مهمانپرست: رژیم صهیونیستی از بهبود روابط ایران و عربستان خشمگین است
سخنگوی اسبق وزارت خارجه معتقد است؛ رژیم صهیونیستی از بهبود روابط میان ایران و عربستان عصبانی و خشمگین است چون صهیونیست‌ها فکر می‌کردند این امکان برای آن‌ها وجود دارد فاصله‌ای که میان ما و کشورهای عربی ایجاد شده را پر کنند.
از سرگیری روابط ایران و عربستان طی هفته های گذشته مسئله مهمی است که نمیتوان به سادگی از آن عبور کرد و لازم است ابعاد مختلف این ماجرا با تحلیلی موشکافانه بررسی شود. در این رابطه با رامین مهمانپرست از دیپلمات های با سابقه کشورمان گفت و گو کردیم. مهمانپرست سابقه سخنگویی وزارت خارجه، سفارت ایران در تایلند و قزاقستان و همچنین دستیاری وزیر خارجه ایران را دارد.
متن کامل گفت و گو با مهمانپرست را در زیر بخوانید.
فارس: جناب آقای مهمانپرست از اینکه دعوت خبرگزاری فارس را پذیرفتید، سپاسگزاریم. جمهوری اسلامی ایران و عربستان در دهه ۷۰ و ابتدای دهه ۸۰ روابط خوبی با یکدیگر داشتند و حتی مقامات عالی دو کشور نیز دیدارهای دوجانبه و سفرهای متقابل نیز داشتند. لطفاً قدری درباره روابط ایران و عربستان و آخرین موقعیت آن توضیح بفرمایید.
مهمانپرست: بحث روابط ایران و عربستان به سیاست‌های اصولی انقلاب ما باز می‌گردد. بعد از پیروزی انقلاب اسلامی، تاکید حضرت امام بر وحدت جهان اسلام، همکاری بین کشورهای اسلامی، هم‌افزایی میان آن‌ها و ایجاد ثبات و امنیت توسط خود کشورهای منطقه بود تا به دیگران اجازه دخالت داده نشود. ما بعد از انقلاب این حرکت را شروع کردیم چون تصوری که بعضی از کشورهای منطقه از انقلاب ما داشتند، این بود که ممکن است این موج انقلاب باعث ایجاد تزلزل یا مشکلات جدی در حکومت‌های اطراف ما شود. به همین دلیل، برخی مقاومت کردند و برخی دیگر نیز، خصومت ورزیدند.
اوج این موضوع در جنگ تحمیلی بود چون از این موضوع هراس داشتند که ممکن است رشد انقلاب اسلامی ریشه‌های آن‌ها را متزلزل کند. اما پس از گذشت نزدیک به ۴۵ سال از پیروزی انقلاب اسلامی و رهبری واقعا داهیانه مقام معظم رهبری در طول این ۳۴ سال مشخص شده است که جمهوری اسلامی ایران یک سیاست مشخص و راهبرد اساسی برای کار با همسایگان، کشورهای دوست و همسو دارد و همیشه نیز درخصوص همکاری و طراحی برنامه‌های راهبردی با کشورهای عربی در منطقه پیش‌قدم بوده‌ایم. البته ما در مقاطعی پیشروی داشتیم و حتی قراردادهای همکاری امنیتی با کشور عربستان قبلا به امضاء رسیده بود.
همواره یکی از اصول سیاست خارجی ما بحث تامین امنیت در منطقه به صورت همکاری جمعی بوده و حتی این موضوع را می‌توانیم در بحث اقتصادی و فعالیت‌های توسعه‌ای نیز شاهد باشیم.
شاهد بودیم اتفاقاتی در منطقه رخ داده بود که شاید این اتفاقات با یک نوع شیطنت و دخالت‌های کشورهای غربی و رژیم صهیونیستی برای ایجاد فاصله بین کشورهای اسلامی منطقه صورت می گرفت. متاسفانه برخی از سیاست‌های کشور عربستان اصلا در جهت دوستی و همکاری نبود بلکه بیشتر به اختلافات و مباحثی که درخصوص داعش در منطقه و مقابله با تروریست‌ها که ما در آن پیش‌قدم بودیم، دامن می‌زد. حتی مباحثی که در عراق و سوریه اتفاق افتاده بود و یک تقسیم‌بندی در منطقه صورت گرفته بود که برخی کشورهای سعی داشتند به این گروهک‌های تروریستی کمک کنند و برخی دیگر به دفاع از تمامیت ارضی کشورها و استقلال آن‌ها کمک می‌کردند.
این موضوع باعث شده بود تا برخی اختلافات اوج بگیرد. ولی سیاست اصولی ما این است که اگر کشورهای همسایه واقعا رویکرد مثبتی داشته باشند و برنامه‌های راهبردی برای همکاری و یک نوع مشارکت استراتژیک انتخاب کنند حتما ما از آن استقبال می‌کنیم.
