اختلاف اروپا و آمریکا برسر ایران / آیا آمریکا ترمز تندروی اروپا را می‌کشد؟
خبرگزاری رویترز در گزارشی به نقل از دیپلمات‌‌‌هایی که نامشان را اعلام نکرده، خبر از آن داده است که ایالات متحده و سه متحد اصلی اروپایی‌‌‌اش بر سر اینکه آیا باید در آژانس بین‌المللی انرژی اتمی با جمهوری اسلامی مقابله کنند یا نه، دچار اختلافنظر شده‌‌‌اند.
خبرگزاری رویترز در گزارشی به نقل از دیپلمات‌‌‌هایی که نامشان را اعلام نکرده، خبر از آن داده است که ایالات متحده و سه متحد اصلی اروپایی‌‌‌اش بر سر اینکه آیا باید در آژانس بین‌المللی انرژی اتمی با جمهوری اسلامی مقابله کنند یا نه، دچار اختلافنظر شده‌‌‌اند. درواقع این بار سه کشور اروپایی خواهان صدور قطعنامه علیه برنامه هستهای ایران هستند اما آمریکا نمی‌‌‌خواهد این مسیر طی شود. ۱۸ ماه از آخرین باری که شورای حکام قطعنامه‌‌‌ای را علیه جمهوری اسلامی تصویب کرد، می‌‌‌گذرد. در آن قطعنامه از جمهوری اسلامی خواسته شده بود که برای انجام تحقیقات آژانس بین‌المللی انرژی اتمی که سال‌هاست در جریان است و یافتن منشأ ذرات اورانیوم یافت‌‌‌شده در سه سایت اعلام‌‌‌نشده، فورا همکاری کند.
اختلاف اروپا و آمریکا برسر ایران دور تازه نشست شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، دوشنبه ۱۴ خرداد آغاز می‌شود/ AP
به گزارش رویترز در حالی که تعداد سایتهای مورد سوال به دو سایت کاهش یافته، تهران هنوز به پرسش‌‌‌ها در این زمینه پاسخ نداده است. همزمان، بر مشکلات موجود بین جمهوری اسلامی و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی افزوده شده است از جمله به این دلیل که تهران حضور کارشناسان ارشد غنیسازی اورانیوم در تیم بازرسی آژانس بین‌المللی انرژی اتمی را منع کرده و به آنها اجازه ورود به ایران نمی‌‌‌دهد. دور تازه نشست شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی هستهای، دوشنبه ۱۴ خرداد آغاز می‌شود و ۳۵ کشور عضو این شورا، بار دیگر پرونده فعالیت‌‌‌های هستهای جمهوری اسلامی و آخرین گزارش رافائل گروسی مدیرکل این نهاد وابسته به سازمان ملل متحد را بررسی می‌کنند. یک دیپلمات ارشد اروپایی در گفتوگو با رویترز مدعی شد: «کار با ایران بسیار دشوار است. سطح تخلفات بی‌‌‌سابقه است. هیچ کاهشی در سرعت و ظرفیت برنامه هستهای جمهوری اسلامی وجود ندارد و هیچ حسن نیت واقعی از سوی تهران برای همکاری با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی دیده نمی‌شود.»
نگرانی درباره فعالیت‌‌‌های هستهای جمهوری اسلامی با ادامه غنیسازی اورانیوم با غلظت ۶۰درصد افزایش یافته است. بر اساس گزارش منابع غربی، جمهوری اسلامی اورانیوم لازم را برای ساخت دست کم سه بمب اتمی دارد. قدرت‌‌‌های غربی ادعا می‌کنند که این میزان از غنیسازی هیچ هدف غیرنظامی معتبری ندارد. آژانس بین‌المللی انرژی اتمی نیز اعلام کرده است که هیچ کشور دیگری، بدون ساخت سلاح هستهای، به غنیسازی اورانیوم در این سطح نپرداخته است. اما در مقابل مقامات ایران بارها اعلام کرده‌‌‌اند که اهدافشان کاملا صلح‌‌‌آمیز است و به سمت ساخت سلاح هستهای نخواهند رفت. با این حال ایالات متحده آمریکا نمی‌‌‌خواهد در نشست پیش‌‌‌روی شورای حکام آژانس، قطعنامه‌‌‌ای علیه ایران صادر شود. درواقع این بار شاهد هستیم که واشنگتن موضع ملایم‌‌‌تری در پیش گرفته و کشورهای اروپایی خیلی سفت و سخت‌‌‌تر به دنبال تهیه پیشنویس قطعنامه هستند. در دور قبلی نشست شورای حکام در ماه مارس، بریتانیا، فرانسه و آلمان بر سر راه‌حلی برای مقابله با جمهوری اسلامی با آمریکا به توافق نرسیدند اما سرانجام، از موضع خود عقب نشستند.
