تنش تازه در بالکان
۱۵ سال پس از اعلام استقلال کوزوو، هجوم به صومعه‌ای در شمال این منطقه دوباره توجهات را به گره‌های بازنشده‌ای جلب کرده که بخش‌های صرب‌نشین کوزوو را درگیر کرده است.
خبرگزاری الجزیره در گزارشی به ریشه تحولات اخیر مناقشه کوزوو و صربستان پرداخته و با شرح نقش و خواست هر یک از طرفین نوشته است: "استقلال کوزوو با جمعیتی که اکثریت آن را مردم آلبانی‌تبار تشکیل داده‌اند، در ۱۷ فوریه ۲۰۰۸ و یک دهه بعد از آغاز شورش‌ها علیه حاکمیت صربستان روی داد.
پشت تنش‌ها چیست؟
نیروهای ناتو پس از نزدیک به سه ماه بمباران صربستان در حمایت از شبه‌نظامیان آلبانیایی، استان کوزوو را در سال ۱۹۹۹ به کنترل درآوردند. دولت موقت این استان در سال ۲۰۰۸ اعلام استقلال کرد و امروزه مجموعاً حدود ۱۰۰ کشور در جهان استقلال کوزوو را به عنوان یک کشور مستقل به رسمیت می‌شناسند.
با این وجود، بلگراد که از حمایت روسیه و چین برخوردار است، در برابر فشار آمریکا و اتحادیه اروپا برای به رسمیت شناختن آن مقاومت کرده است. صربستان دولت مرکزی کوزوو را به نقض حقوق اقلیت صرب در مناطق شمالی کوزوو متهم می‌کند، اما ادعای تشدید تنش‌ها در مرز با این همسایه خود را قبول ندارد.
از جمعیت ۱.۸ میلیون نفری کوزوو، حدود ۹۰ درصد را مردم آلبانی‌تبار و پنج درصد را صرب‌ها تشکیل می‌دهند. حدود ۵۰ هزار صرب‌تباری که در شمال کوزوو زندگی می‌کنند مخالفت خود را با دولت مرکزی کوزوو با خودداری از پرداخت قبوض انرژی و همچنین حمله به نیروهای پلیس در هنگام تلاش برای بازداشت نشان می‌دهند.
آن‌ها از بودجه صربستان نفع برده و نه به دولت مرکزی بلگراد مالیاتی پرداخت می‌کنند و نه به کوزوو.
چه چیزی موجب تشدید تنش‌ها شده است؟
در پی روی کار آمدن شهردارهای آلبانیایی در مناطق شمالی و صرب‌نشین کوزوو در انتخابات آوریل، ناآرامی‌ها آغاز شد. این انتخابات که مورد تحریم صرب‌های کوزوو قرار گرفت، موجب آن شد که آمریکا و متحدانش هم کوزوو را مورد انتقاد قرار دهند.
در دسامبر سال گذشته پس از آنکه یک نیروی سابق پلیس صرب به اتهام حمله به افسران پلیس در جریان تظاهرات بازداشت شد، صرب‌ها چندین نقطه در شمال کوزوو را مسدود کرده و به سوی نیروهای کوزوو تیراندازی کردند.
همچنین در چند ماه گذشته ناآرامی‌ها با مناقشه‌ای بر سر پلاک خودروها تشدید شده است. دولت مرکزی کوزوو سال‌هاست که سعی دارد مردم مناطق شمالی صرب‌نشین کوزوو را وادار به تعویض پلاک خودروهای خود کرده و با حذف پلاک‌های صربستانی که به دوره قبل از استقلال کوزوو باز می‌گردد، شهروندان را تشویق به استفاده از پلاک‌های جدیدی کند که در کوزوو تولید می‌شوند.
در ژوئیه سال گذشته میلادی، پریشتینا به این شهروندان صرب‌تبار دو ماه فرصت داد تا پلاک‌های خود را تعویض کنند؛ تصمیمی که ناآرامی‌هایی را در پی داشت و کوزوو در نهایت مجبور شد که این مهلت زمانی را تا پایان ۲۰۲۳ تمدید کند.
شهرداران مناطق شمالی کوزوو، قضات محلی و همچنین ۶۰۰ نیروی پلیس صرب‌تبار در نوامبر گذشته در اعتراض به این ضرب‌الاجل استعفا داده و با تضعیف مضاعف عملکرد دولت مرکزی کوزوو، موجب افزایش بی‌قانونی در این منطقه شدند.