اینکه ممکن است برخی از مردم ما در جریان مسائل نباشند یا احساس کنند یک اتفاق به شکل غیر منتظره با یک سرعت عجیب و غریب رخ داده، اشکال از افرادی است که این موضوعات را به خوبی به مردم اطلاع‌رسانی نمی‌کنند. ما در دیپلماسی عمومی ضعیف هستیم، ما کمتر با مردم خودمان صحبت می‌کنیم و کمتر سیاست‌های‌مان را برای آن‌ها توضیح می‌دهیم که یک نقص است.
افکار عمومی در دنیای امروز نقش تعیین‌کننده‌ای دارند. به ویژه ما که باید حتما با مردم خودمان بیشتر صحبت کنیم و مسائل را توضیح دهیم. ما باید دلایل اتخاذ سیاست‌های خودمان در روابط خارجی را برای مردم تشریح کنیم. حتی به نظرم من باید جلسات مختلفی با اندیشمندان، دانشگاهیان و رسانه‌ها گذاشته شود، نظرات مردم را دریافت کنیم. اگر در مواردی هم انتقاد دارند به انتقاد آن‌ها گوش دهیم و در صورت صحیح بودن به انتقاد و نکته آن‌ها عمل کنیم. البته ممکن است برخی اوقات انتقادات به این دلیل باشد که از جزئیات خبر ندارد و باید جزئیات را برای آن‌ها توضیح دهیم.
افکار عمومی باید با تصمیمات سیاست خارجی ما بسیار نزدیک و همراه باشد چون این همراهی شرط موفقیت ما در سیاست خارجی است و حتما حمایت‌های جدی مردم در همه صحنه‌ها به ما کمک می‌کند.
فارس: مذاکرات میان دو طرف ایران و عربستان از چه زمانی برای اصلاح روابط آغاز شد؟
مهمانپرست: واقعیت رابطه‌ی ایران ـ عربستان این است که ما همواره به دنبال همکاری بودیم ولی مباحثی که درخصوص تجدید روابط پس از دوران قطع روابط و همسو نبودن سیاست‌های دو طرف و شاید برخی رسانه‌ها و مقامات دوطرف تعرضاتی نسبت به یکدیگر داشتند. اما، شاید نزدیک به دو سال پیش بود که مذاکرات میان مقامات دو طرف آغاز شد تا راه‌هایی را پیدا کنیم که مشکلات و موانع موجود در روابط ایران و عربستان برطرف شود.
ایران و عربستان دو کشور بزرگ، قدرتمند و تاثیرگذار در منطقه هستند. هیچ‌کسی نمی‌تواند جایگاه ایران را انکار کند، ایران یکی از قدرتمندترین کشورهای منطقه و دارای قدرت تاثیرگذاری روی افکار عمومی، مردم، مسلمان‌هاست و به لحاظ چهارچوب نظام یک نظام مقتدر به خصوص در بخش‌های دفاعی و بازدارندگی می‌تواند یک شریک مطمئن و مقتدر برای کشورهای منطقه باشد تا از امنیت و ثبات منطقه دفاع کند.
ما نشان داده‌ایم امنیت کشورهای منطقه اهمیت فوق‌العاده‌ای برای ما دارد و امنیت آن‌ها را امنیت خودمان می‌دانیم.
مباحثی که شهید سلیمانی در منطقه در مبارزه با تروریست‌ها دنبال می‌کرد شاید کمتر کسی از سایر کشورها جرأت می‌کرد وارد چنین صحنه‌ای شود و اگر جمهوری اسلامی ایران و سردار سلیمانی و همچنین، مدافعان حرم در مقابله‌ی با داعش حضور نداشتند، امروز عراق و سوریه وضعیت فعلی را نداشتند و سایر کشورها نیز به دنبال آن دچار آسیب‌های جدی می‌شدند. ما برای امنیت منطقه حاضر هستیم، هزینه بدهیم کما اینکه هزینه‌های سنگینی را هم پرداخت کرده‌ایم.
احیای روابط ما با عربستان از ۲ سال پیش با گفت‌و‌گو بین مقامات دوطرف آغاز شد. شاید یکی از دلایل این بود که تصور عربستان در ورود به یمن، حضور در سوریه، تلاش‌های در رابطه با عراق و در کشورهای منطقه سیاست‌هایی مخالف یا معارض با سیاست‌های ایران را داشت. این سیاست‌ها چندان به نتیجه نرسید و هم اعتبار عربستان را زیر سوال می‌برد هم هزینه‌های بالایی را به این کشور تحمیل می‌کرد. در واقع، مذاکرات ایران و عربستان که از دو سال گذشته آغاز شد برای این بود که چگونه دو کشور به یک نقطه مشترک برای آغاز همکاری بازگردند. البته بخش اصلی این مذاکرات نیز در حوزه امنیتی بود.