دلیل نرمش آمریکا
اغلب مقامات و تحلیلگران دلیل عدم‌تمایل دولت جو بایدن برای صدور قطعنامه را انتخابات ماه نوامبر این کشور عنوان کرده‌‌‌اند. اما استدلال اصلی مقامات آمریکایی این است که مانند گذشته به ایران بهانه‌‌‌ای برای تشدید فعالیت‌‌‌های هسته‌‌‌ای‌‌‌اش ندهند. در این بین از یک نکته نیز نباید غافل بود و آن مذاکرات پنهانی ایران و آمریکا در مسقط است؛ بنا بر شنیده‌‌‌های روزنامه «دنیای‌اقتصاد» ایران و آمریکا از ۷ اکتبر حدود ۶دور مذاکرات غیرمستقیم در عمان داشته‌‌‌اند. این مذاکرات که بر محدودسازی تنش متمرکز است، برای اولین بار در آوریل یا مه۲۰۲۳ آغاز شد. ظاهرا واشنگتن در این مذاکرات بر حفظ وضعیت موجود تاکید کرده است. در وضعیت موجود ایران و آژانس دارای روابط پایدار اما حداقلی هستند و در عین حال تهران می‌تواند بدون ممانعت آمریکا به صادرات نفت خود ادامه دهد. درواقع آمریکا خواهان آن است وضعیت موجود در ارتباط با آژانس نیز حفظ شود و اقدامی صورت نگیرد که منجر به واکنش تهران شود. به همین دلیل واشنگتن فعلا نمی‌‌‌خواهد با اروپا در صدور قطعنامه علیه ایران همراهی کند.
همچنین شنیده‌‌‌های «دنیای‌اقتصاد» تایید می‌کند که ایران و آمریکا در مذاکرات عمان بر جدایی مساله هستهای از تحولات مرتبط با طوفان‌الاقصی تاکید کرده‌‌‌اند. در عین حال نماینده ایالات متحده در مذاکرات با توجه به فضای انتخاباتی در آمریکا از عدم‌‌‌امکان آغاز مذاکرات هستهای تا نوامبر سخن گفته است. به گزارش رویترز نشست ماه ژوئن شورای حکام در شرایطی برگزار خواهد شد که تنشها در خاورمیانه به‌‌‌ویژه با ادامه عملیات نظامی اسرائیل در غزه در پاسخ به حمله ۷ اکتبر حماس افزایش یافته است. اسرائیل و جمهوری اسلامی ماه گذشته برای اولین بار به‌‌‌طور مستقیم حملاتی علیه یکدیگر انجام دادند. به نوشته رویترز، شهادت ابراهیم رئیسی، رئیس‌‌‌جمهور ایران در سانحه سقوط هلیکوپتر در روز یکشنبه ۳۰ اردیبهشت ماه اوضاع را پیچیده‌‌‌تر کرده است. دو دیپلمات به این خبرگزاری گفتند که در گفتوگوهای اخیر بین نمایندگان تهران و مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی به این آژانس اطلاع داده شد که تا زمانی که جانشین رئیسی در روز هشتم تیر انتخاب نشود، تعاملی با آژانس صورت نخواهد گرفت.
اما خبرگزاری رویترز در خبری دیگر در روز چهارشنبه دوم خرداد گزارش داد که گروسی گفته است: «ایرانی‌‌‌ها در حال حاضر عزادار هستند، من باید به آن احترام بگذارم اما وقتی این مراسم‌‌‌ها تمام شود، باز هم مشغول گفتوگو خواهیم شد.» وی افزود: «این یک وقفه کوتاه بوده است که امیدوارم ظرف چند روز برطرف شود.» مدیرکل آژانس تاکید کرد که این نهاد برنامه دارد گفتوگوهای فنی با ایران را ادامه دهد اما هنوز به دلیل ضایعه رخ‌داده در ایران میسر نشده است. یکی دیگر از دیپلمات‌‌‌های ارشد اروپایی گفت: «سه کشور اروپایی پیشنویس یک قطعنامه علیه جمهوری اسلامی را آماده کرده‌‌‌اند اما هنوز آن را برای اعضای شورای حکام نفرستاده‌‌‌اند.» او به رویترز گفت: «تحلیل ما این است که تغییر زودهنگام رئیس‌‌‌جمهور در ایران چیزی را تغییر نمی‌‌‌دهد. ما باید با این قطعنامه جلو برویم، اما مشکل آمریکایی‌‌‌ها هستند و ما در گفت‌وگوهایمان هر کاری انجام می‌‌‌دهیم تا آنها را متقاعد کنیم.» مشخص نیست چه زمانی در این زمینه تصمیم گرفته خواهد شد. گزارش جدید آژانس بین‌المللی انرژی اتمی درباره ایران در اوایل این هفته منتشر می‌شود و پیشنویس قطعنامه‌‌‌ها، برپایه این گزارش نوشته می‌شود.
