تمام جانشينان ملک عبدالله

اوايل آذر بود كه ملك عبدالله، بزرگترين پسر زنده عبدالعزيز بن عبدالرحمن بن فيصل، پايه‌گذار عربستان سعودي به‌منظور درمان ناراحتي در ناحيه كمر و ستون فقرات به آمريكا رفت، اما اين بار درمان او با دفعات پيش تفاوت داشت. او به آمريكا رفت و عربستان بدون شاه تبديل به گوشتي شد تا هر گوشه‌اش را يكي از شاهزاده‌هاي سعودي به دندان بگيرند؛ اتفاقي كه تاكنون به اين صراحت علني نشده بود. گمانه ‌زني‌ها بر سر جانشيني ملك عبدالله 87 ساله چند سالي است كه سر زبان‌ها افتاده و حتي در محافل داخلي شاهزادگان سعودي هم جا باز كرده بود، ولي از وقتي اين شايعه قوت گرفت كه پادشاه بيمار عربستان از ماه ژوئن 2010 ميلادي، فعاليت‌هاي سياسي خود را محدود كرد و كمتر در انظار عمومي ‌و حتي خصوصي ظاهر شد. با اين حال سفر ملك عبدالله به آمريكا بار ديگر بازار تحليل‌ها را در رابطه با جانشيني او داغ كرد و اين درحالي بود كه «سلطان بن عبدالعزيز» وليعهد عربستان كه مدتي است در خارج از عربستان به سر مي‌برد از مغرب به رياض بازگشت تا در غياب «ملك عبدالله» عهده‌دار امور بزرگترين توليد‌كننده نفت جهان شود. عربستان كنترل بيش از يك پنجم ذخاير نفت خام جهان را در اختيار دارد و يكي از دارندگان عمده ذخاير ارزي دلار و متحد بزرگ آمريكا در منطقه محسوب مي‌شود ولي هيچ حزب سياسي در اين كشور فعاليت نمي‌كند. اما غائله به همين‌جا ختم نمي‌شود وقتي بفهميم كه «سلطان بن عبدالعزيز» برادر ناتني ملك عبدالله وليعهد، معاون اول نخست‌وزير و وزير دفاع عربستان كه بنابر گمانه‌زني‌ها تنها هفت‌سال از برادر پادشاهش كوچكتر است نيز از مشكل سرطان رنج مي‌برد و در سال‌هاي 2008 و 2009 در آمريكا تحت معالجه قرار گرفته و حدود يكسال بوده كه دوره نقاهتش را در خارج عربستان مي‌گذراند. جالب است بدانيد در خانواده پادشاهى سعودى‌ها حدود هفت هزار شاهزاده وجود دارد كه اين شاهزاده‌ها به دو شاخه السوديرى و شاخه الفيصل تقسيم شده است و برخلاف ظاهر، در درون خاندان سعودي بر سر‌ جانشيني پادشاه اختلافات عميقي وجود دارد. در‌حالي كه امسال ملك‌ عبدالله 87 ساله مي‌شود، برادر ناتني و وليعهد او شاهزاده سلطان بن عبدالعزيز هفت سال از او كوچكتر است اما كسي كه بعد از شاهزاده سلطان مي‌تواند به پادشاهي برسد، شاهزاده نايف بن‌عبدالعزيز است كه او هم دو سال از شاهزاده سلطان كوچكتر است. شاهزاده نايف كه هم‌اكنون وزير كشور است، يكي از هفت عضو باقيمانده خانواده سديري هستند كه همه آنان فرزندان ملك عبدالعزيز بن‌سعود هستند و مادر ايشان حصا بنت احمد السديري (پنجمين و محبوبترين همسر ملك عبدالعزيز از ميان ۲۲ زن ديگرش) بوده است. اين گمانه‌زني‌ها از زماني بيشتر شد كه ملك‌عبدالله در اقدامي ‌(كه شايد به معناي معرفي كسي كه در نبود پادشاه