مقصد تهرانی‌ها پس از زلزله کجاست؟

در این مطالعات تاکید شده که باتوجه به تاریخچه زمین لرزه ها و وجود گسلهای فعال و لرزه خیز در گستره تهران به منظور آمادگی برای مدیریت شرایط پس از بحران لازم است در مرحله اول مشخص شود در صورت وقوع زلزله چه مکان هایی آسیب بیشتری خواهند داشت.

 در مرحله دوم نیاز است تا سفرهای احتمالی توسط اقشار مختلف مردم پیش بینی شده باشد. از آنجا که علاوه بر سفرهای مردم عادی گروه های امداد رسانی نیز باید سریع به محل های حادثه دیده برسند، ازدحام ترافیک قابل توجهی در خیابان ها رخ خواهد داد. در کشورهای مختلف پس از وقوع زلزله رفتارهای ترافیکی متفاوتی از مردم دیده شده است.

در این پژوهش یادآوری شده  الگوهای ترافیک پس از زلزله در مناطق مختلف متفاوت بوده و نیاز است تا در هرمنطقه بطور جداگانه مورد بررسی قرار گیرد برای تحلیل رفتار ترافیکی پس از زلزله به جهت مدیریت شبکه های حمل و نقل و تسهیل در فرایند امدادرسانی لازم است بدانیم افراد آیا سفری خواهند داشت یا خیر؟

 این سفر چه زمانی خواهد بود؟ افراد از کجا به کجا خواهند رفت و این مسیر را با چه وسیله نقلیه ای (خودروی شخصی یا همگانی) طی خواهند کرد. بدین منظور با استفاده از پرسشگری ،حضوری سفرهای احتمالی افراد پس از زلزله از آنها پرسیده شده است برای روشن تر شدن موضوع سفرها به چند دسته مثل بازگشت به خانه رفتن به دنبال افراد خانواده خروج از شهر و ... تقسیم بندی شده اند ابتدا میزان خسارت احتمالی وارد شده به زیر ساختهای شهری و ساختمانها به افراد گفته شده و سپس از افراد پرسیده شد که پس از وقوع زلزله اولین سفری که خواهند داشت کدام یک از موارد نامبرده خواهد بود در نهایت با تحلیل داده های بدست آمده از پرسشنامه ها می توان تقاضای سفر احتمالی پس از وقوع زلزله را پیش بینی کرد و برای اقدامات مدیریتی و همچنین آماده سازی نیروهای امدادی برنامه ریزی کرد.

در این پژوهش پیشنهاد شده که با مشخص شدن مسیرهای پرتردد احتمالی پس از وقوع زلزله، میتوان برای امدادرسانی مسیرهای دیگری غیر از مسیر تردد مردم عادی را در نظر گرفت - خطوط ویژه به منظور امدادرسانی در تمام شریانهای اصلی شبکه حمل و نقل در نظر گرفته شود ، می توان تمهیداتی در نظر گرفت تا پمپ بنزین های سیار در نقاط مختلف شهر آماده خدمت رسانی باشند.

برای جلوگیری از هجوم افراد برای خروج از شهر لازم است مردم از اقدامات صورت گرفته برای آمادگی شهر در زمان بحران اطلاعات کافی داشته باشند.

* لزوم آمادگی شبکه حمل و نقل شهری در برابر زلزله 

بر اساس داده های لرزه ای ،تاریخی تهران چندین زلزله شدید را در بازه های زمانی ۱۵۰ ساله تجربه کرده و احتمال وقوع زمین لرزه وجود دارد. برخی زلزله شناسان بر این باورند که احتمال وقوع زلزله شدیدی در تهران در آینده ای نزدیک وجود دارد چرا که این شهر از سال ۱۲۰۹ خور شیدی با زلزله ای شدید مواجه نشده ؛ لذا ضروری است که قبل از وقوع زلزله آمادگی برای اقدامات اضطراری پس از وقوع بحران وجود داشته باشد.

 یکی از مواردی که لازم است آمادگی قبلی برای شرایط پس از بحران را داشته باشد راهها و شریان های اصلی در شبکه حمل و نقل شهری است.

 از آنجا که علاوه بر سفرهای مردم عادی گروه های امدادرسانی نیز باید سریع به محله های حادثه دیده برسند ازدحام ترافیک قابل توجهی در خیابان ها رخ خواهد داد.

