از چه سنی به فرزندانمان اجازه استفاده از تلفن همراه را بدهیم؟
استفاده زودهنگام از تلفن همراه و عدم کنترل والدین در نحوه و مدت‌زمان استفاده از گوشی سبب شده، کودکان با آسیب‌های چشمی، اجتماعی و یادگیری دست به گریبان باشند، البته این آسیب‌ها به مسائلی همچون سن کودک، میزان و نحوه استفاده و محتوای مورداستفاده کودکان بستگی دارد. اعتیاد و وابس
استفاده زودهنگام از تلفن همراه و عدم کنترل والدین در نحوه و مدت‌زمان استفاده از گوشی سبب شده، کودکان با آسیب‌های چشمی، اجتماعی و یادگیری دست به گریبان باشند، البته این آسیب‌ها به مسائلی همچون سن کودک، میزان و نحوه استفاده و محتوای مورداستفاده کودکان بستگی دارد. اعتیاد و وابستگی کودکان به موبایل نیز یک مشکل رایج در جوامع امروزی است و ممکن است تأثیرات منفی روی رشد و توسعه آنها داشته باشد.
به نقل از سلامت نیوزد، با همه‌گیری کووید١٩ آموزش‌ها مجازی شدند، بنابراین کودکان به اجبار با گوشی همراه اُنس بیشتری گرفتند، البته بعد از اعلام پایان همه‌گیری، این عادت به گوشی همراه میان کودکان باقی ماند و حالا کودکان بیش از گذشته در فضای مجازی حضور دارند. این مساله محدود به مرزهای یک کشور نمی‌شود، بلکه به چالشی جهانی بدل شده تا اغلب خانواده‌ها و مسئولانی که با کودکان و مسائل تربیتی سروکار دارند، نگران این موضوع باشند.
فضای مجازی، محیطی افسارگسیخته است با محتواهای مختلف و متنوع از قمار و تشویق به خودکشی گرفته تا ... که روان کاربران را تحت‌تاثیر قرار می‌دهند، در این میان آسیب بیشتری متوجه کاربران کودک است. در این‌باره به سراغ روانشناسان کودک رفته‌ایم تا چاره کار را جویا شویم.
استفاده از نمایشگرها قبل از دوسالگی شدیدا منع شده است
به گفته سجاد نوروزیان، روانشناس کودک قانون قطعی برای سن استفاده کودکان از موبایل وجود ندارد. نوروزیان با اشاره به اینکه باید به گوشی همراه به عنوان یک ابزار نگاه شود، می‌گوید: «ابزار زمانی می‌تواند مورد استفاده قرار بگیرد که فرد مهارت استفاده از آن را پیدا کند. تلفن همراه هم از این امر مستثنا نیست.»
این روانشناس کودک با تاکید بر اینکه قبل از دوسالگی عموما استفاده از نمایشگرها- گوشی همراه، تبلت، تلویزیون و بازی‌های رایانه‌ای- نه تنها توصیه نمی‌شود بلکه شدیدا منع هم می‌شود، اظهار می‌کند: «دلیل این ممنوعیت هم این است که در این سن، مغز کودک فرایندهای شناختی -ابعاد، حرکت‌ها، فاصله و احجام- را تمرین و تجربه می‌کند، در چنین شرایطی وقتی کودک در نمایشگر، تصویری را می‌بیند، توانایی تشخیص اینکه تصویر واقعی یا غیرواقعی است را ندارد، بنابراین ذهن کودک دچار خطا می‌شود.»او ادامه می‌دهد: «یک استثنا در استفاده از نمایشگرها قبل از دوسالگی وجود دارد و آن هم زمانی است که تماس تصویری برقرار می‌شود و تصویر صورت فرد پیداست، کودک در چنین شرایطی می‌تواند ارتباط چشمی برقرار کند.»
قانون کلی بهره بردن از نمایشگرها؛ مهارت استفاده از آنها را بیاموزید
بنابرنظر نوروزیان بعد از دوسالگی هم استفاده از نمایشگرها باید طبق برنامه باشد. این روانشناس کودک با اشاره به اینکه بعد از دوسالگی هم کودکان نمی‌تواند آزادانه از نمایشگرها- گوشی موبایل، تلویزیون، تبلت و بازی‌های رایانه‌ای- استفاده کنند، می‌گوید: «سن مناسب برای استفاده از نمایشگرها یک چالش جهانی است و تنها مختص خانواده‌های ایرانی نمی‌شود.» نوروزیان با تاکید بر این مساله که برخی خانواده‌ها برای غذا دادن به کودک از انیمیشن استفاده می‌کنند، اظهار می‌کند: «استفاده از تمامی نمایشگرها یک قانون کلی دارد.»
