بودن یا نبودن ظریف؟/ آیا پزشکیان با استعفای معاون راهبردی موافقت می‌کند؟
برخی معتقدند حمایت ظریف از پزشکیان موجب شد او رئیس‌جمهور شود، این در حالی است که بسیاری هم می‌گویند اظهارات پزشکیان در مناظره‌ها، نوع رفتار و عملکرد گذشته او و مسائل دیگری که در ایام انتخابات رخ داد، موجب شد پزشکیان بتواند پیروز انتخابات شود.
برخی معتقدند حمایت ظریف از پزشکیان موجب شد او رئیس‌جمهور شود، این در حالی است که بسیاری هم می‌گویند اظهارات پزشکیان در مناظره‌ها، نوع رفتار و عملکرد گذشته او و مسائل دیگری که در ایام انتخابات رخ داد، موجب شد پزشکیان بتواند پیروز انتخابات شود.
قهر شبانه ظریف
بعد از پیروزی پزشکیان در انتخابات، ظریف به‌عنوان کسی که در ایام تبلیغات انتخاباتی در کنار پزشکیان بود، شورای راهبری کابینه را تشکیل داد، او همواره بر اینکه این شورا نقش مشورتی دارد، تأکید کرد؛ اما بعد از اینکه لیست کابینه پیشنهادی به مجلس رسید، انتقادات اعضای شورای راهبری افزایش یافت. به نظر می‌رسید ظریف و دوستانش در شورای راهبری، از آنچه پزشکیان در لیست قرار داده راضی نیستند و علی‌رغم اینکه به گفته خود ظریف ۱۰ نفر از ۱۹ نفر وزرای پیشنهادی افراد معرفی شده توسط شورا و کمیته‌های آن بودند؛ اما باز هم گویا خواستار سهم بیشتری از دولت بودند، البته برخی هم معتقدند که ظریف و دوستانش به یک‌سری از وزارتخانه‌ها علاقه بیشتری دارند، وزارتخانه‌هایی مانند کشور، علوم، آموزش و پرورش که سهم نداشتن در این وزارتخانه موجب ناراحتی ظریف شده است.
این نارضایتی احتمالا موجب شد ظریف شبانه با انتشار پیامی از دولت قهر کند.
متن پیام ظریف این‌گونه است:
«سلام بر مردم بزرگوار و خطاپوش ایران
امروز جناب دکتر پزشکیان، وزرای دولت چهاردهم را به مجلس معرفی فرمودند که برای همگی آرزوی موفقیت دارم .
از نوزده وزیری که امروز معرفی شدند سه نفر نامزد نخست، 6 نفر نامزد دوم یا سوم و یک نفر نامزد پنجم کمیته‌ها و یا شورای راهبری بودند.
بارها گفته بودم که انتخاب اعضای دولت حق رئیس‌جمهور است و شورای راهبری و کمیته‌ها، نهاد مشورتی هستند.
از ایشان سپاسگزارم که این افتخار را به بنده دادند که در این تجربه جدید و ابتکار شجاعانه مشارکتی داشته باشم.»
سابقه ظریف در استعفا
قهر و استعفای ظریف البته برای اولین‌بار نیست، او در گذشته هم پنج بار سابقه استعفای دیگر در دولت‌های یازدهم و دوازدهم دارد.
ظریف در بخشی از کتاب خاطراتش با عنوان «پایاب شکیبایی» جزئیات پنج بار استعفای خود در سال‌ها ۹۲ تا ۱۴۰۰ را روایت کرده است!
در این بخش از کتاب آمده است: «نخستین‌بار که تا مرز کناره‌گیری پیش رفتم، در سفر نخست آقای رئیس‌جمهور به نیویورک در سال 1392 بود، برخی مشاورین آقای رئیس‌جمهور بدون هماهنگی تلاش کرده بودند نشست وزرای خارجه 1+5 و ایران را به نشست سران تبدیل کنند.
دومین بار طرحی پیرامون کمیته نیاز‌های هسته‌ای کشور بدون هماهنگی با وزارت امور خارجه برای زمامداران کشور فرستاده شده بود که گفت‌وگو‌ها را پیشاپیش محکوم به شکست می‌کرد.