 به منظور آمادگی شبکه های ترافیکی قبل از بحران زلزله لازم است در مرحله اول مشخص شود در صورت وقوع زلزله چه مکانهایی آسیب بیشتری خواهند داشت؛ از جمله مناطق مسکونی یا تجاری زیرگذرها یا روگذرها اطلاعات این موارد در مطالعات ریز پهنه بندی لرزه ای تهران بزرگ تهیه شده توسط آژانس همکاریهای بین المللی ژاپن (جایکا) آورده شده است در مرحله دوم نیاز است تا سفرهای احتمالی توسط اقشار مختلف مردم، یا به عبارت دیگر تقاضای سفر پس از وقوع زلزله پیش بینی شود تا بتوان خیابانهای دارای ترافیک احتمالی پس از زلزله را مشخص کرد.

 تقاضای سفر پس از بحران در هر کشور بر حسب فرهنگ و رفتار مردم میزان خرابی ،منطقه بافت فرسوده و زیر ساختهای حمل و نقلی می تواند با جای دیگر متفاوت باشد؛ بنابراین به دست آوردن تقاضا در شرایط بحرانی برای هر کشور امری ضروری است.

برای تحلیل رفتار ترافیکی افراد در بحران لازم است بدانیم افراد آیا سفری خواهند داشت یا خیر؟ این سفر چه زمانی خواهد بود؟ افراد از کجا به کجا خواهند رفت و این مسیر را با چه وسیله ای طی خواهند کرد ،بدین منظور پرسشنامه ای تهیه شده که در آن سفرهای احتمالی افراد، پس از زلزله از آنها پرسیده شده است. برای روشن تر شدن موضوع سفرها به چند دسته تقسیم بندی شده و پس از توضیحاتی در مورد شدت زلزله و شدت تخریب احتمالی، از افراد پرسیده شد که کدام سفر را انتخاب خواهند کرد؟

 در ادامه با داشتن اطلاعات سفرهای احتمالی مردم عادی میتوان خیابان های پرترافیک را پیش بینی و مسیرهای جایگزین برای رفت و آمد خودروهای امدادی در نظر گرفت.

افراد در بحرانهای غیر قابل پیش بینی مثل ،زلزله رفتارهای خاصی از خود نشان می دهند برای مثال ممکن است هنگام وقوع بحران افراد خانواده از هم دور باشند و بخواهند ابتدا به هم ملحق شوند و سپس برای ترک محل زندگی و یا ماندن تصمیم گیری کنند.

این رفتار جمع شدن خانواده در یکجا ترافیک بیشتری را به شبکه حمل و نقل تحمیل می کند؛ همچنین ممکن است عده زیادی بخواهند همراه با خانواده شهر را ترک کنند و این اقدام متجر به ترافیک سنگینی در راههای خروجی شهر خواهد شد اعزام تیمهای امدادرسانی به محلهای حادثه دیده نیز منجر به ازدحام ترافیک در برخی خیابان ها خواهد شد.

 لازم است خیابان های پرترافیک احتمالی از قبل مشخص و آماده شوند. به منظور مدیریت این شرایط لازم است که ابتدا شخص شود . در کشورهای مختلف پس از وقوع زلزله رفتارهای ترافیکی متفاوتی از مردم دیده شده است.

 در تحقیقی برای بررسی عوامل مؤثر بر تخلیه اضطراری پس از زلزله در ،چین داده های بدست آمده از طریق پرسشنامه های پر شده توسط ساکنین شهر زایمن را مدلسازی کرده و به این نتیجه رسیدند که  فاکتورهایی مانند نوع ساختمان ویلایی یا آپارتمان صاحب خانه ،بودن تجربیات گذشته افراد از شرایط بحرانی (خسارت دیدن یا ندیدن دستور تخلیه اجباری فاصله از محل وقوع بحران و ناحیه تأثیرپذیر کمتر از ۱ مایل یا بیشتر)، سن ساکنین، سطح تحصیلات (سیکل یا کمتر دیپلم لیسانس، فوق لیسانس و بالاتر)، وضعیت تأهل (مجرد  یا  متاهل) و یا زندگی دسته جمعی مؤثرترین عوامل در تصمیم گیری افراد بوده است.