اتفاقی که شما به آن اشاره کردید باعث سرعت بالایی در به نتیجه رسیدن مذاکرات شد را میتوان اینگونه تحلیل کرد؛ کشورهای مختلف به دنبال منافع خود هستند، دوره عربستان با ولایت عهدی محمد بن سلمان یک دوره ویژه ارزیابی می‌شود احتمال دارد ابتدا که او در صحنه‌های سیاسی در عربستان نقش آفرینی می‌کرد، مسائلی رخ داد که باعث ابهام درباره شخصیت او و حرکت عربستان بود، شاید بسیاری از کارها قابل قبول نبود و اتفاقاتی رخ داد که حتی به لحاظ انسانی و مسائل حقوق بشری صدای غرب را هم درآورد ولی در کنار مباحثی که در ابتدای تحرک و فعالیت محمد بن سلمان وجود داشت به مرور شاهد بودیم که او یک طراحی بلند مدت استراتژیک برای ایجاد یک جهش بزرگ اقتصادی و علمی در کشور عربستان سعودی را آغاز کرد، برنامه‌های بزرگی که برای آن سرمایه لازم را هم اندوخته‌اند.
عربستان برای آن که جهش بزرگ را داشته باشد و می‌خواهد فراتر از منطقه نقش آفرینی کند به این نتیجه رسیده است که موانع پیش روی خود را باید از میان بردارد و خود را از موضوعاتی که با آن درگیر شده و پای او را بسته رها کند. یعنی یک تصمیم استراتژیک اتخاذ کردند تا به جای درگیر شدن با موضوعات مختلف در منطقه رویکرد همکاری را در پیش بگیرند ولی برنامه راهبردی اصلی آن‌ها یک جهش اقتصادی و نقش آفرینی فراتر از منطقه است پس این وضعیت می‌توانست روابط را تغییر دهد و صحنه‌ها تغییر کرد. در این راستا، سیاست عربستان از مقابله و خصومت به سوی همکاری بازگشت. البته این به خاطر خود این کشور و شرایط منطقه بود که ما هم توانستیم از آن استفاده کنیم.
فارس: چرا عربستان سعودی به سوی بهبود روابط با جمهوری اسلامی ایران حرکت کرد؟
مهمانپرست: اولین نکته که ما باید درخصوص منطق و چرایی بهبود روابط ایران و عربستان برای مردم توضیح دهیم این است که عربستان متوجه شده نباید چندان درگیر موضوعات و تنش‌های منطقه‌ای شود چرا که اهداف بزرگ‌تری را در برنامه خود دارد.
این همان موضوعی است که مقامات عربستانی هم صراحتا آن را بیان می‌کنند. مقامات عربستانی می‌گویند پیش از دوره محمد بن سلمان از مقامات بالا و سطح اول حاکمیت در عربستان تصمیماتی گرفته می‌شد و به پایین سرایت می‌کرد، آن‌ها نیز اجرا می‌کردند. آن‌ها معتقد هستند در دوره جدید فکری در سطوح پایین مراکز فکری، پژوهشی، اندیشه‌ای و نهادهایی که برای این کار تعریف شده است، نظریه پردازی، تفکر و برنامه‌ریزی کرده و استراتژی پیشنهادی خود را به مقامات بالا ارائه می‌کنند و براساس نظرات کارشناسی عمل می‌کنند.
در این مقطع، مجموعه کارشناسی و اندیشمندان داخل عربستان به حاکمان این کشور توصیه کردند که باید رویکرد خود را در منطقه تغییر دهند. مقامات عربستانی باید به جای برخوردهای مقابله‌ای و درگیرشدن در موضوعات مختلف که توان عربستان را می‌گیرد، باید به سوی حل و فصل آن‌ها حرکت کرده و رویکرد صلح‌آمیز و همکاری داشته باشند. مجموعه کارشناسی و اندیشمندان داخل عربستان همچنین به مقامات این کشور توصیه کردند که به سمت اهداف بزرگ‌تر اقتصادی و طراحی‌های استراتژیک حرکت کنند که می‌تواند یک نقش بین المللی برای عربستان ایجاد کند. این دلیل حرکت عربستان به سوی بهبود روابط با ایران است.
فارس: فضای تحلیلی ایران در قبال این رویکرد چه بوده است؟
مهمانپرست: ما استقبال کردیم؛ در بیان علت استقبال ما از بهبود روابط با عربستان میتوان گفت استراتژی ما از ابتدای پیروزی انقلاب اسلامی همکاری با کشورهای منطقه بوده و همواره توصیه می‌کرده‌ایم که به جای برخوردهای خصومت‌آمیز و ترس از جمهوری اسلامی و ایران‌هراسی بهتر است کشورهای منطقه رویکرد همکاری را با ما اتخاذ کنند و می‌توانیم تفاهم‌نامه‌ها و همکاری‌های اقتصادی، بین‌المللی، امنیت جمعی را داشته باشیم.
ما باید از همه ظرفیت‌ها برای مقابله با خطرات و دشمنان اصلی کشورهای اسلامی استفاده کنیم. بزرگترین دشمن کشورهای اسلامی در منطقه رژیم صهیونیستی است و این رژیم بیشترین بهره را از اختلاف کشورهای اسلامی می‌برد. بنابراین؛ طبیعی است ما هم در سیاست‌های خودمان اگر احساس کنیم صداقتی در رویکرد طرف مقابل وجود دارد و می‌خواهد راهبردها را تغییر دهد تا به یک سمت و سوی جدید بیاید ما نیز منافع خودمان را در نظر می‌گیریم و براساس منافع ملی از بهبود روابط با عربستان سعودی استقبال کرده‌ایم و در حال برنامه‌ریزی هستیم تا این روابط روز به بروز توسعه بیشتری پیدا کند.