او ادامه می‌دهد: «قانون کلی استفاده از نمایشگرها این است که فرد مهارت بهره بردن از آنها را بیاموزد. به عبارتی باید به‌طور کامل مشخص شود، کودک طی یک هفته، چند ساعت می‌تواند از نمایشگرها استفاده کند چون استفاده بی‌قاعده از هریک از ابزارها آسیب‌زاست.»
افراط و تفریط در استفاده از نمایشگرها؛ هر دو اشتباه است
این روانشناس کودک با اشاره به اینکه برخی از خانواده‌ها استفاده از نمایشگرها را به‌طور کلی برای کودک‌شان منع می‌کنند که البته این تصمیم اشتباه است. می‌گوید: «در مقابل هم خانواده‌هایی را داریم که با این استدلال که دنیای امروز چنین سبک زندگی را می‌طلبد، کودکان‌شان را در استفاده از نمایشگرها آزاد می‌گذارند که این تصمیم هم اشتباه است. درواقع هر دو این افراط و تفریط‌ها اشتباه است.»
به گفته نوروزیان خانواده‌ها باید براساس استراتژی آموزشی و تربیتی‌شان فرآیندی را طراحی کنند تا کودک‌شان با نمایشگرها آشنا شوند.او با تاکید بر این مساله که آیکون‌ها و نمادهای مورداستفاده در نمایشگرها در آینده به ارتباطات بشری کمک می‌کنند، اظهار می‌کند: «در آینده، ارتباط از شکل کلامی به تصویر، نمایش و آیکون‌ها تبدیل می‌شود، بنابراین اهمیت دارد که کودکان با این نمادها آشنا شوند.» نوروزیان ادامه می‌دهد: «در مجموع نمی‌توان سن مشخصی برای استفاده از نمایشگرها مطرح کرد و این خود خانواده‌ها هستند که باید این مساله را مدیریت کنند و قوانینی برای استفاده از آنها وضع کنند.»
در تمام تحقیقات بر مساله نظارت تاکید شده است
شیوا دولت‌آبادی، روانشناس کودک با اشاره به اینکه طبق برخی پژوهش‌ها کودکان بعد از ٧سالگی می‌توانند از گوشی همراه استفاده کنند، می‌گوید:«در مقابل تحقیقاتی هم وجود دارند که تاکید دارند کودکان دوساله هم می‌توانند از گوشی همراه استفاده کنند. این نشان می‌دهد قانون ثابتی درخصوص سن استفاده از تلفن همراه وجود ندارد.» دولت‌آبادی ادامه می‌دهد: «در تمام تحقیقات جدا از نتیجه تحقیق بر مساله نظارت تاکید شده است.»
این روانشناس کودک، نظارت والدین، برنامه‌ریزی، محتوای مورد استفاده و زمان‌بندی درست برای استفاده از گوشی همراه را فاکتورهای مهمی دانسته و اظهار می‌کند: «در دنیای دیجیتال امروزی می‌توان گفت، بشر مجبور به تغذیه از سنین پایین‌تر از این نوع مشاهدات و تجربیات است.»
کودکان باید دانش، بینش و استفاده بهینه از این فضا را بیاموزند
بنابر گفته‌های دولت‌آبادی مساله اصلی میزان نظارت والدین بر استفاده کودکان از نمایشگرهاست. او به «شهروند» می‌گوید: «خانواده‌ها با برنامه‌ریزی می‌توانند کودکان‌شان را با دنیایی -فضای مجازی- که در حال تغییر است، آشنا کنند. کودکانمان باید بیاموزند تنها زمان محدودی از زندگی روزمره‌شان را صرف این فضای کنند.»
به باور این روانشناس کودک، خانواده‌ها علاوه بر زمان استفاده از گوشی همراه باید سایت‌های مورد استفاده کودکان را هم رصد کنند. درواقع کودکان باید دانش، بینش استفاده بهینه از این فضا را بیاموزند. دولت‌آبادی ادامه می‌دهد: «خانواده‌ها این مساله مهم را مدنظر داشته باشند که کودکان نیازمند ارتباطات اجتماعی هستند. ارتباط با انسان‌ها، انسان را می‌سازد، بنابراین والدین ساعات کافی برای ایجاد ارتباط انسانی، عاطفی و نزدیک با کودکان‌شان در نظر بگیرند چون این ابزارها نمی‌توانند جایگزین ارتباطات انسانی باشند.»
