تداوم فاجعه درخت‌کُشی در تهران
نگرانی درباره درختان زبان بسته تهران از رسانه‌ها فراتر رفته و مردم را نیز درگیر خود کرده است. برای پارک قیطریه کارزارهایی به راه افتاده و برخی از شکل‌گیری یک حرکت مدنی با عنوان «جنبش قیطریه» برای حفاظت از درختان این پارک سخن می‌گویند.
قطع درختان تهران این روزها تقریبا به خبری «متواتر» تبدیل شده است. [خبر متواتر خبری است که به سبب تکرار زیاد آن، تقریبا شکی در صحت آن وجود ندارد] به این دلیل «تقریبا» که روزانه در یکی از رسانه‌ها خبری درباره «قطع درخت» یا قصد یا تکذیب آن، در نقطه‌ای از تهران منتشر می‌شود. به دنبال هر یک از این اخبار، سیل تکذیب و تفسیر نیز به راه می‌افتد. یکی می‌گوید درختان قطع نشده‌اند بلکه حصار دور منطقه‌ای کشیده شده است، دیگری می‌گوید درختان قطع شده خشک و آفت زده‌اند و آن دیگر قسم و آیه می‌خورد که اصلا فکر قطع درخت به مخیله کسی خطور نکرده و نمی‌کند.
در این میان نام پارک‌های قیطریه، لاله و ستارخان در میان خبرهای منتشر شده درباره قطع درختان پررنگ‌تر است و اخبار ضد و نقیض درباره وضعیت درختان آنها بیشتر از بقیه در رسانه‌ها منتشر می‌شود. نگرانی درباره درختان زبان بسته تهران از رسانه‌ها فراتر رفته و مردم را نیز درگیر خود کرده است. برای پارک قیطریه کارزارهایی به راه افتاده و برخی از شکل‌گیری یک حرکت مدنی با عنوان «جنبش قیطریه» برای حفاظت از درختان این پارک سخن می‌گویند.
«دروغ‌پردازی برای تضعیف خادمان شهر تهران است»
این واکنش پرویز سروری، نایب‌رییس شورای اسلامی شهر تهران است که ۸ خرداد در جلسه شورای شهر تهران بیان شده و با اشاره به دروغ‌پردازی‌های جریان معاند در‌خصوص قطع شدن درختان پارک قیطریه، گفته است: «در چند ماهه اخیر، خبری توسط امپراتوری رسانه ضدانقلاب مخابره شد که یکی از پرتکرارترین خبرها و مربوط به موضوع مدیریت شهری بود. خبر این بود که درختان قیطریه قطع شده است که البته با اظهارنظر رییس سازمان محیط‌زیست مبنی بر اینکه هیچ درختی قطع نشده است؛ نشان داده شد که چه فضای دروغ‌پردازی برای تضعیف خادمان مردم در شهر تهران در حال انجام است.»
سروری معتقد است شهرداری نه تنها درختی را قطع نکرده بلکه «در ۳۳ ماه گذشته، دو و نیم میلیون اصله درخت در تهران کاشته شده است» و این موفقیت بزرگی است که نشان از کارنامه موفق مجموعه مدیریت شهری تهران در این دوره دارد و «نمایانگر حساسیت‌های بسیار بالای شورای شهر تهران و مدیریت شهری و شهرداری تهران است اما این موفقیت بزرگ را کسانی که در کمین نشسته‌اند تا جریان انقلاب را ناکارآمد نشان دهند، بازگو نکرده و تلاش می‌کنند با دروغ‌پردازی‌های بی‌مایه واقعیت‌ها به اطلاع مردم نرسد.»
مجموعه‌های فرهنگی که درختان را قطع نمی‌کنند
اگرچه نایب‌رییس شورای شهر تهران اخبار مربوط به قطع درختان را دروغ‌پردازی می‌داند اما به گفته دیگر دست‌اندرکاران مدیریت شهری، خبرهایی که از ساخت و ساز در دل پارک‌های تهران منتشر شده است، دروغ نیست.این حقیقت انکار نشدنی است که ساخت و ساز جدید در تهران با مشکل زمین مواجه است. یعنی دیگر زمین بی‌صاحبی برای ساخت و سازهای تجاری یا فرهنگی در تهران باقی نمانده است و هر متر مربع زمین در پایتخت، بسته به منطقه‌ای که در آن واقع شده است، قیمت‌های متفاوتی دارد.