سومین نوبت به دنبال شکایت از بی‌توجهی سایر وزارتخانه‌ها به بایسته‌های بنیادین سیاست خارجی و به‌ویژه در ارتباط با ناهماهنگی در پیوند‌های با روسیه بود که انجام وظیفه وزیر امور خارجه را برهم ریخته بود. ناگفته نماند که وزارت امور خارجه برای دفاع از پیوند‌ها با روسیه وارد شده بود.
نوبت دیگر، بر سر سفر بشار اسد در اسفندماه 1397 بود.
کناره‌گیری بعدی مربوط به فعالیت‌های دیپلماتیک ما برای شکست دادن تلاش آمریکا برای بازگرداندن قطعنامه‌های شورای امنیت در برابر ایران در تابستان و پاییز 1399 بود. آقای پوتین یک پیشنهاد مطرح کرده بود که به نظر وزارت امور خارجه می‌بایست با روش دیپلماتیک با آن برخورد می‌شد. در شورای‌عالی امنیت ملی و در دولت با لحنی تند مخالفت کردند که توهین به وزارت و وزیر امور خارجه بود، پس از آن تقاضا کردم از حضور در هیأت دولت معاف شوم که موافقت نشد.»
ششمین استعفای محمدجواد ظریف هم شب ۲۱ مردادماه رخ داد و احتمالا ظریف در آینده در کتاب دیگری، ماجرای این استعفا را روایت کند.
واکنش ظریف به برخی گمانه‌زنی‌ها
استعفای ظریف واکنش‌های بسیاری را در پی داشت که وی در پاسخ به برخی از این واکنش‌ها در پیامی نوشت: «پیام دیشب بنده به معنای پشیمانی و یا ناامیدی از دکتر پزشکیان عزیز و یا مخالفت با واقع‌گرایی نیست، بلکه به معنای تردید در مفید بودن خودم در معاونت راهبردی است.
البته برخی مردودین از جانب مردم، با تفسیر عجیبی از قانون مصوب ۱۴۰۱، اشتغال بنده در مشاغل حساس را به بهانه‌ای برای فشار بر دولت چهاردهم تبدیل کرده بودند. بنده نیز برای جلوگیری از هرگونه شائبه یا بهانه برای کارشکنی در کار دولت دکتر پزشکیان عزیز، هفته گذشته طی نامه‌ای از معاونت راهبردی رئیس‌جمهور انصراف داده بودم.
با توجه به برخی فضاسازی‌ها لازم است یادآوری کنم که
۱: به‌رغم تولد فرزندانم حدود ۴۰ سال قبل و در دوران تحصیل (و نه مأموریت) در آمریکا و قوانین خاک محور آمریکا برای تابعیت قهری، به لطف خدا بنده، همسر و فرزندانم ساکن ایران عزیز هستیم و یک متر مسکن در خارج از ایران در تملک و یا حتی اجاره خود نداریم. خودم هم تحت دو تحریم آمریکا (ذیل تحریم رهبری) و یک تحریم کانادا قرار دارم و خود و همسرم حتی امکان سفر توریستی به ایالات متحده، کانادا و برخی کشورهای دیگر را نداریم.
۲: هیچ نهاد نظارتی مخالفتی با معاونت بنده اعلام نکرده است.
۳: دکتر پزشکیان بزرگوار با شجاعت و صراحت، اصرار بر ادامه کار بنده داشته‌اند.
۴: این بهانه برای دیگران که فرزندانشان تابعیت مضاعف اکتسابی (ونه قهری) همراه با اقامت در خارج از کشور دارند، بیش از بنده قابل بهره‌برداری است.
آنچه باعث گزارش دیشب شد، تردید در مفید بودنم در معاونت راهبردی بود و آن بهانه سیاسی، دلیل بازگشت به دانشگاه نبود و تنها مزید بر علت بود.
هنوز به تمام آنچه در مورد ایشان در دوران انتخابات گفتم باور دارم. با تمام توان از دانشگاه برای ایران در خدمت شما و ایشان خواهم بود و از همه ایرانیان میهن‌پرست و توسعه‌خواه تقاضا دارم که بر پشتیبانی خود از ایشان بیفزایند و ایشان و دولتشان را تنها نگذارند.»
بودن یا نبودن ظریف؟
کناره‌گیری ظریف از دولت چهاردهم، این سوال را مطرح کرده که آیا این موضوع تأثیری روی بدنه رأی پزشکیان و دولت می‌گذارد و آیا اثری در عملکرد دولت دارد یا خیر؟
برخی از فعالان سیاسی اصلاح‌طلب و حامی ظریف معتقدند که دولت با نبودن ظریف به مشکل می‌خورد و این استعفای ناگهانی و شبانه، کابینه‌ای که هنوز تشکیل نشده را دچار آسیب و بحران می‌کند.