 در زلزله نیگیت چوتسو در ژاپن با شدت ۹/۶ M در سال ۲۰۰۴ با وجود تخریب بعضی از تقاطع های غیر همسطح به علت در نظر گرفتن مسیرهای جایگزین عملکرد شبکه حمل و نقل نسبتا مناسب بود به منظور مدیریت بحران شبکه حمل و نقل در ژاپن به تخمین تقاضای سفر ، پس از بحران زلزله پرداخته اند.

در مطالعات آنها سناریوی وقوع زلزله در توکیو مورد بررسی قرار گرفته و در طول مدت ۲ هفته ای پس از وقوع بحران، به بررسی ایجاد تقاضا پرداخته شده است و سپس به کمک مدلهای شبیه سازی استراتژیهای مدیریتی پیشنهاد شده در این مطالعات تقاضای سفر در دو نوع مورد بررسی قرار گرفته است . سفرهای ایجاد شده توسط مردم عادی وسفرهای ایجاد شده توسط خودروهای امدادرسانی .

سفرهای ناشی از فعالیتهای امداد رسانی به طور جداگانه می تواند بر اساس شدت خرابی و توزیع مکانی آن تخمین زده شود؛ بنابراین در آن مطالعه تمرکز روی تقاضای سفر مردم عادی در یک دوره زمانی دو هفته ای پس از بحران بوده   مرکز رانندگی ایمن ژاپن از روشهای مصاحبه ای با رانندگانی که برای تجدید اعتبار گواهینامه خود به این مرکز مراجعه کرده اند استفاده کرده است. در مجموع ۳۲۰۰ مصاحبه انجام شده است که رفتار رانندگان را در یک بازه زمانی دو هفته ای پس از زلزله کبه نشان می دهد. این روش در شناختن اهداف سفر زمانها گونه ها و فواصل مکانی سفرها بلافاصله پس از زلزله کاملا ارزشمند بوده  است در پژوهش انجام شده در ژاپن اهداف سفرها به شش دسته تقسیم شده است:(۱) تخلیه فوری در مدت ۴۸ ساعت (۲) امداد و نجات بخشی (۳) بررسیهای امنیتی (۴) تخلیه به منظور اسکان موقت (۵) به دست آوردن مواد غذایی و پوشاک (۶) سر زدن به ادارات و مدارس.

با توجه به اهداف بالا تقاضای سفر برای سناریوی زلزله در توکیو در ساعت ۶ عصر در یک روز کاری تخمین زده شده در این زمان تعداد زیادی سفر بازگشت به خانه تولید خواهد شد که در مصاحبه صورت گرفته در آن ،پژوهش هدف سفر بازگشت به خانه در نظر گرفته نشده است.

 در مورد ترافیک پس از زلزله های اتفاق افتاده در ایران اطلاعات دقیقی موجود نیست مشخص است که الگوهای ترافیک پس از زلزله در مناطق مختلف، متفاوت بوده و نیاز است تا در هر منطقه بطور جداگانه مورد بررسی قرار گیرد بدین منظور با روش پیشنهاد شده زیر تقاضای سفر پس از وقوع زلزله در تهران پیش بینی شده است.

ابتدا منطقه ۱۰ تهران که بر اساس اطلاعات بدست آمده از مطالعات جایکا و اولویت بندی فازهای مطالعاتی پتانسیل خطر پذیری بالاتری داشت برای مطالعه انتخاب شد، سپس ۴ سناریوی زلزله در نظر گرفته شد زلزله های روزهنگام با شدت زیاد  حدود ۷ ریشتر و کم حدود ۵ ریشتر و همچنین شب هنگام با شدت زیاد و کم سپس برای هر فرد توضیح داده شد که با توجه به سن ساختمانی که در آن زندگی می کند و همچنین نوع اسکلت ساختمان در هر کدام از سناریوهای زلزله شدید یا متوسط چه میزان خسارت به ساختمان وارد خواهد شد؛ همچنین میزان خرابی پلها و بسته شدن احتمالی راه ها در منطقه مورد مطالعه با استفاده از مطالعات جایکا نیز برای هر فرد توضیح داده شد در این حالت با تصور ،شرایط افراد در هر خانواده بهتر میتوانند برای سفر احتمالی خود پس از رخداد زلزله تصمیم بگیرند.