تنها زمین‌های باقیمانده یا متعلق به نظامی‌ها است که به مصارف خودشان می‌رسد و هر از گاهی بخشی از آن را با موافقت شهرداری آزاد کرده و در آن ساخت و سازی برای خانواده عیالوار خودشان می‌کنند یا فضای سبز است که این یکی ظاهرا در نظر بعضی قابل آزاد شدن است.
ماجرای ساخت و ساز در پارک قیطریه
پارک قیطریه یکی از بوستان‌های فرا منطقه‌ای تهران است که در شمال بزرگراه صدر و انتهای خیابان قیطریه واقع است و از شمال به بلوار اندرزگو، از جنوب به بزرگراه صدر، از شرق به چیذر و از غرب به قیطریه محدود می‌شود. مساحت آن به نوشته سایت سازمان بوستان‌ها و فضای سبز شهرداری تهران، 122602 متر مربع است. این باغ متعلق به صارم‌الدوله بوده و سپس به نوه وی رسیده و از سال ۱۳۵۲ که قسمتی از آن در محدوده شهری تهران قرار گرفته، توسط شهرداری وقت تهران خریداری شده است.
امکانات پارک قیطریه به گفته همان منبع عبارت است از: فرهنگسرای ملل، نگارخانه، کتابخانه، نمازخانه، برکه، زمین بازی، مخزن ذخیره آب، تیچراسکیت و سرویس بهداشتی. یعنی همه امکانات تفریحی و فرهنگی و مذهبی در این پارک وجود دارد و تا ۱۱ مرداد ۱۴۰۱ کمبودی در مورد آن احساس نشده است. در این تاریخ برخی از اهالی نامه‌ای به شهرداری می‌نویسند که با شماره ۶۵۳۳۸۱ ممیز ۱۰ ثبت می‌شود و در آن درخواست احداث یک مسجد جدید با هزینه هیات امنا را در این پارک می‌کنند.
نامه‌ای که در تاریخ ۱۷ مهر ۱۴۰۱ در شورایی با حضور 15 نفر بررسی و پیشنهاد مدیر عامل سازمان بوستان‌ها و فضای سبز شهرداری تهران تصویب می‌شود که براساس آن «قطعه زمین واقع در گوشه شمال شرقی پارک که دارای کمترین درخت است بدین منظور اختصاص یابد» و «بنا به اظهار جناب آقای مهندس مختاری، امکان جابه‌جایی سرویس بهداشتی آن قسمت نیز وجود دارد. ضمنا مقرر شد مساحت عرصه موردنیاز برای احداث مسجد توسط مشاور تهیه‌کننده طرح تعیین گردد.»
به گفته جواد سعیدی‌نژاد، داماد و وصی مرحوم محتشمی‌پور که قرار است این مسجد با مدیریت و هزینه از اموال آن مرحوم ساخته شود، ۱۴ نفری که رای به ساخت و ساز جدید در پارک قیطریه می‌دهند عبارتند از: آقای زاکانی شهردار تهران به عنوان رییس شورا، حجت‌الاسلام سیدمحمد آقامیری عضو شورای شهر تهران، علیرضا نادعلی عضو شورای شهر تهران، سیدحسن میرکریمی مدیر‌کل اوقاف و امور خیریه استان تهران، حجت‌الاسلام محمد ابراهیم رییس مرکز رسیدگی به امور مساجد تهران، آقای محمد امین توکلی‌زاده معاون امور اجتماعی و فرهنگی شهرداری تهران، حمیدرضا صارمی معاون شهرسازی و معماری شهرداری تهران، علیرضا جاوید معاون هماهنگی امور مناطق شهرداری تهران، مجید غفوری، دستیار شهردار و دبیر شورای ساماندهی، توسعه و گسترش مساجد شهر تهران، حجت‌الاسلام و المسلمین جواد صادق‌زاده رییس مرکز فعالیت‌های دینی شهرداری تهران، علی نصیری رییس سازمان پیشگیری و مدیریت بحران شهر تهران، محمد حسن‌زاده مدیر عامل سازمان املاک و مستغلات، رضا اعرابی معاون مرکز رسیدگی به امور مساجد و محمدحسن جعفرزاده مدیر کل اداره فرهنگی معاونت امور اجتماعی و فرهنگی و محمد مویدی مدیرعامل شرکت توسعه فضاهای فرهنگی.