از سوی دیگر اما برخی معتقدند این‌گونه نیست که ظریف با رفتن خود، خللی در کار دولت ایجاد کند، این گروه برعکس معتقد هستند که بودن ظریف در کابینه موجب حاشیه می‌شود.
این گروه معتقدند با توجه به حواشی که از ابتدای حضور ظریف در دولت مطرح بود، به نظر می‌رسد کناره‌گیری ظریف بیشتر موجب ایجاد آرامش در دولت شود. البته برخی هم مخالف این نظر هستند و باید منتظر بود و نتیجه را دید.
انتقاد اصلاح‌طلبان به قهر ظریف
احمد زیدآبادی، فعال سیاسی اصلاح‌طلب درباره انفعالات این روزها می‌نویسد: «پزشکیان را روی میدان مین فرستادند و قبل از اینکه حتی مینی منفجر شود، او را نه فقط وسط معرکه به حال خود رها کردند، بلکه به رگبار هم بسته‌اند! این نوع سیاست‌ورزی هر نوع حکمرانی در این مملکت را به امری غیرممکن تبدیل می‌کند! خب حالا به فرض پزشکیان را پاک از اعتبار انداختید. بعدش چی؟ می‌خواهید چه کنید؟.»
این صحبت‌های زیدآبادی در حالی این روزها مطرح شده که در اولین روزهای شروع دولت پزشکیان، محمدجواد آذری جهرمی از «کاسبی پست» نوشته بود و مسأله آن‌قدر حاد شد که بهزاد نبوی هم در اعتراض به سهم‌خواهی اصلاح‌طلبان از پزشکیان، از آنها خواست دست از سهم‌خواهی از این گوشت قربانی بردارند. وی این‌طور نوشت: «با سلام، با مطالعه مطالب دوستان، به نظر می‌رسد شعار «برای ایران» قبل از انتخابات، به شعار «برای وزارت» تبدیل شده است.»
نامه جبهه اصلاحات برای فشار به پزشکیان
جبهه اصلاحات در ادامه افزایش فشارها بر رئیس‌جمهور درباره اعلام اسامی وزرای پیشنهادی، نامه‌ای به پزشکیان نوشت و روند گذشته را ناصواب دانست و با انتقاد از پزشکیان خواست تا فرصت باقی است نسبت به تغییر لیست اعلامی کابینه اقدام کند.
جبهه اصلاحات که پیروزی پزشکیان در انتخابات را به دلیل حمایت اصلاح‌طلبان می‌داند، خواستار به کارگیری مجموعه ظرفیت‌های جبهه اصلاحات و نیروهای اصلاح‌طلب شده است.
این جبهه در نامه خود به نوعی خواهان سهم بیشتری برای اصلاح‌طلبان رادیکال شده است.
متن این نامه به شرح زیر است:
«این نامه را در شرایطى می‌نویسیم که اخبار نگران‌کننده‌ای از چینش هیأت دولت شما به گوش می‌رسد. همان‌طور که بارها گفته‌ایم رئیس‌جمهور باید در انتخاب هیأت دولت بر معیار‌ها و اصول اعلام شده خود که مردم با توجه به آنها رأی داده‌اند، ایستادگى کند و البته جبهه اصلاحات ایران نیز هدفی جز موفقیت جنابعالی در جهت تأمین حقوق و مطالبات مردم، تقویت منافع ملی ایران و قرار گرفتن کشور در مسیر توسعه پایدار را دنبال نمی‌کند؛ لذا این نامه را با درک موقعیت خطیر کشور و نیز فرصت حضور جنابعالی برای حاکمیت و جامعه ایران به منظور عبور از تنگنا‌ها و دفع تهدید‌ها می‌نویسد.
در تحلیل واقع‌بینانه از شرایط جامعه امروز ایران و نسبت آن با حکمرانی همین بس که بیش از ۵۰ درصد از شهروندان ما در انتخاباتی که با حضور و مشارکت فعال اصلاح‌طلبان برگزار شد، شرکت نکردند.
