خطوط قرمز تهران در تغییرات ژئوپلتیکی قفقاز

 انجمن اجتماعی ارمنیان در تهران، روز یک‌شنبه ۲۹ بهمن ۱۴۰۲ شاهد سمیناری با عنوان «امنیت ملی ایران و ارمنستان در سایه تهدیدات و مناقشات منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای» بود؛ جایی که دکتر احمد کاظمی، محقق ارشد حوزه اوراسیا در یک سخنرانی با عنوان «امنیت ملی ایران در مواجهه با بحران قفقاز و غرب آسیا در رویارویی با محور ترکیه، جمهوری‌آذربایجان، رژیم‌صهیونیستی و ناتو» گفت که رویکرد برخی کشور‌های غربی در اختلافات سرزمینی جمهوری‌آذربایجان و ارمنستان دچار «شیفت‌پارادایم» شده است. به عقیده کاظمی، دلیل اصلی این تغییر رویکرد، طرح کلان ناتو برای ایجاد تغییرات ژئوپلتیکی در قفقاز و آسیای‌مرکزی از طریق ظرفیت مناقشه قره‌باغ در قالب نظم آنگلوساکسونی با هدف اخلال در گذار به نظم نوین با محوریت ایران، روسیه و چین است.

 نگاه همزمان تاریخی، دینی، تمدنی

استاد حقوق بین‌الملل دانشگاه به سابقه تاریخی شهادت ۲۰۰ هزار ایرانی در جریان جدایی قفقاز در دو نبرد اول و دوم ایران و روسیه و جایگاه قفقاز و کوه‌های قاف در ادبیات اساطیری و عرفانی ایران اشاره می‌کند و می‌گوید: «نگاه اصولی ایران به قفقاز یک نگاه همزمان تاریخی، تمدنی و دینی است.» کاظمی معتقد است که به ویژه از سال۲۰۲۰ به دنبال شکست‌های طرح‌های ناتو با محوریت امریکا و انگلستان در افغانستان، عراق و جبهه مقاومت، رویکرد برخی از کشور‌های غربی در خصوص اختلافات سرزمینی جمهوری‌آذربایجان و ارمنستان دچار «شیفت‌پارادایم» شده است. به گفته این محقق، جنس تحولات قفقاز پس از جنگ دوم قره‌باغ (۲۰۲۰) از نوع تلاش برای ایجاد تکانه‌های تاریخی ضدایرانی است. ویژگی‌های این دوره خاص، عبارتند از:

- کارگزاران فتنه ژئوپلتیکی: ترکیه و جمهوری‌آذربایجان و رژیم‌صهیونیستی

 طراحان: ناتو با محوریت انگلستان

- همسویی کد‌های ژئوپلتیکی و امنیتی بازیگران در سطوح سه‌گانه ملی، فراملی و بین‌المللی

- نقش محوری رژیم‌صهیونیستی در تحولات میدانی با هدف غایی قوم‌گرایی و تجزیه‌طلبی در منطقه

- فریب روسیه از طرف باکو و آنکارا با امتیاز انرژی و اشتباهات مستمر مسکو و مرگ نظم روسی در قفقاز

- نقش مکمل علی‌اف و پاشینیان در پیشبرد نظم آنگلوساکسونی و اصرار مشترک آن‌ها به عدم‌آسیب به منافع انگلستان از جمله صیانت از خطوط لوله انگلیسی و اسرائیلی در جریان جنگ دوم و سوم قره‌باغ

- تشدید دوگانگی در مواضع اروپاییان به دلیل نگرانی اروپای قاره‌ای از پیامد‌های نئوعثمانیسم

- مخالفت چین با کریدور جعلی زنگزور: تمامی طرح‌های ناتو در منطقه با ایده شکست طرح یک کمربند- یک راه چین مرتبط است. چنانچه جو بایدن در اجلاس ژوئن ۲۰۲۲ جی ۷ بر تعهد ۲۰۰‌میلیارد دلاری امریکا در مدت پنج سال از مجموع ۶۰۰ میلیارد بودجه مصوب جی ۷ برای اجرای طرح ابتکار جهانی (دروازه جهانی) برای مقابله با یک کمربند و یک راه تأکید کرد. دکتر کاظمی به اظهارات اخیر والدیس دامبروسکیس، نایب رئیس کمیسیون اروپا در مجمع سرمایه‌گذاران «دروازه جهانی» در بروکسل برای «سرمایه‌گذاری بانک‌ها و مؤسسات اروپایی در زیرساخت‌های حمل‌و‌نقلی در آسیای‌مرکزی» اشاره می‌کند؛ موضعی که به عقیده او با رویکرد اروپا برای تقویت کریدور میانی (مسیر آسیای‌مرکزی، کاسپین، جمهوری‌آذربایجان، گرجستان به دریای سیاه و ترکیه) است و ارتباطی به کریدور جعلی زنگزور ندارد.