حتماً باید اولویت اصلی ما پس از بحث‌های سیاسی و امنیتی که چارچوب‌های آن طی ۲ سال گذشته در معرض مذاکره قرار گرفته بود، اکنون باید مبنای کار ما مباحث اقتصادی و سرمایه‌گذاری باشد و با همکاری با سایر کشورهای منطقه رویکردهایی را انتخاب کرده و طراحی‌هایی را انجام دهیم که مردم منطقه و کشورمان بیشترین بهره اقتصادی را ببرند، در ارتقای سطح اقتصادی کشورهای منطقه تأثیر جدی داشته باشد و در معیشت مردم نیز چنین اتفاقی رخ دهد.
ما در سیاست خارجی خود به دنبال این هستیم که تنش‌ها را به شدت کاهش دهیم. چرا که می‌خواهیم برنامه‌های بزرگ اقتصادی را در کشور برگزار کنیم که لازمه آن رفع‌کردن محدودیت‌ها و موانع از سر راه است.
مقام معظم رهبری حتی درباره برجام چندین بار تأکید کردند که اگر شرایط به گونه‌ای باشد که بشود تحریم‌ها را از سر راه برداشت حتی نباید در این خصوص درنگ کرد البته در چارچوب مذاکراتی که منطق حاکم باشد و منافع کشور ما تأمین شود. درباره کشورهای دیگری هم که با ما برخوردهای دوستانه نداشتند اگر رویکرد خود را تغییر دهند حتماً ما از آن استقبال می‌کنیم.
رویکرد جمهوری اسلامی ایران توسعه روابط با همه کشورها است مگر کشورهایی که یا مشروعیت ندارند همچون رژیم صهیونیستی و یا هنوز دست از خصومت علیه ما برنداشتند مانند آمریکا؛ به نظر من حتی اگر آمریکا رویکرد خود را تغییر داده و دست از خصومت علیه جمهوری اسلامی ایران بردارد، یعنی واقعاً در سیاست‌های راهبردی خود به سمت وسوی همکاری پیش برود در جمهوری اسلامی ایران از آن استقبال می‌شود چرا که ما به دنبال ایجاد تنش با کشورهای دیگر نیستیم و نمی‌خواهیم دائماً درگیر باشیم بلکه علاقه داریم رشد و توسعه داشته باشیم و موانع از سر راه مردم کنار برود و واقعاً بتوانیم از ظرفیت‌های خودمان بهره‌برداری چندین برابری انجام دهیم.
فارس: یکی از نکاتی که خوب است به آن اشاره کنیم این است که نشانه‌های تغییر رویکردی در عربستان چیست؟ چون ما یکی از مواردی که با آن دست و پنجه نرم کردیم در اغتشاشات سال گذشته رسانه‌های وابسته به عربستان بودند که نقش‌آفرینی جدی در این حوزه داشتند. خب اگر تغییراتی هست این تغییرات رویکردی را کجا میتوان مشاهده کرد؟
مهمانپرست: یکی از اصولی که می‌توانیم در روابط بینالملل به آن اشاره کنیم متأسفانه این است که روال براساس قدرت کشورها تنظیم می‌شود. کشورهایی که قدرت داشته باشند می‌توانند با ماندگاری در صحنه، نقش‌آفرینی کرده و از منافع خود دفاع کنند.
اگر کشوری ضعیف باشد و نتواند از موضع قدرت جایگاه برای خود ایجاد کند باید منتظر رفتارهای خصمانه رقبای خود باشد. بالاخره دنیای امروز چه در سطح منطقه و چه در سطح بینالملل عرصه رقابت میان کشورها است. ما باید بپذیریم کشورهایی که در منطقه هستند به هیچ وجه دوست ندارند رقبای جدی بزرگ داشته باشند و تمام تلاش آن‌ها این است که قدرت خود را بتوانند تثبیت کنند.
جمهوری اسلامی ایران یک قدرت منطقه‌ای است، یک قدرت تأثیرگذار در سیاست قدرت‌های بزرگ دنیاست که می‌خواهند در منطقه دخالت کنند و در سطح بینالملل نیز ما پس از انقلاب اسلامی تأثیرگذاری بسیاری داشته‌ایم. پس طبیعتاً همه قدرت‌های بزرگ شاید هیچ وقت دوست نداشته باشند که یک کشور مستقل بتواند سیاست‌های آن‌ها را زیر سؤال ببرد و براساس منافع خود بخواهد تأثیر بگذارد.