اول قرار بود درختان را جابه‌جا کنند
با شروع عملیات احداث مسجد در پارک قیطریه، اعتراضات نیز آغاز می‌شود و تبدیل به یکی از موضوعات مطرح در فضای مجازی و رسانه‌ها می‌شود و آنچنان تاثیری می‌گذارد که براساس گفته سعیدی‌نژاد، که مسجد پارک قیطریه با پول مرحوم محتشمی‌پور و تحت مدیریت وی احداث می‌شود، با اینکه ابتدا قرار بوده برای ساخت و ساز در پارک قیطریه، چند درخت جابه‌جا شود اما با بالا گرفتن اعتراضات مردمی، جابه‌جایی درختان منتفی می‌شود.
رسانه‌ها در انتشار اخبار مربوط به ساخت و ساز در پارک قیطریه نقش مهمی ایفا می‌کنند و در این میان مردم نیز از طریق پلتفرم‌های آنلاین داخلی و خارجی، نظرات موافق و مخالف خود را منعکس می‌کنند.
همراهی مردم برای ایجاد یک روایت همدلانه درباره پارک قیطریه
یکی از پلتفرم‌هایی که در انعکاس اعتراض مردم به ساخت و ساز در پارک قیطریه بیش از بقیه مطرح شده است، پلتفرم کنشگری آنلاین کارزار است که در آن مردم برای نشان دادن نظر خود «کارزار» ایجاد می‌کنند.
مرضیه ادهم، کارشناس ارتباطات و اجتماع‌ساز پلتفرم کارزار معتقد است که کارزار «درخواست جلوگیری از تخریب پارک قیطریه» به سبب حساسیت مردم به مسائل محیط‌زیستی و نگاه فراجناحی و غیر‌سیاسی به آن، موفق به جلب نظر تعداد زیادی از مردم شد و در ادامه سبب ایجاد روایتی همدلانه در بین مردم شد و همراهی تعداد بیشتری را به همراه آورد.
ادهم در این زمینه به« اعتماد» گفت: مباحث محیط‌زیستی به خودی خود برای مردم جذاب هستند و یکی از مهم‌ترین موضوعاتی که اکثر کارزارهای آن واکنش‌برانگیز بوده و همواره همراهی زیادی را به دنبال داشته، محیط‌زیست است. از دریاچه ارومیه گرفته تا میانکاله و قطع شدن درختان تهران یا خشکی زاینده‌رود و هر گونه مشکل اینچنینی، واکنش سریع و زیاد افکار عمومی را در پی دارد و نشان می‌دهد که مردم به درجه‌ای از آگاهی و حساسیت در بحث محیط‌زیست رسیده‌اند که فراتر از اختلافات و جریانات سیاسی درباره آن صحبت می‌کنند.
زاکانی: حتما مسجد می‌سازیم و هیچ درختی قطع نمی‌شود
مدیریت شهری تهران در پاسخ به درخواست‌های متعدد برای شفاف‌سازی آنچه که در پارک قیطریه در جریان است، راهی را انتخاب می‌کند که جز آن انتظار نمی‌رود. علیرضا زاکانی که حضورش در شهرداری تهران از ابتدا با جنجال همراه بود، پس از اظهارنظر مخالفان و موافقان درباره ابهامات ماجرای ساخت مسجد در پارک قیطریه می‌گوید: حتما در پارک‌ها مسجد می‌سازیم و درختی هم قطع نمی‌شود. فقط ۱۵ - ۱۰ نهال آنجاست که قرار شد بردارند و آن طرف تر بکارند.
این پاسخ زاکانی مخالفت‌ها را با ساخت و ساز در پارک قیطریه تشدید می‌کند. مخالفان حتی با جابه‌جایی درخت هم مشکل دارند و می‌گویند تقریبا همه درختانی که در فصل مناسب هم جابه‌جا شده‌اند، بعد از چند سال از بین می‌روند، چه برسد به اینکه در فصلی نامناسب هم جابه‌جا شوند.
۱۵۰ هزار امضا برای یک کنشگری خُرد مدنی
کارزار مخالفت با ساخت و ساز در پارک قیطریه امروز از ۱۵۰ هزار امضا گذشته است و فصلی جدید در کنشگری شهری را ایجاد کرده است. امضاکنندگان این کارزار، درخواست‌های دیگری نیز داشته‌اند و کارزارهای مشابهی را امضا کرده‌اند و برای اولین‌بار در دو سال اخیر، بار دیگر یک کنشگری خرد مدنی شکل گرفته است، آن‌هم پس از تجربه کارزار مقابله با طرح صیانت که بیش از یک میلیون امضا داشت.