و وليعهد بايد قدرت به وي واگذار شود) شاهزاده نايف برادر ناتني خود كه قدري از او كوچك تر است را به سمت معاون دوم نخست‌وزير منصوب كرد. واگذاري اين منصب ضامن آن نبود كه شاهزاده نايف پادشاه خواهد شد اما از آن زمان نايف دامنه نفوذ خود را به فراتر از مسائل امنيتي افزايش داده و درباره مسائل اقتصادي نيز اظهار‌نظر مي‌كند و برخي از دفاتر و ادارات دولتي و وب‌سايت‌هاي رسمي‌ دولتي تصاوير شاهزاده نايف را در كنار تصاوير ملك عبدالله و شاهزاده سلطان نصب يا منتشر كرده‌اند. در همين حال روزنامه القدس‌العربي در تحليل خود در اين رابطه به نكته مهمي ‌اشاره مي‌كند و مي‌نويسد: «برادران ناتني پادشاه عربستان كه سال‌هاست مترصد اين وضعيت هستند، از اين پس فعال‌تر شده و گفته مي‌شود «امير طلال بن‌عبدالعزيز»، كه فعال‌ترين چهره ناراضي خاندان سعودي است، خود را براي ورود به چالش جانشيني پادشاهي عربستان آماده مي‌كند.» اين در حالي است كه پادشاه عربستان در سال 2006 با پيشدستي در اين‌خصوص گروهي متشكل از 35 امير خاندان سعودي تشكيل داد و از آنها خواست براي آينده خاندان سلطنت و حكومت برنامه ارائه دهند. در همان سال بود كه ملك عبدالله طرح كلى خود را براى تعيين جانشينش تنظيم كرد. به گفته مقامات سعودى اگر همه چيز براساس طرح كلى ملك عبدالله پيش برود پس از مرگ ملك عبدالله سلطنت به شاخه السوديرى و به گروه هفت (گروه قدرتمند اين شاخه) خواهد رسيد. به جز شاهزاده سلطان (وليعهد)، شاهزاده نايف (وزير كشور و فرماندار رياض) نيز از بخت حضور در راس قدرت در عربستان برخوردارند. اما به شرط آنكه شاخه الفيصل اجازه اين اتفاق را بدهند. اين موضوع چندان راحت به نظر نمي‌رسد وقتي سعود‌الفيصل، وزير خارجه عربستان عضو شاخه الفيصل (كه موضع بسيار با نفوذى در دولت فعلى رياض دارد) خود را از بخت‌هاي حضور به‌جاى ملك عبدالله مي‌داند در حالي كه وى نيز با بيمارى سختى دست و پنجه نرم مى‌كند. بنابر گفته برخي منابع آگاه حتي در درون اين گروه اختلاف‌هاي شديدي وجود دارد كه زمزمه چند تكه شدن عربستان يا بروز كودتا در آن را تشديد مي‌كند. در همين رابطه است كه كمال هلباوي، از تحليلگران مركز مطالعه تروريسم انگليس اعتقاد دارد: «اين امكان وجود دارد كه كودتايي رخ دهد و چيزي نمي‌بينم كه مانع از وقوع اين اتفاق شود.» اين تحليلگر سياسي در ادامه مي‌دهد: «در گذشته، هم در قطر و هم در عمان، پسران پادشاه‌‌ها مسند قدرت را از پدران خود ‌ربوده‌اند و من فكر مي‌كنم در دربار آل سعود هم شكاف بين اعضاي خاندان سلطنتي حكمفرماست.» با اين حال و در اوضاعي كه هيچ چشم‌انداز روشني ندارد، بي‌‌شك جوان‌ترها هم دوست دارند شانسشان را براي تصاحب تخت پادشاهي امتحان كنند. علي الاحمد، رئيس موسسه امور خليج [فارس] در همين رابطه مي‌گويد: «با‌توجه به