خواست صرب‌ها چیست؟
صرب‌های کوزوو به دنبال ایجاد انجمنی از حوزه‌های شهرداری با اکثریت صرب‌تبار هستند که تا حد زیادی خودمختاری داشته باشد.
پریشتینا که هنوز خاطره اعلام استقلال خود از صربستان را از یاد نبرده، این هدف را مقدمه‌ای برای ایجاد یک «کشورک» در خاک کوزوو قلمداد می‌کند که عملاً کوزوو را بر اساس وابستگی‌های نژادی چند دسته می‌کند.
صربستان و کوزوو در ۲۰۱۳ با میانجی‌گری اتحادیه اروپا وارد گفتگوی عادی‌سازی روابط شدند؛ اما هنوز پیشرفت قابل‌توجهی در این مذاکرات حاصل نشده است.
نقش ناتو و اتحادیه اروپا چیست؟
ناتو که در ۱۹۹۹ حدود ۵۰ هزار تن از نیروهای خود را در کوزوو مستقر کرده بود، در حال حاضر ۳۷۰۰ نیروی «صلح‌بان» در کوزوو دارد.
سازمان پیمان آتلانتیک شمالی (ناتو) می‌گوید که اگر مناقشه‌ای تازه کوزوو را تهدید کند، ناتو مداخله خواهد کرد. علاوه بر این، «هیئت حاکمیت قانون اتحادیه اروپا در کوزوو» در ۲۰۰۸ شروع به تربیت نیروهای پلیس و سرکوب گروه‌های خلافکار کرد و در حال حاضر ۲۰۰ نیروی پلیس ویژه در کوزوو دارد.
تازه‌ترین طرح صلح اتحادیه اروپا چیست؟
ایالات متحده و اتحادیه اروپا به صربستان و کوزوو فشار می‌آورند تا طرح صلح پیشنهادی که در ۲۰۲۲ ارائه شد را بپذیرند؛ طرحی که بر اساس آن بلگراد به لابی‌گری خود برای جلوگیری از راه‌یابی کوزوو به مجامع بین‌المللی – از جمله سازمان ملل متحد - پایان دهد.
کوزوو هم بر اساس این طرح متعهد میشود که یک انجمن از شهرداری‌های صرب‌تبار ایجاد کند.
همچنین طرفین متعهد خواهند شد که در پایتخت‌های یکدیگر دفاتر نمایندگی تاسیس کنند تا در صورت بروز مناقشات عمده در آینده، مسائل از طریق این دفاتر بررسی و حل شود.
اما اخیراً مذاکرات عادی‌سازی روابط کوزوو و صربستان متوقف شد، زیرا اتحادیه اروپا آلبین کورتی، نخست‌وزیر کوزوو را به شکست در ایجاد انجمن شهرداری‌ها متهم کرد.
آلبین کورتی که توافق کرده بود این انجمن قدرت محدودی داشته و تصمیماتش تحت کنترل دولت مرکزی کوزوو باشد، اتحادیه اروپا را به ایستادن در کنار صربستان برای اجرای تنها بخشی از این توافق متهم کرد.
آنطور که به نظر می‌رسد، رئیس‌جمهوری صربستان آماده تایید این طرح است و به ملی‌گراهای افراطی کشورش در پارلمان هشدار داده است که در غیر اینصورت، صربستان در اروپا دچار یک انزوای آسیب‌زا میشود.
اما با وجود ملی‌گرایان افراطی در هر دو طرف، مخصوصاً در شمال کوزوو، هیچ پیشرفت چشمگیری در افق این مناقشه دیده نمی‌شود.
چه چیزی مناطق صرب‌نشین کوزوو را تهدید می‌کند؟
منطقه شمالی کوزوو که بیشتر ساکنان آن صرب‌تبار هستند، عملاً ضمیمه‌ای از صربستان است. هزینه دولت محلی، خدمات عمومی، تحصیل، درمان و پروژه‌های زیرساخت در این منطقه توسط دولت بلگراد تامین میشود.
صرب‌های این منطقه نگران هستند که در صورت یکپارچه‌سازی کامل با کوزوو، مزایایی مانند خدمات درمانی رایگان صربستان را از دست داده و درگیر نظام درمانی خصوصی کوزوو شوند.
آن‌ها همچنین نگران کاهش درآمد خود هستند، چراکه میانگین حقوق در کوزوو ۱۰۰ یورو، اما در صربستان ۲۷۰ یورو است./ایسنا