- برتری نبرد ادراکی و شناختی بر تحولات میدانی

کاظمی معتقد است: اهداف کانونی محور صهیونی- لندنی از پیگیری تغییرات ژئوپلتیکی در قفقاز، اجرای ایده پان‌تورانیسم انگلیسی برای تجزیه جنوب ارمنستان به منظور ایجاد دالان تورانی ناتو و اتصال جغرافیایی به اصطلاح جهان ترک است. این طرح فتنه‌انگیز با هدف ایجاد ناتوی ترکی، استقرار نظم ضدایرانی، ضدروسی و ضدچینی در معادلات کلان انرژی و ترانزیتی در منطقه و بسترسازی برای تغییر نقشه جغرافیایی منطقه از طریق قوم‌گرایی و تجزیه‌طلبی طراحی شده است.

 چشم‌انداز آتی

کاظمی معتقد است وضعیت جاری و چشم‌انداز تحولات، دارای مؤلفه‌هایی است که می‌توان بر اساس این عناوین فهرست کرد:

- فروپاشی توافقنامه ۲۰۲۰ به دلیل نقض مرز‌های ارمنستان، از بین رفتن کریدور لاچین و پاکسازی قومی در قره‌باغ و عدم‌مشروعیت حقوقی استناد باکو و آنکارا به مفاد این توافقنامه

- وقوع یکی از سیستماتیک‌ترین پاکسازی‌های قومی در منطقه از سوی علی‌اف و همکاری غیرمستقیم پاشینیان در این مسئله به تصور پایان‌یافتن چشمداشت‌های ارضی باکو و آنکارا علیه ایروان

- شکست ایده ارمنستان ۲۹ هزارو ۸۰۰ کیلومتری به دلیل ادامه مواضع تهاجمی باکو به رغم پاکسازی قومی در قره‌باغ

- عدم‌تمایل باکو به امضای توافقنامه صلح به دلیل ارزیابی از وضعیت دولت ایروان برای دادن امتیازات بیشتر

- آشکارشدن نقش باکو در فریب روسیه و حذف مسکو از فرایند مذاکرات در جریان ارائه مدل کالینینگراد برای اتصال جمهوری‌آذربایجان به نخجوان

- نقش نیابتی باکو برای تحمیل شروط ترکیه به ارمنستان در جریان مذاکرات در خصوص مسئله کشتار سال ۱۹۱۵ ارامنه و در اختلافات تاریخی ایروان و آنکارا

- شکست طرح تقاطع صلح پاشینیان به دلیل پیگیری طرح‌های امنیتی به جای خطوط مواصلاتی از سوی باکو و آنکارا

- نزدیک‌شدن دیدگاه ایران و اروپای جزیره‌ای در موضوع قفقاز و ارمنستان به دلیل نگرانی اروپا از نئوعثمانیسم

- زمینه‌سازی باکو برای جنگ‌افروزی جدید در منطقه به بهانه درون بوم‌ها و ارتباط برگزاری انتخابات زودهنگام ریاست جمهوری با این موضوع

- مطرح‌شدن بازگشت بیش از ۲۰۰ هزار ارمنی اخراج‌شده از باکو، سومگائیت، شاماخی و گنجه در مقابل طرح بازگشت یئرآذ‌ها از سوی باکو

 اثر بر امنیت ملی ایران

پژوهشگر ارشد مسائل اوراسیا بخشی از سخنرانی خود را به تحلیل تحولات و تأثیر آن‌ها بر امنیت ملی ایران اختصاص داد؛ تحولاتی که او آن‌ها را در چارچوب «طرح محور صهیونی- لندنی» توصیف می‌کند. کاظمی معتقد است: این تحولات، از منظر تغییرات ژئوپلتیکی در صورت تحقق، می‌تواند موجب خدشه بر شناسایی حقوقی جمهوری‌آذربایجان از سوی ایران شود و از منظر حفظ مرز‌های بین‌المللی و بقای ارمنستان، با توجه به اینکه ریل‌گذاری محور صهیونی- لندنی- نئوعثمانی، تجزیه ارمنستان است نیز حائز اهمیت است. این تحولات همچنین از منظر معادلات انرژی، معادلات ترانزیتی و همچنین از منظر استقرار صهیونیسم در قره‌باغ که فرایند آن با استقرار سوخنوت در باکو و همچنین به بهانه احداث روستا‌های هوشمند در اطراف قره‌باغ آغاز شده است، اهمیت دارد. به گفته این استاد حقوق بین‌الملل، این تحولات همچنین از منظر تحریکات قومی با توجه به توافق و اقدامات مسبوق به سابقه تل‌آویو- لندن و باکو برای ایجاد بحران‌های قومی در ایران اهمیت دارد. او می‌گوید: «همچنین از منظر کژکارکرد‌های سازمان به اصطلاح جهان ترک نیز این تحولات حائز اهمیت است، به خصوص با توجه به اینکه سازمان به اصطلاح کشور‌های ترک در حال حاضر بزرگ‌ترین تأمین‌کننده «نفت و بنزین» موردنیاز رژیم‌صهیونیستی برای استمرار جنایات و نسل‌کشی این رژیم در غزه است، ضمن اینکه به گفته او، هدف این سازمان، از بین بردن هویت اصیل شیعی و ایرانی آذری‌ها و تبدیل آن به هویت تصنعی ترکی آناتولی است. کاظمی می‌گوید: از منظر دینی، سمت و سوی مناسبات ارمنستان و آذربایجان می‌تواند به تشدید و تصاعد تشیع‌زدایی سیستماتیک در جمهوری‌آذربایجان منجر شود و یکی از نتایج جنگ دوم قره‌باغ و پیگیری دالان تورانی ناتو از سوی باکو نیز همین است. او همچنین از منظر تمدنی به این تحولات نظر دارد که می‌تواند به تشدید هویت‌زدایی از اقلیت‌های ایرانی در قفقاز و زدودن میراث ایرانی در قره‌باغ و دیگر مناطق از سوی باک منجر شود. همچنین از منظر هیدروپلتیکی، شدید اقدامات هماهنگ باکو و آنکارا برای کاهش آب رودخانه مشترک ارس از طریق سدسازی از سوی ترکیه و انحراف مسیر رودخانه‌های فرعی سرازیر به ارس از سوی باکو، این تحولات بر امنیت ایران اثرگذار است.

