زندگی در قم با طعم خاک

مهر: نزدیک غروب است، دستی بر گونه‌هایش می‌کشد و زبری غبار را احساس می‌کند. مثل همیشه سرش را خم کرده تا از همان فاصله، سلامی بدهد و عرض ادبی کند اما نمی تواند چون گرد و غبار بین نگاه او و گنبد طلایی حرم مطهر فاصله‌ انداخته بود؛ غباری که سالهاست گریبان شهر قم را گرفته و رها نمی‌کند و همچنان برای خیلی‌ها دردسر ساز شده است، غباری که حتی امان زنان خانه‌دار را بریده و مهمان ناخوانده ریه‌های مردم شده است. این پدیده نامیمون اگرچه زندگی شهروندان قم را غبارآلود کرده است اما اشتباه نشود، غبار این شهر تنها ریزگردهای عربی و غیرعربی که از خوزستان و لرستان و ایلام هم گذشته و تا قلب جغرافیایی وطن پیشتازی کرده و خاک خود را بر سر قمی‌ها تخلیه کرده‌اند! و مدارس و اقتصاد و... را به تعطیلی می‌کشاند، نیست اما چه کنیم که این تهدید به فرصت بدل نمی‌شود و کسی نیست که لشکر شن‌های روان را به بیگاری بکشاند. «روزانه 500 تن گرد و غبار بر روی شهر قم می‌نشیند» این خبری بود که نه تنها مردم قم بلکه بسیاری از هموطنان را حیرت زده کرد. این آمار شاید در وهله اول باورکردنی نباشد اما با کمی تأمل و مشاهده آنچه که در زندگی روزمره ساکنین قم رخ می‌دهد، نه تنها پذیرفتنی است بلکه احساس می‌شود حجم گرد و غبار اعلام شده به مراتب کمتر از میزانی است که زندگی عادی مردم را مختل کرده است. به دیگر سخن، در برخی مواقع، غلظت گرد و غبار در استان قم به قدری بالاست که شهروندان قمی تصور می‌کنند آسمان این شهر ابری است. مدیرکل منابع طبیعی استان قم که این خبر را نقل کرده بود در عین حال که نخاله‌های ساختمانی، آیش‌های زمین‌های کشاورزی، کانونهای فرسایش بادی و اراضی با بافت سبک و شنی را بیشترین منابع تولید گرد و غبار می‌داند، به این نکته اشاره می‌کند که با فعالیتهای انجام شده، این حجم از گرد و غبار کاهش یافته است. اما به نظر می‌رسد مدیرکل منابع طبیعی استان قم منشأ خارجی گرد و غبار یا حجم ریزگردهای عربی که با اندک بادی بر روی شهر قم جاخوش می‌کنند را در آمارش نگنجانده است. احمد عفتان به سه کانون مهم فرسایش بادی در استان قم اشاره می‌کند و می‌گوید: 98 هزار و 125 هکتار از اراضی استان قم در این سه کانون فرسایش بادی قرار دارند که عامل مهمی در تولید گرد و غبار هستند و برای مقابله با هجوم گرد و غبار باید سرمایه‌گذاری بیشتری انجام شود. 100 هزار نفر در قم در معرض ابتلا به بیماری‌های ریوی افزایش گرد و غبار هرچند که پدیده نگران کننده‌ای به نظر می‌رسد اما حداقل کاسبی پزشکان و متخصصان ریه را پررونق کرده است، به گونه‌ای که هر روز تعداد قابل توجهی از بیماران ریوی ناچارند برای تسکین دردهای مهمان ناخوانده خود به مراکز بهداشتی و درمانی و مطب پزشکان مراجعه کنند. دکتر ابوالفضل مظفری، فوق تخصص ریه در این زمینه به خبرنگار مهر در قم می‌گوید: بحث آلاینده‌های زیست محیطی مربوط به امروز و دیروز نیست بلکه از زمانی که زندگی شهرنشینی گسترش یافت هر روز بر میزان آلاینده‌ها اضافه شده و حتی بیماری‌های آسم و آلرژی و برونشیت به میزان قابل توجهی شیوع پیدا کرد و در چند سال اخیر با افزایش گرد و غبار، خطر ابتلا به بیماری‌های ریوی، ساکنان شهرها را تهدید می‌کند. وی با بیان اینکه امسال تعداد مراجعه کنندگان ناشی از بیماری‌های ریوی به پزشکان نسبت به سال گذشته افزایش یافته است، ادامه می‌دهد: جای تعجب است که در سالهای گذشته در فصل تابستان کمتر شاهد مراجعه بیماران ریوی به مراکز بهداشتی و درمانی بوده‌ایم اما امسال علاوه بر اینکه تعداد مراجعه بیماران به پزشکان افزایش یافته است، زمان مراجعه بیماران نیز زودتر شده است، یعنی در سالهای گذشته بیشتر مراجعات در فصل