مرضیه ادهم، اجتماع ساز پلتفرم کارزار درباره کارزار مخالف با ساخت و ساز در پارک قیطریه می‌گوید: در ماجرای قطع شدن درختان، دو کارزار از بقیه بسیار بیشتر دیده شد که به پارک قیطریه و پارک لاله متعلق است که نام‌آشنا هستند و تعداد زیادی از مردم تهران از این دو پارک خاطره دارند و به همین دلیل همراهی و روایت همدلانه خوبی در این باره وجود دارد. اساسا سوال مردم این بود که چرا باید چنین اتفاقی برای درختان این دو پارک بیفتد. از طرف دیگر نهاد مسوول یعنی شهرداری نتوانست روایت همدلانه‌ای را ایجاد کند یا توضیحاتی شفاف ارایه کند که علت این کار و ثمره آن چیست و این ناتوانی سبب شد حمایت محکم‌تری شکل بگیرد که این نکته در اذهان جا بیفتد که این کار (قطع درختان) غلط است و نباید اتفاق بیفتد و ضرورتی ندارد.
وی معتقد است: تجربه ثابت کرده کارزاری که روایت همدلانه بیشتری ایجاد کند، همراهی بیشتری هم ایجاد می‌کند. این یک خواسته محیط‌زیستی بود و پایگاه محکمی ایجاد کرد و طرف مقابل هم با رفتارهای غیر‌شفاف خود به روایت همدلانه کمک می‌کند و سبب امضای بیشتر می‌شود. مسائل دیگری مانند سیلاب‌ها و آلودگی هوا که مردم ریشه آن را در نبود درخت می‌دانند و بحث اقتصادی که زمین‌های پارک‌ها قیمت بالایی دارند، سبب توجه بیشتر و همراهی بیشتری شد.
در بحث کنشگری و اعتراضات مدنی، چیزی که در مدل‌های خرد جامعه مدنی مانند پلتفرم کارزار، در حال وقوع است این است که در مسائل محلی، محیط‌زیستی و میراث فرهنگی و حتی در مسائل صنفی، نتایج خیلی بهتری گرفته می‌شود تا موضوعات کلان‌تر مثل اینترنت. مردم وقتی می‌بینند که با کنشگری صدای آنها شنیده می‌شود، تمایل بیشتری برای همراهی و کنشگری در این حوزه‌ها پیدا می‌کنند، زیرا می‌بینند که نهادها و سازمان‌ها مجبور به پاسخگویی شده‌اند.
این کارشناس علوم ارتباطات دامنه اثرگذاری مخالفت با ساخت و ساز در پارک قیطریه را فراتر از اصل این موضوع می‌داند و می‌گوید: بعد از کارزار قطع درختان پارک قیطریه، کارزار دیگری برای استعفای شهردار تهران، آقای زاکانی ایجاد شد که عقبه آن همین کارزارهای مدنی خرد بود. کارزارهای مرتبط با شهر تهران قبل آن زیاد شده بود چه درباره زباله‌ها، چه قطع درختان، حمل و نقل عمومی و روشنایی‌های شهر و در این بستر کارزار استعفای آقای زاکانی هم شکل گرفت هر چند که این کارزار بار سیاسی هم داشت.
تجربه نشان داده است که جامعه مدنی خُرد و خواسته‌های محلی، خیلی خوب دیده می‌شود و به آن رسیدگی و توجه می‌شود. حتی گاهی اوقات خواسته از خود مردم است که آن‌هم در مدل خرد و مدنی بیشتر دیده می‌شود. گاهی فضای منفی‌ای شکل می‌گیرد که از ما می‌پرسند مگر اعتراضات مدنی و امضا چه اثری دارد اما در مسائل محیط‌زیستی و مسائل صنفی وقتی افراد از این کنشگری جواب می‌گیرند، در شبکه ارتباطی خود از تجربه مثبت خود می‌گویند و سبب ایجاد کارزارهای جدیدی می‌شوند.
ادهم درباره تاثیر این کنشگری‌ها در جامعه ایران می‌گوید: جامعه مدنی ایران شاید کشش یک درخواست بزرگ را نداشته باشد یا اتفاقات ملی آن سریعا دچار سوءگیری سیاسی شود اما در موضوعات محلی جواب خوبی می‌دهد و مسیر امیدوارانه‌ای را طی می‌کند و به یک ساز و کار اعتباری رسیده است.
با وجود اینکه سرنوشت ساخت و ساز در پارک قیطریه همچنان مشخص نیست اما به نظر می‌رسد با اعتراض موثری که از سوی گروه‌های مختلف مردم صورت گرفت، پرونده قطع یا جابه‌جایی درخت در این مرحله از ساخت و ساز بسته شده است اما تضمینی برای در امان ماندن درختان قیطریه از تعدی در آینده نیز وجود ندارد.