وقتی در سال گذشته ما ناآرامی‌هایی در داخل کشور داشتیم، یک تصور اشتباهی در آن کشورها به وجود آمد که فکر کردند این ناآرامی‌ها مقدمه آن است که این نظام از حمایت مردمی برخوردار نباشد و در آستانه سقوط قرار گرفته و دست‌های خود را رو کردند. به همین دلیل، همه ابزار و امکانات خود را برای مقابله با نظام به میدان و عرصه آوردند.
این کار در مباحث دیلماتیک بسیار معنی دارد که برخی رؤسای کشورهای اروپایی، افرادی را که ادعای مخالفت با نظام ما را داشتند و معلوم نبود که اصلاً وزن سیاسی دارند یا خیر و یا آدم‌های جعلی که هیچ پشتوانه‌ای نداشتند با این افراد ملاقات می‌کردند و فکر می‌کردند حالا همه چیز در حال به هم ریختن است و آن‌ها با سیاست‌های بسیار شفاف در مقابله با نظام ورود کردند. البته در کشورهای منطقه نیز برخی این کار را انجام دادند. برخی رسانه‌های وابسته به این کشورهای منطقه نیز چنین اقدامی را انجام دادند.
باید به این نکته توجه کنیم؛ هر زمان که احساس کنند ما به قدری تضعیف شده‌ایم که نمی‌توانیم از خودمان دفاع کنیم یا پشتوانه مردمی نداریم باید انتظار تهاجم و خصومت کشورهای مختلف را داشته باشیم. اما، وقتی فضا آرام شد، متوجه شدند که باز هم دچار اشتباه شده‌اند. به همین دلیل، رفتار کشورهای غربی مقداری با احتیاط‌تر شد و ادامه مذاکرات برجامی دوباره مطرح شد در صورتی که در آن مقطع این موضوع یعنی برجام به طور کامل کنار گذاشته شده بود. در کشورهای منطقه نیز اوضاع به همین‌گونه رقم خورد یعنی احساس کردند جمهوری اسلامی ایران ممکن است ضعف‌های زیادی داشته باشد.
ما از نظر اقتصادی مشکلات زیادی داریم و مردم ما به لحاظ معیشتی دچار فشارهای سنگینی هستند ولی به این معنی نیست که شما فکر کنید این نظام در حال سقوط است و شما می‌توانید طراحی‌هایی را رسماً علیه نظام انجام دهید. بالاخره در این کشور خانواده‌های بسیار زیادی هستند که برای این انقلاب هزینه داده‌اند. فرزندان، همسران، پدران و مادران در راه این انقلاب و حفظ دستاوردهای آن به شهادت رسیده و یا به مرحله جانبازی رسیده‌اند.
بسیاری از افرادی که شاید این نظام را قبول نداشته باشند، کشور خود را دوست دارند و می‌دانند اگر در این کشور هرج و مرج شده و نابسامانی به وجود آید تمام کشورهای اطراف ما و یا در بیرون منطقه، ممکن است به مردم رحم نکنند و بخواهند این کشور را تکه پاره کنند چون ایران برای آن‌ها یک قدرتی است که نمی‌توانند تحملش کنند، چه در دوره جمهوری اسلامی و چه در طول تاریخ که حکومت‌های مختلف بر این کشور حکومت کرده‌اند.
ایران همیشه یک قدرت بوده که مخالفان و دشمنانی هم داشته است و ما این را باید بدانیم که بسیاری از افرادی که ممکن است در فشارهای اقتصادی، سیاسی یا اجتماعی نارضایتی داشته باشند از ته دل دوست ندارند که اینجا دچار هرج و مرج شود و افرادی حاکم شوند که خودشان پرونده‌های بسیار سیاه از فساد، زد و بند و وابستگی دارند.
اشتباه محاسباتی برخی از این کشورها باعث شده بود نوع رفتار خود را بسیار شفاف و علنی کنند اما وقتی متوجه می‌شوند این نظام ریشه دارند و مردم علی‌رغم همه سختی‌ها باز هم پای نظام هستند، آن‌گاه سیاست خود را تغییرمی‌دهند.
فکر می‌کنم در خصوص عربستان نیز در مقاطع مختلف مشاهده کرده‌اند که موج‌های سنگینی به شکل‌های مختلف به سوی نظام جمهوری اسلامی آمده آن هم به اشکال مختلف ولی این نظام به قدری اقتدار داشته که موج‌های منفی را دفع کرده و بر روی پای خود بایستد. به همین دلیل، تصمیم گرفتند سیاست جدیدی را برای همکاری اتخاذ کنند و به دنبال عربستان، شاهد هستیم سایر کشورهای عربی منطقه توسعه روابط خود با جمهوری اسلامی را آغاز کرده‌اند و برخی در این میان اشتیاق بیش از حد نشان می‌دهند که چرا تأخیر ایجاد شده و زودتر این کار انجام نمی‌شود. آن‌ها مجبور هستند و یا فکر می‌کنند به نفع‌شان است که سیاست‌های همکاری و هم‌افزایی را در پیش بگیرند.