راه‌اندازی سرویس ٤٥٦
سند صیانت از کودکان و نوجوانان در فضای مجازی یکی از مهم‌ترین سندهایی است که در راستای تاکیدات مقام معظم رهبری در مورد رها بودن فضای مجازی تدوین شده است.سند حمایت از کودکان و نوجوانان در فضای مجازی از سال ١٣٩٨ در دستور کار شورای عالی فضای مجازی قرار گرفت تا به واسطه آن اینترنت کودکان از اینترنت عمومی جامعه مستقل شود.
این سند خرداد ١٤٠٠ به تصویب رسید. با راه‌اندازی سرویس اینترنت کودک و نوجوان (سرویس ٤٥٦) برای خانواده‌ها سه روش به‌منظور حفاظت از کودکان در فضای مجازی فراهم شده است. نخست با شماره‌گیری #٤٥٦*، دوم از طریق سایت و سوم از طریق اپلیکیشن ٤٥٦ این امکان برای خانواده‌ها فراهم شده تا دسترسی کودکان و نوجوانان خود به اینترنت را متناسب با سن و شرایط هر کدام تعریف و مدیریت کنند.
مضرات تلفن همراه برای کودکان
خلق رویا و تخیل کودکان به واسطه بازی‌های فیزیکی و اجتماعی اتفاق می‌افتد در حالی که نفوذ تکنولوژی در دنیای کودکان سبب شده، این مساله به تعویق بیفتد. واقعیت امر این است که استفاده زودهنگام از تلفن همراه و عدم کنترل والدین در نحوه و مدت‌زمان استفاده از گوشی سبب شده، کودکان با آسیب‌های چشمی، اجتماعی و یادگیری دست به گریبان باشند، البته این آسیب‌ها به مسائلی همچون سن کودک، میزان و نحوه استفاده و محتوای مورداستفاده کودکان بستگی دارد.
اعتیاد و وابستگی کودکان به موبایل یک مشکل رایج در جوامع امروزی است و ممکن است تأثیرات منفی روی رشد و توسعه آنها داشته باشد. از جمله اثرات منفی گوشی بر کودکان، افزایش وزن در میان آنهاست. درواقع موبایل و تبلت، فرزند را بی‌تحرک و تنبل می‌کند؛ به‌طوری‌که از بازی و سرگرمی‌های پرتحرک دوری کرده و به تدریج این بی‌تحرکی روی وزن و سلامتی‌اش تاثیر می‌گذارد.
کودکان در سنین پایین، ذهن و دنیای‌شان را با معنا خلق می‌کنند. این رویاهای کودکانه و جذاب آینده‌شان را می‌سازد، آینده‌ای سالم و پر از جذابیت‌هایی که ما بزرگسالان از آن بی‌خبریم. اگر کودک به جای بازی‌های واقعی در دنیای پیرامون خود، تمام وقتش را صرف تکنولوژی کند، این جهان کودکانه پر از نقص و ایراد خواهد شد. نکته بعدی این است که کودکان بیشتر از بزرگسالان در معرض تنبلی چشم و ضعیف شدن آنها هستند، بنابراین مهم است والدین با روش‌های درست تربیتی با کودکان در مورد استفاده مسئولانه از موبایل صحبت کنند تا آنها از ابتدا با الگوهای بهداشت چشمی صحیح آشنا شوند.
روند صعودی علاقه کودکان به تلفن همراه
میزان استفاده از گوشی توسط کودکان، با توجه به منطقه جغرافیایی، سن کودکان، فرهنگ جامعه و تغییرات تکنولوژی بی‌شک متفاوت خواهد بود. البته نکته قابل تامل اینکه مطالعات و اطلاعات آماری سال‌های اخیر نشان می‌دهد که میزان استفاده کودکان از گوشی‌های هوشمند در جهان افزایش مستمر و قابل توجهی داشته است. به عنوان نمونه در سال ٢٠١٨ حدود ٣٠درصد کودکان زیر ١٠سال از تلفن همراه استفاده می‌کردند.