این مشارکت با به کارگیری مجموعه ظرفیت‌های جبهه اصلاحات ایران و نیروهای بهبودخواهی صورت گرفت که با تأمین سطحی از معناداری و رقابتی شدن انتخابات سعی کردند جامعه ناامید و بی‌اعتماد به صندوق رأی را به شرکت در انتخابات ریاست‌جمهوری ترغیب کنند و البته حاکمیت نیز با درک این وضعیت، زمینه انتخاباتی رقابتی و معنادار را فراهم کرد.
چنان‌که چه‌بسا اگر نامزدى، مواضع و شعارهاى امیدبخش جنابعالی نبود و نیز اصلاح‌طلبان در این انتخابات مشارکت فعال نداشتند، میزان مشارکت به مراتب کمتر از انتخابات اسفند ۱۴۰۲ می‌شد.
به بیان روشن‌تر، مجموعه فرآیند‌هایی که موجب پیروزی جنابعالی به‌عنوان چهاردهمین رئیس‌جمهور ایران شد، فرصت مغتنمی را هم برای اصلاح شیوه حکمرانی در کشور و هم ترمیم شکاف بی‌سابقه بین حاکمیت و ملت فراهم آورده است و این دستاورد زمانی می‌تواند به تحقق اهداف گفته شده بینجامد که گفتار، رویکرد و عملکرد دولت برآمده از این انتخابات بتواند در وهله اول در راستای خواست و مطالبات مردم و تأمین حقوق همه شهروندان این کشور حرکت کند.
اگر در گام‌های اول شکل‌گیری دولت خود، پیام امیدبخشی به مردم ندهید، نه‌تنها اعتماد ایجاد شده در رأی‌دهندگان سلب خواهد شد، بلکه شما نیز پشتوانه لازم را برای پیگیری وعده‌هاى داده شده خود به مردم در انتخابات، از دست خواهید داد. این در حالى است که ناکامی دولت شما نیز هیچ نفعی برای حاکمیت در جهت ترمیم شکاف‌ها و گسست‌هاى خود با ملت در پی نخواهد داشت. از این روی جبهه اصلاحات ایران بر این باور است که موفقیت شما در راستای تأمین حقوق ملت، به نفع مجموعه حکمرانی خواهد بود و فرصتی دیگر، تا سایر ارکان حاکمیت نه‌تنها مانعی در مسیر برنامه‌های شما ایجاد نکنند، بلکه همه توان، ظرفیت و منابع خود را برای موفقیت دولت چهاردهم به کار گیرند.
جبهه اصلاحات ایران بنا بر وظیفه تاریخی و ملی خود و نیز تعهد و مسئولیتی که در قبال معرفی و انتخاب شما نسبت به مردم به‌عنوان نامزد اختصاصی خود دارد، مصرانه از شما می‌خواهد که در معرفی اعضاى هیأت دولت و همراهان خود، معیاری جز تحقق خواست مردم و رعایت عدالت که بارها بر آن تأکید ورزیدید، نداشته باشید. ما یقین داریم هر گام هر چند کوچک شما در این مسیر می‌تواند جامعه ناامید از انتخابات را با صندوق رأی آشتی دهد. هیأت دولت شما باید نماد سلامت، شایسته‌سالاری، کارآمدی و از همه مهم‌تر نماد تغییر و اصلاح سیاستگذاری‌ها و مدیریت کشور باشد و نه تداوم آن!
جبهه اصلاحات ایران اعلام می‌دارد، هر گامی که در این مسیر در دولت شما برداشته شود، با پشتیبانی این تشکیلات جمعی و فراگیر و نیز حمایت مردم همراه خواهد شد. بنابراین در مرحله اول شکل‌گیری هیأت دولت اجازه ندهید ویژه‌گزینی‌ها و روند‌های ناصواب موجب حذف شایستگان و ناامیدی مردم از انتخاب خود شود که حتی تا روز رأی‌گیری برای آمدن پاى صندوق و رأی دادن به شما تردید داشتند.»
به نظر می‌رسد که مسأله ظریف تبدیل به یکی از مسائل مهم دولت پزشکیان شده است. کناره‌گیری او لطمه به بدنه اجتماعی‌اش وارد می‌کند و بازگشت‌اش به معنای پذیرفتن قدرت معنوی ظریف در کابینه و سپردن برخی امور به اوست. باید دید در نهایت رئیس‌جمهور به چه راهی خواهد رفت؛ راه با ظریف یا بی ظریف؟
صبح نو