فارس: شرایط عمومی جهان نیز در این فضا موثر است؟ یعنی آن چیزی که رهبرانقلاب می فرمایند نظم جدیدی در حال شکل گیری است. آیا می توان با این گزاره هم ماجرا را تحلیل کرد؟
مهمانپرست: ما باید بپذیریم که در عرصه بینالملل آنچه برای کشورها اهمیت دارد، منافع ملی است. بله، اوضاع دیگر همچون گذشته نیست که مثلاً بگوییم یک جهان دو قطبی داریم یا شما در بلوک غرب یا در بلوک شرق هستید، یا باید انتخاب کنید که زیر سایه حکومت شوروی سابق قرار گیرید و یا زیر سلطه آمریکا باشید تا بتوانید خودتان را حفظ کنید.
اکنون همه کشورها سعی می‌کنند تا در سیاست خارجی خود بررسی کنند کدام رابطه با کدام کشور منافع بیشتری برای آن‌ها دارد. پس یک درس دیگر هم از این ماجرا می‌گیریم که ما نه دوست دائمی و ثابت داریم و نه دشمن ثابت و دائمی؛ هر کشوری که از سر دوستی با ما وارد شود و رویکردی را اتخاذ کند که بتواند منافع دو طرف را تأمین کند تا موقعی که این رویکرد وجود دارد ما با او رابطه دوستانه داریم و هر کشوری که از در خصومت وارد شود و بخواهد به منافع ما ضربه وارد کند ما هیچ ادعایی نمی‌توانیم درباره دوستی او داشته باشیم و این کشور را داخل قلمرو دشمنان خود تعریف می‌کنیم اما اگر رویکرد خود را تغییر داد و به سمت یک همکاری جدید حرکت کرد و ما به این نتیجه رسیدیم که رویکرد او واقعاً تغییر کرده و یک تاکتیک نیست آن موقع ما هم برای توسعه روابط با آن کشور علاقه‌مند هستیم.
ما باید براساس منافع ملی خود عمل کنیم و با هر کشوری که احساس کنیم توسعه روابط با او می‌تواند منافع ما را تأمین کند و یا جلوی آسیب رساندن به کشورمان را بگیرد باید این کار را انجام بدهیم. ما یک کشور بزرگ هستیم و سرمایه‌های بزرگی در کشورمان وجود دارد که مهم‌ترین آن سرمایه انسانی است. همچنین، منابع عظیم و بزرگی از انرژی و معادن در کشور ما هم روی زمین و هم زیر زمین وجود دارد.
اگر ما بتوانیم مقداری از گرفتاری‌ها و درگیری‌های حاشیه‌ای بکاهیم و از زحماتی که برای ما ایجاد می‌کنند، رها شویم و برای برنامه‌ریزی‌های اصولی درخصوص کارهای اقتصادی فعالیت کنیم، مطمئن باشید کشور ما با سرعت بسیار بالا به لحاظ اقتصادی نیز به نقطه‌ای می‌رسد که مردم از این گرفتاری‌ها و سختی‌ها رها شوند و به جایگاه اصلی خودمان برسیم.
فارس: شما به مزایای تعامل سازنده و مناسب ایران و عربستان سعودی اشاره کردید. نتیجه این اتفاق در عرصه ملی برای هر دو کشور، در سطح منطقه و در سطح بینالملل می‌تواند چه تأثیراتی داشته باشد؟
مهمانپرست: در رابطه دو جانبه این موضوع کاملاً مشخص است. یعنی پس از اینکه به یک درک متقابل در مباحث سیاسی و امنیتی دست پیدا کردیم، اولویت ما باید مسائل و همکاری‌های اقتصادی و سرمایه‌گذاری‌های مشترک و همچنین، جمع‌کردن ظرفیت‌های ایران و عربستان برای کارهای بزرگی که می‌توانیم در منطقه انجام دهیم که منفعت آن هم به مردم هر دو کشور می‌رسد.
ما یعنی ایران و عربستان به جای اینکه انرژی و نیروهای خود را برای اصطکاک، درگیری و تنش با یکدیگر صرف کنیم، می‌توانیم به سمت برنامه‌های بزرگ که در دو کشور تعریف می‌شود، حرکت کنیم. البته تأکید من این است که حتماً در مباحث و همکاری‌های اقتصادی به ویژه همکاری بخش خصوصی و نقش‌آفرینی اتاق بازرگانی در حوزه پروژه‌های بزرگ باید ورود کنیم.
با نگاه به منطقه شاهد چند کشور قدرتمند هستیم. البته سایر کشورها را هم‌سطح خود نمی‌دانیم. ممکن است بگوییم ایران، عربستان، ترکیه و پس از آن عراق، اما بقیه کشورها سطح پایین‌تری دارند. مسلماً وقتی مشاهده کنند دو قدرت بزرگ منطقه یعنی ایران و عربستان یک سیاست جدید همکاری را در پیش گرفته‌اند حتماً با شتاب می‌آیند تا خود را در سایه این همکاری قرار دهند و آن‌ها نیز روابط خود را توسعه دهند.
