تصمیم جدید دولت برای هدفمند سازی یارانه انرژی | یارانه انرژی به کدملی هر فرد داده می‌شود
طبق مصوبه اخیر کمیسیون تلفیق مجلس در قالب ماده ۳۱ لایحه برنامه هفتم توسعه در زمینه هدفمندسازی یارانه‌های انرژی در بخش مصرف خانگی یک حکم راهبردی اضافه شده که بر اساس آن دولت مجاز است در راستای عدالت در توزیع درآمد، مبارزه با قاچاق و بهینه‌سازی مصرف انرژی با فراهم‌سازی زیر‌ساخت‌های لازم، بر اساس آیین‌نامه اجرایی که به تصویب هیئت‌وزیران می‌رسد، اقدامات لازم را برای بهره‌مندی مساوی ایرانیان ساکن در کشور از یارانه حامل‌های انرژی به عمل آورد.
طبق مصوبه اخیر کمیسیون تلفیق مجلس در قالب ماده ۳۱ لایحه برنامه هفتم توسعه در زمینه هدفمندسازی یارانه‌های انرژی در بخش مصرف خانگی یک حکم راهبردی اضافه شده که بر اساس آن دولت مجاز است در راستای عدالت در توزیع درآمد، مبارزه با قاچاق و بهینه‌سازی مصرف انرژی با فراهم‌سازی زیر‌ساخت‌های لازم، بر اساس آیین‌نامه اجرایی که به تصویب هیئت‌وزیران می‌رسد، اقدامات لازم را برای بهره‌مندی مساوی ایرانیان ساکن در کشور از یارانه حامل‌های انرژی به عمل آورد.
مسئله اصلاح و هدفمندسازی یارانه‌های انرژی یکی از اقدامات مهم و کلیدی در دست دولت است. در بخش صنعتی و خانگی کشور ما انرژی به میزان بسیار زیادی اتلاف می‌شود، مهم‌ترین اتلاف انرژی نیز در مصرف غیربهینه انرژی نهفته است. قیمت گاز در بخش خانگی بسیار ارزان است و تقریباً رایگان محسوب می‌شود و همین قیمت بسیار ارزان گاز و دیگر حامل‌های انرژی سبب شده است میزان مصرف در بخش خانگی بسیار بالا باشد. همچنین بخش صنعتی نیز به همین دلیل و نرخ بسیار پایین‌تر گاز نسبت به قیمت گاز صادراتی در بخش صنعتی، کشور دچار خام‌فروشی گسترده نیز شده و یارانه انرژی ارزان نتیجه عکس داده است. در همین رابطه نیز پیرامون اصلاح نرخ خوراک و متصل کردن آن به نرخ گاز صادراتی، جلوگیری از اعطای رانت خوراک ارزان بدون قید و شرط، راهکار معقولی در این جهت بوده، اما اصلاحات مهمی در زمینه اصلاحات سازوکار‌های اعطای یارانه انرژی در بخش خانگی در برنامه هفتم توسعه تهیه شده است که می‌تواند تحولی بسیار بزرگ در زمینه اصلاح نظام یارانه‌های انرژی در بخش خانگی رقم بزند.
در بخش مصرف بهینه انرژی، در ماده ۴۶ لایحه برنامه هفتم توسعه ذکر شده که دولت مکلف است با به‌کارگیری سیاست‌های قیمتی و غیرقیمتی نسبت به اجرای برنامه صرفه‌جویی و بهینه‌سازی مصرف انرژی به گونه‌ای عمل کند که در پایان این برنامه با در نظر گرفتن الزامات رشد اقتصادی هدف برنامه، میزان مصرف کل انرژی کشور در سطح مصرف سال ۱۴۰۱ حفظ شود. دولت مجاز است نسبت به اصلاح ساختار واحد‌های متولی حوزه بهره‌وری انرژی در وزارتخانه‌های نفت و نیرو با تصویب شورای‌عالی اداری اقدام کند.
این احکام به این معناست که برای هدفمندسازی یارانه‌ها در بخش خانگی به سمت عادلانه‌سازی و بهره‌مندی یکسان همه ایرانیان از یارانه‌های حامل‌های انرژی برود. به این ترتیب هر ایرانی معادل حجم مشخصی از گاز و برق در بخش خانگی دریافت خواهد کرد و معادل این برق و گاز هزینه انرژی به صورت کامل به شکل یارانه‌ای به خانوار تعلق می‌گیرد ولی مصرف بالاتر از آن باید در بازاری شکل بگیرد که کسانی که کمتر از سهمیه خود از انرژی استفاده می‌کنند، می‌توانند در بازاری به خرید و فروش با قیمت تعاملی اقدام کنند. این میزان دقیق دریافتی با قیمت یارانه‌ای برای هر کد ملی و هر ایرانی، معادل الگوی بهینه‌ای از مصرف انرژی میزان انرژی یارانه‌ای دریافت خواهد کرد، بنابراین هر ایرانی در سطح خانوار خود در آدرس ثبتی خود معادل الگوی مصرف بهینه خانوار را انرژی یارانه‌ای دریافت خواهد کرد و بالاتر از این مصرف، قیمت باید به قیمت گاز غیریارانه‌ای برسد، از همین رو نیز اجرای تعرفه‌گذاری پلکانی پرمصرف‌ها و اجرای فاز نهایی آن بسیار مهم است.