 موضع ایران

موضع ایران در خصوص خط‌قرمز‌بودن تغییرات ژئوپلتیکی در قفقاز روشن است و پیام و هشدار‌های لازم در این خصوص ارسال شده است. کاظمی در این باره به توسعه همکاری ایران وارمنستان در حوزه بازسازی جاده‌های ترانزیتی در قالب کریدور خلیج‌فارس- دریای سیاه اشاره می‌کند و معتقد است: طرح «راهگذر ارس» میان تهران و باکو ایده‌ای اساسی برای پایان فتنه‌های ژئوپلتیکی در قفقاز است. این طرح ضمن تقویت همکاری‌های ایران و جمهوری‌آذربایجان در بقای ارمنستان از طریق شکست فتنه دالان تورانی ناتو نیز اهمیت راهبردی دارد. کاظمی با تأکید بر اینکه عبور خطوط لوله انرژی از دریای کاسپین به دلیل مشکلات محیط زیستی و آلودگی نفتی در دریای کاسپین و در نتیجه عدم‌تصویب کنوانسیون حقوقی این دریا در مجلس شورای اسلامی ایران، به لحاظ حقوقی ممکن نیست، می‌گوید: «سوآپ از مسیر ایران، به صرفه‌ترین و امن‌ترین روش برای انتقال گاز آسیای‌مرکزی به اروپا، ترکیه و جمهوری‌آذربایجان است.»

پژوهشگر ارشد مسائل اوراسیا شکل‌گیری خودجوش حرکت‌های مردمی در ایران با محوریت آذری‌های غیور ایران را از جمله نتایج تحرکات ضدایرانی دشمنان در قفقاز از سال ۲۰۲۰ به بعد می‌داند: «اصرار خاندان علی‌اف بر تداوم بسته‌ماندن مرز‌های زمینی ایران و جمهوری‌آذربایجان به بهانه واهی کرونا، نشانه نفرت خاندان علی‌اف از آذری‌های ایران و واهمه آن از مطالبات ایرانیان در قفقاز است چراکه آذربایجان ایران که به تعبیر مقام معظم رهبری همواره «تاریخ‌ساز» بوده است، پرچمدار تاریخی صیانت از مرز‌های جغرافیایی، تمدنی، هویتی و دینی ایران بوده و امروزه نیز نشان داده است در راستای همان رسالت تاریخی نمی‌تواند به طرح صهیونی- لندنی- نئوعثمانی تشیع‌زدایی و ایران‌زدایی در جمهوری‌آذربایجان بی‌تفاوت باشد.» وی همچنین با اشاره به عملیات طوفان‌الاقصی و پایداری مقاومت فلسطین در برابر جنایات رژیم‌صهیونیستی، شکست ایده موازنه تهدید از سوی رژیم‌صهیونیستی علیه ایران در قفقاز را یکی از نتایج این تحولات خواند. کاظمی در پایان با اشاره به زمزمه‌های تحرکات جبهه صهیونی- لندنی و کارگزاران آن‌ها در باکو و آنکارا برای ایجاد یک جنگ جدید در قفقاز می‌گوید: «ایران برای مواجهه با هرگونه ماجراجویی ژئوپلتیکی در این منطقه آمادگی کامل دارد و معتقد است اشتباه دشمنان می‌تواند فرصتی برای تهران جهت جبران برخی کاستی‌ها و فرایند‌های پیشین در قفقاز و پاکسازی صهیونیسم از این منطقه ایجاد کند.»

منبع: روزنامه جوان