طرح سلطان عمان، همچنان روی میز

در فاصله کمتر از یک هفته پس از تبادل زندانی بین ایران و آمریکا و آزادسازی پول بلوکه شده ایران در کره جنوبی، اظهارنظرهای مثبتی در زمینه گفت‎وگوهای برجامی و رفع تحریم ها از مقامات مختلف شنیده شده است؛ امری که گمانه‎زنی ها درخصوص تسری فضای توافق تبادل زندانی به سایر موضوعات را پررنگ‎تر می کند. حسین امیرعبداللهیان، وزیر خارجه ایران، در دیدار با آنتونیو گوترش، دبیرکل سازمان ملل با اشاره به روند گفت‌وگوهای برجامی گفت: «تبادل پیام ها با آمریکا ادامه دارد و طرح سلطان عمان هم‌ همچنان روی میز هست و اگر طرف های مقابل آماده باشند، ما برای بازگشت به برجام جدی هستیم تا در چارچوب ابتکار عمان همه طرف ها به تعهدات خود در برجام برگردند.» رئیس جمهور ایران نیز پیشتر در دو مقطع صراحتا به این مقوله اشاره کرد. ابراهیم رئیسی در سخنرانی خود در مجمع عمومی سازمان ملل که یک روز پس از تبادل زندانی انجام شد، گفت: «آمریکا باید با اعتمادسازی اثبات کند که دارای حسن نیت است و اراده واقعی برای عمل به تعهدات خود و نهایی کردن مسیر را دارد.» او در پایان سفر خود به نیویورک و در نشست خبری با حضور رسانه های خارجی با صراحت بیشتری به این موضوع اشاره کرد و گفت: «اگر آمریکایی‌ها آماده عمل به تعهدات‌شان باشند، زمینه برای پیشرفت تعاملات و رسیدن به یک توافق خوب فراهم خواهد شد.» بر اساس شواهد و این اظهارات، ایران علاوه بر تبادل پیام غیرمستقیم با آمریکا، به تعامل با طرف های اروپایی نیز در این زمینه پرداخته است. علی باقری، مذاکره کننده ارشد ایرانی در نیویورک با مدیران سیاسی فرانسه، آلمان و انگلیس در نیویورک دیدار و درباره موضوعات مختلفی از جمله مذاکرات رفع تحریم‌ها گفت‎وگو کرد. این سه کشور اروپایی از اعضای برجام هستند. باقری دو روز پس از آن با انریکه مورا، نماینده اتحادیه اروپا در مذاکرات احیای برجام ملاقات کرد که در آن دیدار هم موضوعات مربوط به برجام و رفع تحریم ها مورد گفت‎وگو قرار گرفت. بنا به گفته مذاکره کننده ارشد ایرانی، قرار است رایزنی ها ادامه پیدا کند.برآیند گزاره‎های فوق نشان می دهد که تبادل زندانی بین ایران و آمریکا بیش از پیش فضای مستعدی برای بسط گفت‎و‎گوها به سایر حوزه ها ایجاد کرده است. بر اساس شواهد و اظهارات مقامات رسمی، این گفت‎وگوها ناظر به رفع تحریم ها و موضوع هسته ای ایران است. تقریبا فصل مشترک اظهارات مقامات ایرانی، اروپایی و منطقه‎ای، چارچوب برجام است. وزیر خارجه ایران نیز بارها بر آمادگی تهران برای گفت‎وگوها بر اساس سند سپتامبر تاکید کرده است که اشاره به پیش‎نویس گفت‎وگوهای وین در تابستان ۲۰۲۲ دارد. مقامات آمریکایی اگر صراحتا چنین چارچوبی را تایید نکرده باشند، برخلاف گذشته آن را رد نکرده اند. یکی از مواردی که لابه‎لای سطور مورد تاکید قرار گرفته، تبادل پیام بین ایران و آمریکاست. این گزاره نشان می دهد که پس از تغییر سیاست محسوس سه کشور اروپایی در قبال ایران طی یک سال گذشته، روند گفت‎وگوها همانند مذاکرات برجام، دست‎کم تا به این‎جای کار، بر گفت‎وگوهای غیرمستقیم ایران و آمریکا استوار بوده است. هر چند که در نیویورک رایزنی های موازی با طرف های اروپایی نیز صورت گرفت. اما این‎که در ادامه تا چه حد اروپایی ها، نقش خود را در این فرایند پررنگ تر کنند، بستگی به کیفیت تعامل آن‎ها با تهران خواهد داشت.دولت جو بایدن در آمریکا تاکنون نتوانسته است تصمیمی برای بازگشت به برجام اتخاذ کند. سوالی که مطرح می شود این است که آیا با نزدیک شدن به فصل انتخابات در این کشور، دولت آمریکا قادر به تصمیم‎گیری در زمینه احیای برجام خواهد بود یا خیر. بعضا در برخی از منابع غربی از واژه «تفاهم» استفاده می شود؛ فرایندی که شاید برای دور زدن کنگره و فرار از انتقادهای مخالفان در آمریکا باشد. اما ایران به‎صراحت، هر گونه توافق موقت را رد کرده است.

نشست در نیویورک با محوریت موضوع سوریه

ازسوی دیگر،«حسین امیرعبداللهیان» وزیر خارجه کشورمان، «سرگئی لاوروف» وزیر خارجه روسیه و «هاکان فیدان» وزیر امور خارجه ترکیه، در نیویورک نشستی را برگزار کردند که «گیر پدرسن» نماینده ویژه سازمان ملل در امور سوریه نیز  در آن حضور یافت. این نشست در حالی برگزار شد که از مدت‌ها پیش خبر برگزاری احتمالی نشست چهارجانبه درباره سوریه وجود داشت و انتظار می‌رفت این نشست با حضور مقامات سوری در یکی از کشورهای حاضر برگزار شود.۱۹ شهریور، پدرسن پس از سفر به دمشق و دیدار با وزیر خارجه سوریه گفته بود به منظور کمک به مردم سوریه با وزیران خارجه ایران، ترکیه و روسیه دیدار خواهد کرد. آخرین نشست چهارجانبه اردیبهشت ماه در مسکو با موضوع روند عادی سازی روابط سوریه و ترکیه برگزار شد.موضوع عادی سازی روابط سوریه و ترکیه از دو سال پیش آغاز شده، اما تاکنون نقشه راهی برای عبور دمشق و آنکارا از موانع اصلی در این رابطه ترسیم نشده است.۸ و ۹ شهریور، در جریان سفر وزیر خارجه ایران به سوریه و ۱۲ شهریور در جریان سفر وزیرخارجه ترکیه به ایران، مهم‎ترین محور رایزنی های ایران با مقامات سوریه و ترکیه حول محور میانجی‎گری برای تسریع فرایند عادی سازی روابط دمشق و آنکارا بوده است. امیرعبداللهیان گفته ایران ابتکاری در این رابطه ارائه کرده است.اظهارات مقامات سوریه در سطوح مختلف نشان می دهد دمشق به بازسازی روابط با آنکارا علاقه‎مند است، اما مهم‎ترین شرط سوریه برای عادی سازی روابط خروج ترکیه از قلمرو این کشور است.

خراسان