جنگ قدرت در خاندان سعودي عربستان، رهبران آينده اين كشور از جنس متفاوتي خواهند بود.» اين تحليلگر سعودي‌الاصل اعتقاد دارد كه جنگ قدرت در عربستان وجود دارد و اين امر بسيار روشن است و شايد بازيگراني خارج از خاندان آل‌سعود يا يكي از جوانان خاندان، پادشاه بعدي عربستان شود. بي‌شك در بين جوانان سعودي «محمد بن نايف» پسر وزير كشور عربستان، حاكم استان شرقي و پسران شاه عبدالله از جمله بازيگران جديد عرصه نزاع قدرت در اين كشور هستند كه شانس بيشتري براي قدرت گرفتن در عرصه سياسي دارند و سعي مي‌كنند. اما آمريكا هم در چند ماه اخير آرام ننشسته و به‌وضوح در امور مهمترين هم‌پيمان منطقه‌اي خود دخالت مي‌كند و رايزني‌هاي گسترده‌اي با فرزندان و نوادگان ملك عبدالعزيز داشته است. سفرهاي متعدد ژنرال ديويد پترائوس، فرمانده سابق نيروهاي آمريكا در منطقه و رايان كروكر سفير سابق ايالات متحده در عراق به رياض و رايزني آنان با خاندان سعودي، نگراني آمريكا را از مرگ احتمالي پادشاه عربستان نشان مي‌دهد. گفته مي‌شود پترائوس در ملاقات‌هاي متعدد با ژنرال‌هاي بلندپايه ارتش عربستان، آنان را از هرگونه كودتاچيني در صورت مرگ پادشاه عربستان نهي كرده است. در همين حال، رايان كروكر به صراحت بر ضرورت انتخاب نايف بن‌عبدالعزيز وزير كشور 77 ساله عربستان به‌عنوان جانشين ملك عبدالله تاكيد كرده است.به‌‌نظر مي‌رسد با توجه به اينكه سعود بن فيصل، وزير خارجه عربستان به بيماري پاركينسون و بندر بن‌سلطان، رئيس شوراي عالي امنيت ملي به بيماري سرطان غدد لنفاوي دچار شده‌اند، آمريكا ترجيح مي‌دهد تا نايف بن‌عبدالعزيز، مرد شماره سه دربار آل‌سعود، قدرت را به دست گيرد. اما به‌نظر مي‌رسد با توجه به بافت قبيله‌اي رژيم آل سعود و سهم‌خواهي قبايل از ساختار قدرت در عربستان، بروز خلاء سياسي ناشي از مرگ احتمالي پادشاه و وليعهد عربستان يك سونامي‌ سياسي در اين كشور و احتمالا در منطقه ايجاد خواهد كرد. قبايل الشمري، السديري، بني‌خالد، بني‌تميم، العنزه و العجمان به ترتيب بيشترين قدرت را در عرصه‌هاي امنيتي، سياسي، مالي و نظامي ‌عربستان در اختيار دارند. اين در حالي است كه طايفه السديري در حال حاضر در بخش‌هاي ديني، امنيتي و گارد سلطنتي، طايفه الشمري در ساختار سياست خارجي و نفتي و ديگر طوايف در مسائل مالي و بورس بيشترين سهم را دارند. شايان ذكر است اغلب وهابي‌هاي عربستان از طايفه السديري هستند كه اختلافات ايدئولوژيكي شديدي با طايفه الشمري كه به شيعيان نزديك است دارند. ممكن است بروز درگيري‌هاي قبيله‌اي در عربستان اين كشور را به دو بخش شرقي وغربي ميان دو طايفه السديري و الشمري تجزيه كند كه اين امر با‌توجه به شرايط عربستان، فساد گسترده ميان نوادگان ملك عبدالعزيز و فاصله حاكميت با مردم دور از ذهن نيست. منبع: مثلث