سپس چند هدف سفر مشخص مثل بازگشت به خانه امداد و نجات سرزدن به محل کار تخلیه برای اسکان موقت و یا خروج از شهر در نظر گرفته شده و افراد از بین آنها انتخاب کردند این بخش به صورت چند گزینه ای در نظر گرفته شد تا داده ها طبقه بندی شده و قابل تحلیل باشند.

سپس با استفاده از پرسشگری حضوری پرسشنامه ها توسط افراد ساکن در منطقه تکمیل شد با بررسی آماری و تحلیل نتایج بدست آمده از داده های پرسشنامه تعداد سفرهای تولید شده تقاضای سفر پس از وقوع سناریوهای مختلف زلزله تعیین شد. با استفاده از نتایج و بدست آمدن تعداد سفرها در مناطق مختلف به صورت واقع بینانه تری میتوان برای آماده سازی نیروهای امدادی و مدیریت شرایط برنامه ریزی کرد.

 دراین پژوهش پیشنهاد شده ، تقاضای سفر پس از وقوع زلزله در تهران پیش بینی شود به این منظور نیاز است ، تهیه پرسشنامه ای جهت جمع آوری داده ها در زمینه پاسخ رفتاری افراد پس از زلزله متشکل از پارامترهای اجتماعی-اقتصادی و همچنین سناریوهای زلزله و ویژگی های انتخاب هر سفر اطلاعات بدست آمده در پژوهش انجام شده در سال ۱۳۹۳ بوده است.

 از آنجا که در سال ۱۳۹۶ در تهران زلزله ای با مقیاس 5.2 ریشتر رخ داده می توان از افراد پرسید که پس از رخداد این زلزله چه سفری داشته اند. این اطلاعات تاییدی بر نحوه رفتار واقعی افراد پس از وقوع زلزله خواهد بود.

همچنین  تکمیل پرسشنامه ها به وسیله افراد ساکن در مناطق مختلف مورد مطالعه در تهران و بررسی آماری و تحلیل نتایج بدست آمده از داده های پرسشنامه ها وپیش بینی تعداد سفرهای تولید شده تقاضای سفر پس از وقوع سناریوهای مختلف زلزله.

در صورتیکه سفرهای احتمالی افراد و هدف سفر و مقصد آنها مشخص شود می توان اقدامات مدیریتی برای آمادگی معابر شهری را اتخاذ کرد. برای مثال در نظر گرفتن خطوط ویژه در تمام شریانهای حیاتی که تنها برای امدادرسانی استفاده شوند؛ همچنین برای جلوگیری از هجوم افراد برای خارج شدن از شهر لازم است مردم از اقدامات صورت گرفته برای آمادگی شهر در زمان بحران اطلاعات کافی داشته باشند، برای مثال بدانند مکانهای اسکان موقت کجاست و چه امکاناتی در زمان بحران در اختیار افراد خواهد بود؛ همچنین دانستن این موضوع که ساختمانی که در آن زندگی می کنند سالم خواهد ماند یا خیر؟ در تصمیم گیری افراد تأثیر گذار است در صورتی که فردی بداند خانه اش سالم خواهد ماند، ممکن است گزینه خروج از شهر را پس از وقوع زلزله انتخاب نکند این اطمینان میتواند توسط سازمان نظام مهندسی و با ارائه گواهی پس از بررسی های فنی، در زمان خرید و یا اجاره خانه به افراد داده شود یکی از دیگر اقدامات ،مدیریتی افزایش ظرفیت راههای خروجی شهر ،است، برای مثال استفاده از میانه های با قابلیت بازشدگی قابل کنترل و محافظت شده که در صورت نیاز با باز شدن تعداد خطوط را افزایش خواهد داد. علاوه بر این می توان پمپ بنزینهای سیاری را در نظر گرفت که در مواقع اضطراری خدمت رسانی کنند.

 با دانستن تقاضای سفر مردم عادی و مسیرهای امدادرسانی میتوان اقدامات لازم به منظور آمادگی هرچه بیشتر شهر قبل از وقوع زلزله را انجام داد. این موضوع تاثیر بسزایی در کاهش اثرات منفی بحران زلزله در شهر خواهد داشت.