اولین دستاورد بهبود روابط در منطقه این خواهد بود که سایر کشورها رویکرد خود را تغییر می‌دهند. البته اکنون نیز شاهد علائم این موضوع هستیم. هم به صورت رسمی و هم به صورت غیر مستقیم اظهار علاقه می‌کنند تا به سرعت روابط احیا شود. اگر دچار قطعی روابط و یا کاهش سطح روابط بوده‌اند و یا رابطه‌ای موجود توسعه و گسترش پیدا کند و یک جهش مناسبی را تجربه کند.
بهبود روابط ایران و عربستان در حوزه بینالملل بسیار مؤثر است. منطقه خاورمیانه و خلیج فارس به دلیل وجود ذخایر استراتژیک انرژی و وجود مسئله‌ای به نام فلسطین و اشغالگران صهیونیستی همواره مورد توجه جهان قرار دارد. اگر احساس کنند ایران با سایر کشورها درگیری دارد آن‌گاه فرصتی پیدا می‌شود تا آن‌ها با دخالت در این منطقه، حضور پیداکنند و منافع خود را پیش ببرند. اما، اگر سیاست به یکباره تغییر کند، ما، عربستان و برخی کشورهای عربی منطقه به سوی دوستی‌های استراتژیک و همکاری‌های راهبردی در زمینه تأمین امنیت جمعی حرکت کنیم، نخستین تأثیر بهبود روابط این است که کشورهای بزرگ غربی به راحتی نمی‌توانند، نفوذی که داشته‌اند و طراحی که در منطقه انجام می‌دادند را پیش ببرند.
رژیم صهیونیستی حتماً از بهبود روابط میان ایران و عربستان عصبانی و خشمگین است چون صهیونیست‌ها فکر می‌کردند این امکان برای آن‌ها وجود دارد فاصله‌ای که میان ما و کشورهای عربی ایجاد شده را پر کنند. به محض اینکه شما روابط را توسعه می‌دهید قطعاً رژیم صهیونستی احساس می‌کند جا برای او تنگ شده است. یعنی همین مدت کوتاهی که سعی می‌کرده تا یک حضور غیر مقبول میان مردم مسلمان منطقه داشته باشد این هم برای او محدود می‌شود.
رژیم صهونیستی ادامه بقای خود را در اختلاف بین کشورهای اسلامی و درگیری میان آن‌ها می‌بیند. ما هر میزان که روابط خود را توسعه دهیم و اختلافات را از بین ببریم به سمت محدودیت شدید رژیم صهیونیستی حرکت می‌کنیم و صهیونیست‌ها آینده بسیار مبهمی را خواهند داشت.
فارس: با رویکردهای ایدئولوژیک عربستان چگونه باید مواجه شد؟ آیا میتوان گفت این رویکردها با فضای تحلیلی ایران قابل هضم نیست؟
مهمانپرست: شرایط دنیا، روش‌های حکومت‌داری و شکل رقابت‌های بین‌المللی تغییر کرده است. حتی سلطه ابرقدرت‌ها و روش‌های آن نیز دچار تغییر شده است. ما نمی‌توانیم ذهن خودمان را در شرایط تحلیل‌های ۴۰، ۵۰ و یا ۱۰۰ سال پیش نگه داشته و موضوعات را به همان شکل تحلیل کنیم.
حکام بسیاری از کشورهای منطقه خلیج فارس و یا حتی در سایر نقاط جهان شاید به دست ابرقدرت‌ها و استعمار به قدرت رسیده باشند و حتی شاید ابرقدرت‌ها و استعمار در تقسیم برخی کشورها نقش داشته باشند که در تاریخ نیز مشهود بوده و قابل تغییر نیست. ممکن است بسیاری از آن‌ها با برنامه‌ریزی ابرقدرت‌ها یا استعمار شکل گرفته باشند که این مربوط به گذشته است.
وضعیتی که ما اکنون با آن روبه‌رو هستیم این است که کاری نداریم این حکام چگونه به حکومت رسیده‌اند. ما باید شرایط کشورها را با توجه به وضعیت فعلی آن‌ها ارزیابی کنیم. هدف ما این نیست که کشورهای دنیا را بر هم بریزیم و بگوییم از نظر ما حاکم فلان کشور خوب نیست و یا آدمی است که توسط فلان قدرت جهانی به حکومت رسیده و ما آن را تغییر بدهیم. ما دنبال این موضوعات نیستیم بلکه هدف‌مان این است که بدانیم منافع ملی خود را از چه طریقی به دست بیاوریم و تأمین کنیم.
مادامی که حاکمان عربستان طرح‌هایی را دنبال می‌کنند که هم برای توسعه و پیشرفت کشورشان مفید است، هم مردم راضی هستند و هم در روابط دو جانبه موثر است و می‌توانیم با یکدیگر کارهای بزرگی انجام دهیم باید به این سمت پیش برویم. هیچ مانعی هم برای ارتباط مردمی نباید وجود داشته باشد. اینجا یک مسئله جدید به وجود می‌آید، اینکه حکام چگونه به قدرت رسیده‌اند یک موضوع است، اما باید بررسی کنیم آیا به لحاظ اعتقادی ما در دو نقطه مقابل یکدیگر هستیم که منجر به ایجاد درگیری، تنش و کینه‌های عمیق شود نیز وجود دارد یا خیر.