پاییز بوده است اما امسال مراجعه این بیماران در فصل تابستان چشمگیر بوده است. دکتر مظفری آمار جهانی مبتلایان به برونشیت را حدود پنج درصد اعلام می‌کند و می‌افزاید: بر اساس آخرین محاسبات انجام شده، تعداد مبتلایان آسم در کشور ما حدود شش درصد است و اگر این آمار و ارقام را به صورت تخمینی برآورد کنیم حدود 100 هزار نفر در استان قم در معرض ابتلا به بیماری‌های ریوی هستند. وی می‌گوید: آلاینده‌ها و گرد و غبار بعد از عفونت‌ها، شایع‌ترین علتی است که منجر به عود بیماری‌های ریوی می‌شود البته افرادی به بیماری ریوی مبتلا می‌شوند که سابقه آسم و آلرژی و برونشیت دارند و این افراد باید بیش از پیش به فکر سلامتی خودشان باشند و در هوای آلوده از ماسک استفاده کنند. کسی به فکر ما نیست هر چند که افتتاح پروژه یا طرحی در یک منطقه شهری بارقه امیدی در دل شهرنشینان می‌شود، اما شاید هیچ چیزی به‌اندازه یک پروژه نیمه تمام نتواند نارضایتی خانواده‌ها را بالا ببرد. بیان این نکته خالی از لطف نیست که مسئولان قم بارها گفته‌اند که قم به کارگاه عمرانی بزرگی تبدیل شده است اما چه کسی تا به حال به این مسئله فکر کرده که اجرای ناتمام یک پروژه چقدر زندگی عادی مجاورین و عابرین را به مخاطره می‌اندازد. یکی از شهروندان قم که ساکن محله انسجام است و دل پر خونی از وضعیت به هم ریخته خیابان 24 متری عدالت دارد می‌گوید: وقتی خودرویی از این خیابان رد می‌شود طوفانی از گرد و خاک بلند می‌شود و ساکنین و عابرین را با مشکلات عدیده‌ای مواجه می‌کند. قائم‌پناه در حالیکه سرفه امانش را بریده است، می‌افزاید: البته این مشکل منحصر به این خیابان نیست بلکه بسیاری از محله‌های قم به خصوص مکانهایی که در مجاورت پروژه‌های نیمه کاره قرار دارند با این مشکل دست و پنجه نرم می‌کنند و کسی به داد آنها نمی‌رسد. وی ادامه می‌دهد: هیچ کسی مخالف اجرای پروژه‌های شهری نیست بلکه با اجرای این پروژه‌ها در نهایت رفاه اجتماعی برای مردم ایجاد می‌شود و باعث خرسندی اهالی محل است، اما طولانی شدن زمان اجرای پروژه و بدتر از آن عدم جلوگیری از هجوم گرد و غبار قابل تحمل نیست. هوای قم در بیشتر مواقع استاندارد است مدیرکل محیط زیست استان قم نیز در گفتگو با خبرنگار مهر در قم، استاندارد هوای پاک را 150 میکروگرم بر متر مکعب اعلام می‌کند و می‌گوید: هوای استان قم در بیشتر مواقع استاندارد است اما در برخی موارد شدت باد موجب افزایش گرد و غبار و آلودگی هوا می‌شود. علیرضا نجیمی خاطرنشان می‌کند: هوای قم در برخی موارد به دو هزار میکروگرم بر متر مکعب یعنی حدود 10 الی 12 برابر استاندارد رسیده که زندگی مردم را با مشکلات عدیده‌ای مواجه کرده است. در این گونه مواردی که تهدید جدی رخ می‌دهد کمیته اضطراری تشکیل می‌شود و پیرامون فعالیتهایی که باید انجام شود تصمیم گرفته می‌شود. وی ادامه می‌دهد: تأثیرگذاری ریزگردهای خارجی به جز در مواردی که باد شدیدی می‌وزد کمتر از گرد و غباری است که منشأ داخلی دارد. قصه تکراری کمبود اعتبار نجیمی اجرای طرحهای تثبیت شن و پیشگیری از گرد و غبار را نیازمند توجه بیشتر مسئولان در اختصاص اعتبارات مناسب می‌داند و می‌گوید: برای جلوگیری از هجوم ریزگردها عملیات‌های بیولوژیکی و غیربیولوژیکی انجام می‌شود اما این حجم فعالیتها کافی نیست و باید مورد حمایت قرار گیرد. به دیگر سخن، برای مهار ریزگردها یا آنچه که به اصطلاح از آن با عنوان توفانهای گرد و غبار یاد می‌شود، چاره‌ای نداریم جز آنکه به سراغ منشأ برخواستن این ذرات ریز رفته و به اصطلاح، چشمه‌های تولید ریزگردها را پیش از برخواستن از زمین شناسایی و تثبیت کنیم، به شرط آنکه دیگر شنونده قصه‌های تکراری کمبود اعتبار نباشیم و همتها مضاعف شوند.