم کرده است. از این منظر عراقچی در گفت‌وگوی روز گذشته خود خبر داده که بحث اوکراین و اتهامات اخیر پیرامون همکاری نظامی ایران با روسیه در رایزنی‌های او با همتایان اروپایی‌اش جای گرفته و تهران ملاحظات مورد نظر خود را با طرف مقابل در میان گذاشته و به ادعاهای طرف مقابل در این گفت‌وگوها پاسخ گفته است. چه طرف‌های اروپایی مضمون رقابت‌آمیز قدرت و نفوذ منطقه‌ای ایران را طی سال‌های اخیر به سناریوهای امنیت ماجراجویانه‌ای در فراسوی مرزها تبدیل کرده و همواره بر بوق ادعای دست داشتن کشورمان در نزاع‌های نظامی اخیر دمیده‌اند؛ امری که بی‌تردید می‌تواند سایه خود را بر مذاکرات رفع تحریم‌ها تحمیل کند و درعین آنکه نه تنها مانع از تعیین تکلیف یکی از مهم‌ترین پرونده‌های مورد مناقشه میان ایران و غرب شود که گشودن جبهه‌های تازه‌ای از نزاع دیپلماتیک را ممکن کند.
با این وجود باید گفت شرایط کنونی در منطقه خاورمیانه و جنگ فرسایشی اوکراین نشان می‌دهد که غرب در نزاع خودساخته‌ای که با ایران بر سر نفوذ منطقه‌ای رقم زده است، چه با سلاح تحریم و چه با ابزار ایجاد بحران‌های تصنعی امنیتی چیزی جز شکست نخواهد یافت و تنها بازگشت آنها به واقع‌گرایی می‌تواند زمینه را برای حل بی هیاهوی اختلافات هسته‌ای که اینک نیازمند پیگیری در استانداردهای فنی و ذهنی دیگری است، فراهم سازد.
روزنامه ایران