بازی غرب با ایروان در لاچین

تنها چند روز بعد از موضع انتقادی رئیس‌جمهور ارمنستان علیه روس‌ها، باکو و ایروان برای بازگشایی گذرگاه لاچین توافق کردند؛ اتفاق نظری که به نظر می‌رسد تطمیع ارمنستان برای دور شدن از ائتلاف سه دهه اخیر با روس‌ها است. لاچین با فشار اتحادیه اروپا و امریکا باز شده و باکو هم ضمن تکذیب بازگشایی دائم آن گفته که تاکنون تنها یک تریلر حامل کالاهای بشردوستانه صلح‌بانان روسیه از جاده آغدام به منطقه قره‌باغ کوهستانی عبور کرده است.

گذرگاه لاچین به عنوان تنها راه ارتباط زمینی بین قره‌باغ کوهستانی و جمهوری ارمنستان، چند ماه است که بسته است. ایروان از این گذرگاه برای رساندن کمک‌های بشردوستانه، کمک غذایی و دارو به ارامنه قره‌باغ کوهستانی استفاده می‌کند که جمعیتی حدود 120 هزار نفرند و بعد از جنگ اخیر قره‌باغ شمار بیشتری از آنها در مناطق تحت حاکمیت جمهوری آذربایجان قرار می‌گیرند. در حالی که باکو، ایروان را متهم کرده که از این کریدور برای قاچاق تسلیحات استفاده می‌کند، مسدود شدن لاچین طی ماه‌های اخیر، در قره‌باغ کوهستانی یک بحران انسانی به وجود آورده است. روز گذشته، خبرگزاری ارمنی «آرمن‌پرس» گزارش کرد که دو دولت برای بازگشایی این گلوگاه به توافق رسیده‌اند، گزارشی که البته «حکمت حاجی‌اف» مشاور سیاست خارجی «الهام علی‌اف» رئیس‌جمهور آذربایجان هم در گفت‌وگو با رویترز آن را تأیید کرد، ولی به نظر می‌رسد دو طرف همچنان درباره حدود و ثغور این توافق و اینکه آیا این توافق موقت است یا دائم اختلاف‌نظر دارند. مرکز اطلاع‌رسانی قره‌باغ شنبه شب گزارش کرد که توافقی برای ازسرگیری انتقال کالاهای بشردوستانه صلحبان‌های روسیه و کمیته بین‌المللی صلیب سرخ از طریق گذرگاه لاچین حاصل شده است. آرمن‌پرس از قول مقام‌های قره‌باغ نقل کرده است: «آنها تصمیم گرفته‌اند اجازه دسترسی به کالاهای روس را از طریق شهر آسکران- شهری نزدیک به خط مقدم با جمهوری آذربایجان- به جمهوری ما بدهند.» به گفته مقام‌های قره‌باغ کوهستانی، این توافق به دلیل مشکلات انسانی شدید در منطقه محاصره شده انجام شده است. اواخر مردادماه، مهر مارگاریان، نماینده دائم ارمنستان در سازمان ملل در نامه‌ای به رئیس شورای امنیت گفته بود که به خاطر محاصره کریدور لاچین کمبود کالاهای ضروری از جمله مواد غذایی، دارو و سوخت در قره‌باغ وجود دارد. دو تن از مخبرهای ویژه سازمان ملل و یکی از کارشناسان مستقل این سازمان نیز همان موقع، از جمهوری آذربایجان خواسته بودند فوراً محاصره کریدور لاچین را رفع کند، زیرا این مسدودیت باعث یک وضعیت فوق‌العاده انسانی در این منطقه مورد مناقشه شده است.

روایتی که جمهوری آذربایجان از توافق روز شنبه ارائه کرده، متفاوت است، چیزی که چشم‌انداز آن را با ابهام روبه‌رو می‌کند. «حکمت حاجی‌اف» مشاور سیاست خارجی «الهم علی‌اف» رئیس‌جمهور آذربایجان شنبه در گفت‌وگو با رویترز تأیید کرد که توافق برای باز شدن جاده‌ها بین ارمنستان و جمهوری آذربایجان به دست آمده ولی ایست بازرسی باکو در کریدور لاچین به ارمنستان همچنان باقی می‌ماند. لحن حاجی‌اف حاکی از این است که توافق انجام شده، صرفاً برای منتقل شدن « محموله خوراکی روسیه توسط صلیب سرخ این کشور و هماهنگ با صلیب سرخ آذربایجان از مسیر آغدام- آسکران به سمت خانکندی (مرکز قره‌باغ)» انجام شده و اقدامات تکمیلی طبق «یک معاهده جداگانه صورت می‌گیرد و ارتباطی با معاهده بازگشایی آغدام - خانکندی و مسیر لاچین - خانکندی برای صلیب سرخ ندارد.»