ممکن است در عربستان و برخی کشورهای منطقه یک تفکر تکفیری، وهابی‌گری و یا سلفی‌گری وجود داشته باشد. اگر این تفکر حاکم شود به نقطه مقابل ما تبدیل می‌شود یعنی وقتی مقابل یکدیگر قرار بگیرند بوی خون می‌دهد. همان گونه که وقتی داعش به قدرت رسید با تفکر وهابی‌گری و سلفی‌گری شیعیان را دشمن خود دانسته و ذبح شیعیان را مستحب می‌دانست و اعلام کردند افرادی که آن را انجام دهند در بهشت جای دارند و یا اگر در این مسیر کشته شوند به بهشت خواهند رفت. پس این تفکر خطرناک است و حتماً یک ریشه استعماری دارد. چرا که به دنبال ایجاد درگیری در جهان اسلام و کشت و کشتار میان مسلمانان است.
اکنون حکومت فعلی در جامعه عربستان با این تفکر مقابله می‌کند یعنی در داخل خود عربستان ممکن است یک جریان تند وهابی‌گری وجود داشته باشد که بخواهد حکومت را در دست بگیرد ولی نشانه‌هایی که شما از رفتار جدید حاکمیت عربستان مشاهده می‌کنید این است که با آن تفکر مقابله می‌کند و آن را قبول ندارد. البته کارهایی انجام می‌دهد که ممکن است به عنوان غرب‌زدگی و یا روشنفکری تلقی شود. اما، هرچه هست کاملاً با تفکر وهابی‌گری، سلفی‌گری و یا به اصطلاح تکفیری مقابله دارد.
اگر واقعاً حاکمان عربستان اسیر جریانات فکری تکفیری نباشند و آن را درست و صحیح ندانند و بخواهند با آن مقابله کنند که شواهد نیز چنین نشان می‌دهد و یا برخی اقدامات در این راستا انجام داده‌اند یعنی در حال برداشتن مانعی هستند که می‌تواند وحدت و نزدیکی میان مردم ما و مردم کشورهای منطقه و مردم عربستان ایجاد کند.
بسیاری از شیعیان عربستان در گذشته به زیارت امام رضا (ع) می‌آمدند و به ایران سفر می‌کردند. بسیاری از ایرانیان به خاطر اعمال حج، عتبات در عربستان، زیارت ائمه در بقیع و زیارت اماکنی همچون خانه حضرت علی (ع) در مدینه به این کشور سفر می‌کردند. این سفرها ناشی از مسائل اعتقادی است و ملت ما چون عاشق اهل بیت هستند، علاقه دارند تا این سفرها را انجام دهند. البته در خلال این سفرها پیوند میان مردم ایران و عربستان نیز به وجود می‌آید.
احیای روابط میان ایران و عربستان به مرور این رفت‌و‌آمدها را گسترش می‌دهد. در سایه این رفت و آمدها، خطوط هوایی، آژانس‌های مسافرتی و گردشگری رونق می‌گیرند. البته میتوان همکاری‌هایی از طریق سرمایه‌گذاری در این زمینه نیز انجام داد. یکی از زمینه‌های دیگر سرمایه‌گذاری در حوزه گردشگری درخصوص اماکنی است که زائران می‌خواهند در آن اقامت کنند که باید هتل و مراکز اقامتی ایجاد شود. اگر یک برنامه راهبردی میان ایران و عربستان وجود داشته باشد مقدمات رفت و آمد، تجارت، زیارت، گردشگری میان دو کشور فراهم می‌شود. فکر می‌کنم ما در حال حرکت به سوی تحقق چنین موضوعی هستیم.
فکر می‌کنم ما در حال حرکت به سمت و سویی هستیم که موانع در حال برداشته شدن است و رفت و آمد مردم دو کشور بیشتر خواهد شد. حتماً مسئولان ما به ویژه آن‌ها که در سیاست خارجی جزو تصمیم‌گیران هستند در توسعه روابط سیاسی حتماً بحث ملت‌های منطقه و دفاع از منافع آن‌ها را مدنظر دارند.
شیعیان منطقه حتماً جمهوری اسلامی ایران را به عنوان حامی بزرگ خود می‌دانند و به جمهوری اسلامی ایران امید دارند. ما نیز در روابط خود با کشورها یکی از مسائلی که حتماً باید به آن توجه کنیم، باید دفاع از حقوق این ملت‌ها باشد و صدماتی که برخی اوقات در این کشورها متحمل می‌شوند. باید با روابط خوب ما با حاکمان آن کشورها تبعات مثبت و منافع آن به ملت‌های منطقه به ویژه شیعیان برسد.
فارس: از شما بابت حضور در خبرگزاری فارس و پاسخگویی به سوالاتمان ممنونیم.
مهمانپرست: بنده هم از شما ممنونم.