این آمار در میان کودکان ١٠ تا ١٨ سال به ٧٠درصد می‌رسیده است. سال ٢٠١٩ حدود ٣٥درصد کودکان زیر ١٠سال و ٧٥درصد کودکان ١٠ تا ١٨ سال از تلفن همراه استفاده می‌کردند. در سال ٢٠٢٠ حدود ٤٠درصد کودکان زیر ١٠سال و ٨٠درصد کودکان ١٠ تا ١٨ سال از گوشی همراه بهره می‌بردند. یک‌سال بعد در سال ٢٠٢١ حدود ٤٥درصد کودکان زیر ١٠سال و ٨٥درصد کودکان ١٠ تا ١٨سال گوشی همراه داشتند. در سال ٢٠٢٢ این آمار در میان کودکان زیر ١٠سال به ٥٠درصد رسید. البته ٩٠درصد کودکان ١٠ تا ١٨ سال هم در این سال از گوشی همراه استفاده می‌کردند.
پیام‌رسان‌ها محدودیت سنی دارند
در یکی، دو دهه گذشته، کودکان و نوجوانان بیش از پیش به شبکه‌های اجتماعی رو آوردند. این استقبال سبب شد، پیام‌رسان‌ها سیاست‌هایی برای حفاظت از حقوق و امنیت کودکان و نوجوانان در فضای مجازی در پیش بگیرند. اینستاگرام، یوتیوب، توئیتر و تیک‌تاک برای کاربران‌شان محدودیت سنی ١٣سال را در نظر گرفتند.
طبق این قوانین نوجوانان ١٣ تا ١٧سال باید تحت‌نظر والدین در یوتیوب، توئیتر، اینستاگرام و تیک‌تاک حساب کاربری داشته باشند. محدودیت سنی برای پیام‌رسان تلگرام هم ١٦سال در نظر گرفته شد. نکته قابل تامل اینکه محدودیت سنی پیام‌رسان واتساپ برای کاربران در کشورهای اتحادیه اروپا ١٦سال در نظر گرفته شده است.
استفاده از شبکه‌های اجتماعی برای زیر١٦ساله‌ها، ممنوع
استفاده از اینترنت به بخشی از زندگی روزمره کاربران در سراسر جهان بدل شده است، بنابراین کشورها راهکار را در وضع قوانینی دیدند که کودکان و نوجوانان را در این فضای افسار گریخته محدود کنند. به عنوان نمونه اتحادیه اروپا در سال ٢٠١٦ قوانین مربوط به حریم خصوصی داده‌ها را تصویب کرد که در سال ٢٠١٨ اجرایی شد. این قانون از دسترسی نوجوانان زیر ١٦سال به شبکه‌های اجتماعی جلوگیری می‌کند.
در همین راستا قانون محافظت از کودکان در اینترنت برای مدارس و کتابخانه‌ها در ایالات متحده الزامی شده و از آنها می‌خواهد برای محافظت از کودکان برابر محتوای آنلاین مضر از فیلترینگ استفاده کنند. مدارس و کتابخانه‌هایی که این قانون را رعایت کنند، می‌توانند از شرایط تامین مالی فدرال بهره‌مند شوند.
حمایت از فیلتر فضای مجازی در خانواده
انگلیس، حامی فیلتر فضای مجازی در خانواده است. این کشور در سال ٢٠٠٤ فیلترینگ گسترده‌ای را در راستای حفاظت از حقوق کودکان اجرا کرد. فیلترینگ به این صورت است که اگر کسی درخواست دسترسی به محتوای قانونی داشت، اخطار دریافت می‌کند. با استفاده از این فلیتر، خانواده‌ها نیازی به دانلود و نصب نرم‌افزارهای فیلترینگ ندارند و با راه‌اندازی این سیستم می‌توانند بر فعالیت فرزندانشان نظارت داشته باشند.
البته قانون انگلیس به پلیس این اجازه را می‌دهد تا مشخصات فرد درخواست‌کننده محتوای غیرقانونی را استخراج کند. استرالیا، پیش‌نویس قانونی را ارائه کرده تا شبکه‌های اجتماعی وادار شوند برای کاربران کمتر از ١٦سال رضایت والدین‌شان را داشته باشند. در چین پلتفرم‌های بزرگ، باید به‌طور مرتب میزان حفاظت سایبری از افراد زیر سن قانونی را ارزیابی کنند تا محیطی سالم برای آنها فراهم شود. طبق قوانین چین، افراد زیر ١٨سال در هفته تنها ٣ساعت می‌توانند از بازی‌های ویدئویی استفاده کنند.