دور شدن از روسیه

توافق دو طرف برای گشایش لاچین، چه به صورت موقت باشد یا در چارچوب یک توافق گسترده، تنها چند روز بعد از موضع انتقادی نیکول پاشینیان، نخست وزیر ارمنستان از روس‌ها اتفاق افتاد. پاشینیان در گفت‌وگو با روزنامه ایتالیایی لارپوبلیکا که یک‌شنبه قبل منتشر شد، سیاست کشورش درباره تکیه صرف به روسیه برای تضمین امنیت خود را «یک اشتباه استراتژیک» خوانده بود، چراکه به گفته او، مسکو قادر به انجام این کار نبوده و در حال‌حاضر با کاهش نفوذ خود در منطقه قفقاز جنوبی روبه‌رو است. پاشینیان گفته است: «معماری امنیتی ارمنستان 99/99 درصد با روسیه مرتبط بوده است از جمله زمانی که صحبت از خرید تسلیحات و مهمات مطرح می‌شود. اما امروز می‌بینیم که روسیه خود به سلاح، اسلحه و مهمات (برای جنگ در اوکراین) نیاز دارد و در این شرایط قابل درک است که حتی اگر بخواهد، نتواند نیازهای امنیتی ارمنستان را برآورده کند.» پاشینیان در بخشی از این مصاحبه، نیروهای حافظ صلح روس را که برای حفظ توافق آتش‌بس به قره‌باغ اعزام شده‌اند متهم کرده که وظایف خود را به‌خوبی انجام نداده‌اند.

همچنین ارمنستان در اقدامی بی‌سابقه بعد از فروپاشی شوری، هفته جاری میزبان رزمایش مشترک با امریکا خواهد بود. وزارت دفاع ارمنستان هدف از رزمایش 11 تا 20 سپتامبر را که «Eagle Partner 2023» (شریک عقاب) نامگذاری کرده، آماده‌سازی نیروهای خود برای شرکت در مأموریت‌های بین‌المللی حفظ صلح اعلام کرده است. یک سخنگوی ارتش امریکا گفت که 85 سرباز امریکایی و 175 سرباز ارمنی در این مراسم شرکت خواهند کرد. وی گفت که امریکایی‌ها - از جمله اعضای گارد ملی کانزاس که 20 سال سابقه همکاری آموزشی با ارمنستان دارد - به تفنگ مسلح خواهند شد و از تسلیحات سنگین استفاده نخواهند کرد.

طرح B باکو

در مسکو، همسویی ارمنستان با غرب، چاقو زدن از پشت به روسیه تعبیر شده و روس‌ها در واکنش به موضع پاشینیان، سفیر ارمنستان در مسکو را احضار کردند. به دنبال این تحول، دیمیتری پسکوف، سخنگوی کرملین نیز به خبرنگاران گفت که اخبار مربوط به قصد ارمنستان برای برگزاری رزمایش مشترک با ایالات متحده «هشدارکننده» است. پسکوف گفته که « ما عمیقاً این اخبار را تجزیه و تحلیل و وضعیت را رصد خواهیم کرد.» همچنین در 4 سپتامبر نیز، گونتر فیهلینگر، رئیس کمیته اروپایی گسترش ناتو، از ارمنستان خواسته بود عضویت در ائتلاف آتلانتیک شمالی را بررسی کند، درخواستی که واهان کوستانیان معاون وزیر امور خارجه ارمنستان در پاسخ به آن گفته که کشورش به طور فعال در قالب‌های مختلف با ناتو همکاری می‌کند و آماده ادامه این روند است.

سردی مناسبات دو طرف به جنگ اخیر ارمنستان با آذربایجان برمی گردد، زمانی که پاشینیان از سازمان پیمان امنیت جمعی که معادل روسیه در ناتو به حساب می‌آید، درخواست کمک کرد، ولی این پیمان تحت رهبری روسیه کمکی به ارمنستان نفرستاد. برخی ناظران هشدار می‌دهند که سمت و سویی که ارمنستان در همکاری با غرب شروع کرده، چالشی برای ایران و روسیه به حساب می‌آید که طی یک و نیم سال بعد از جنگ اوکراین همکاری‌های امنیتی خود را تشدید کرده‌اند. در حالی که برگزاری رزمایش با غرب، نشانه یک روند جدید در مناسبات ایروان است، بازگشایی لاچین بعد از انتقاد پاشینیان از روسیه نشان می‌دهد ارمنستان پتانسیل توافق‌های گسترده با غرب بر سر زنگه‌زور را نیز دارد، به خصوص که جیحون بایراموف، وزیر امور خارجه آذربایجان در 5 سپتامبر 2023 از طرح B کشورش صحبت کرده و هشدار داده که باکو ممکن است طرح گذرگاه زنگه‌زور را بدون مشارکت ارمنستان اجرا کند. شبکه TRT ترکیه از قول کارشناسان نوشته که «آذربایجان در ازای اتصال امن قره‌باغ به ارمنستان، ضمانت‌های بیشتری برای برقراری ارتباط امن با ترکیه می‌خواهد.»

منبع: روزنامه جوان