گروسی اخیرا و پیش از سفر ماه گذشته‌‌‌اش به ایران مدعی شده بود که نظارت آژانس بر برنامه هستهای جمهوری اسلامی که به سرعت در حال پیشرفت است، به دلیل بالا بودن تنشها در خاورمیانه بر سر جنگ اسرائیل و حماس با مشکلات فزاینده‌‌‌‌‌‌ای مواجه است. همچنین آژانس ادعا کرده که نظارت‌‌‌‌‌‌ها از سایتهای ایران کاهش یافته و خواهان افزایش حضور بازرسان در این کشور است. در عین حال مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی روز سه‌‌‌شنبه یکم خرداد ماه در گفتوگو با خبرگزاری اسپوتنیک گفت که آژانس امیدوار است تا قبل از نشست شورای حکام در ژوئن اطلاعات بیشتری درخصوص برنامه هستهای ایران دریافت کند. وی با بیان اینکه «ما در سطح فنی پیگیر هستیم و امیدوارم بتوانیم نتایجی به دست آوریم» افزود: «در غیر‌این صورت، تصور من بر این است که احتمال دارد دوباره به مشکل برسیم.»
رافائل گروسی، مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در سفری که طی روزهای ۱۷ و ۱۸ اردیبهشت ماه به ایران داشت با برخی مقامات کشورمان از جمله حسین امیرعبداللهیان، وزیر خارجه که به تازگی در سانحه بالگرد به شهادت رسید، علی باقری، معاون وقت وزیر خارجه و سرپرست کنونی این وزارتخانه و محمد اسلامی، رئیس سازمان انرژی اتمی دیدار و رایزنی داشت. بعد از آن سفر بر اساس خبری که «ایرنا» منتشر کرد قرار بود طبق توافق ضمنی ایران و آژانس، پیش از ارائه گزارش دوره‌‌‌‌‌‌‌‌‌ای گروسی به شورای حکام در ۷خرداد سال‌جاری، طرفین رایزنی‌‌‌‌‌‌‌‌‌های خود برای تهیه پیشنویس را به نتیجه برسانند. در همین راستا خبری از سفر احتمالی برخی مقامات آژانس به تهران قبل از هفتم خرداد ماه منتشر شده بود. اما هنوز خبر رسمی در رابطه با انجام این سفر در روزهای آینده منتشر نشده است. در سفر اخیر گروسی به ایران و مذاکرات طرفین مقرر شد تا توافق مشترک مارس (اسفند ۱۴۰۱) که در جریان یکی از سفرهای گروسی به ایران به دست آمده بود، مبنای تعامل و همکاری دو‌‌‌سویه باشد.
بر اساس این پیشنویس از این پس فعالیت‌‌‌‌‌‌‌‌‌ها و همکاری‌‌‌‌‌‌‌‌‌های ایران و آژانس در سه بخش دنبال خواهد شد. بخش اول موارد گذشته است که در سند برجام در قالب پرونده پی.ام.دی (ابعاد احتمالی نظامی برنامه هستهای ایران) بسته شده بود. در این بخش، موضوع مهم دو مکان باقی‌‌‌مانده و راه‌‌‌حل نهایی کردن این پرونده ساختگی مورد مذاکره قرار می‌گیرد. به گفته اسلامی، بخش دوم مربوط به شرایط موجود است که در این شرایط در چارچوب پادمان و ان.پی.تی اقدامات متقابل لازم انجام خواهد شد. بخش سوم نیز مربوط به شخص مدیرکل آژانس است که وی باید به عنوان تسهیل‌‌‌کننده و تصحیح‌‌‌کننده برای برداشتن موانع و حل و فصل مسائل که عمدتا سیاسی است، تاثیرگذار باشد. باید دید نتیجه رایزنی‌‌‌‌‌‌‌‌‌های انجام‌‌‌گرفته و پیش روی آژانس بین‌المللی انرژی اتمی با سازمان انرژی اتمی ایران در فرآیند دستیابی به متن این پیشنویس چقدر سازنده و موفق خواهد بود.
پیش‌تر رحمن قهرمانپور، کارشناس مسائل بین‌الملل در تحلیل سفر رافائل گروسی به ایران و مذاکراتی که رد و بدل شد به روزنامه«دنیای‌اقتصاد» گفته بود: «در توافق اسفند ۱۴۰۱ یا همان مارس ۲۰۲۳، دو طرف در مورد نصب دوربین‌‌‌‌‌‌‌‌‌ها در بخشی از مراکز غنیسازی توافق کرده بودند. در این راستا تفسیر آژانس این بود که این توافق شامل نصب دوربین‌‌‌‌‌‌‌‌‌ها در مراکز مونتاژ سانتریفیوژها هم می‌شود اما ایران چنین تفسیری را قبول نداشت.» وی افزود: «اختلافنظر بعدی در خصوص دو مکان ادعایی یعنی تورقوزآباد و ورامین بود که در این سفر اعلام شد که دو طرف پذیرفته‌‌‌‌‌‌‌‌‌اند در این مورد همکاری‌‌‌‌‌‌‌‌‌ها را ادامه دهند که مساله مهمی است.» به گفته قهرمانپور، اسلامی نکته دیگری گفت که جدید بود و آن تفکیک مسائل گذشته از مسائل کنونی و آینده است.
دنیای اقتصاد