این سازوکار بزرگ و مهم در اعطای یارانه انرژی به هر کد ملی در بخش انرژی‌های خانگی، نشان از اهمیت اجرای دو سازوکار اجرایی ویژه در کنار هم دارد؛ پله اول اجرایی این سازوکار، اجرای کامل و فاز نهایی تعرفه‌گذاری پلکانی پرمصرف‌هاست. پس از رسیدن قیمت برای مشترکان خارج از الگوی بهینه مصرف خانوار، به میزان غیریارانه‌ای برسد و سپس باید بازار متشکل مبادلات انرژی در بخش خانگی برای رد و بدل شدن سهمیه‌های انرژی استفاده‌نشده شکل بگیرد که در این بین قیمت غیریارانه‌ای با قیمت یارانه‌ای رقابتی خواهد شد و به قیمت تعادلی جدیدی برای مبادله خواهد رسید. این قیمت رقابتی به قیمت غیریارانه‌ای بسیار نزدیک است، از همین رو نیز نظام تعرفه‌گذاری پلکانی پرمصرف‌ها از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است تا این بازار را برای کاهش مصرف انرژی برای مشترکان خوش‌مصرف و همچنین رعایت الگوی بهینه مصرف برای مشترکان پرمصرف جذاب کند.
در همین رابطه و پیرامون اهمیت اجرای نظام تعرفه‌گذاری پلکانی پرمصرف‌ها و اصلاح یارانه‌های انرژی بخش خانگی مبتنی بر هر کد ملی برای عادلانه‌سازی نظام یارانه‌ها با ایجاد بازار متشکل مبادلات انرژی در بخش خانگی با زهرا فلاحی، کارشناس انرژی به گفتگو پرداختیم.
ایجاد بازار متشکل مبادلات انرژی در بخش خانگی
زهرا فلاحی، کارشناس انرژی در رابطه با اهمیت نظام تعرفه‌گذاری پلکانی پرمصرف‌ها به «جوان» می‌گوید: «بخش خانگی بزرگ‌ترین مصرف‌کننده انرژی، به ویژه برق و گاز، در میان بخش‌های مختلف است، بنابراین یک راه‌حل حیاتی برای بهینه‌سازی در این بخش، کاهش شدت مصرف از طریق سیاست‌های قیمت‌گذاری و اعمال تعرفه‌گذاری پلکانی پرمصرف‌هاست. ایران نیز در بخش برق و گاز خانگی به دنبال اعمال سیاست‌های جدید قیمتی مبتنی بر مصرف است تا علاوه بر عادلانه‌سازی نظام یارانه‌های انرژی، مقدمات اجرایی تحقق پرداخت یارانه انرژی به هر نفر را فراهم کند و در این راستا نیز اخیراً ایران برای اجرای فاز اول و و دوم تعرفه‌گذاری پلکانی پرمصرف اقدامات خوبی را به سرانجام رسانده است که در مرحله دوم این طرح در بخش گاز، قیمت گاز در آخرین مراحل برابر با قیمت گاز تجاری تعیین می‌شود.»
وی می‌افزاید: «در مرحله اول اجرای گام اول بهینه‌سازی مصرف انرژی منجر به صرفه‌جویی روزانه ۲۵میلیون مترمکعب گاز (از کل مصرف ۸۰۰ میلیون مترمکعب) شد. همچنین این اقدام دولت برای اصلاح تعرفه گاز بخش قابل توجهی از ناترازی گاز معادل یک فاز پارس‌جنوبی را جبران کرد. با توجه به اینکه تولید هر ۵۰ میلیون مترمکعب گاز در ایران نیازمند سرمایه‌گذاری حدود ۶ میلیارد دلاری است، با اجرای این طرح عملاً ۳ میلیارد دلار صرفه‌جویی شد.»
اعمال قیمت صادراتی بر پلکان‌های پرمصرف
وی ادامه می‌دهد: «تعرفه‌گذاری پلکانی پرمصرف‌ها به ویژه برای اصلاح رفتار مشترکان پرمصرف مناسب است و آن را به ابزاری مؤثر برای بهینه‌سازی مصرف انرژی آن‌ها تبدیل می‌کند. در حوزه سیاست‌های قیمتی که بر رفتار مصرف‌کننده تأثیر می‌گذارند، اجرای کامل و صحیح تعرفه‌های طبقه‌بندی‌شده برای مصرف‌کنندگان سنگین بسیار مهم است. قیمت مصرف بالاتر از مدل بهینه باید معادل قیمت گاز صادراتی محاسبه شود. برای تشویق مصرف بهینه در بخش خانوار می‌توان مکانیسم‌هایی مانند گواهی صرفه‌جویی در مصرف را معرفی کرد. به عنوان مثال، اگر هر خانوار مصرف خود را نسبت به مصرف سرانه خود در سال‌های گذشته کاهش دهد، هر متر مکعب کاهش مصرف گاز می‌تواند ۸۰ درصد قیمت گاز صادراتی دولت باشد.»
این کارشناس انرژی تأکید می‌کند: «یکی از مفاهیم کلیدی در بازار انرژی ایران، خروج دولت از منطق سنتی قیمت‌گذاری است. این امر می‌تواند با ایجاد بازاری متشکل از مبادلات انرژی در بخش خانگی محقق شود. قیمت انرژی یارانه‌ای برای استفاده معمولی در مدل بهینه تضمین شده است، اما برای مصرف بالاتر از مدل بهینه، یارانه به قیمت صادراتی یا از طریق خرید از مشترکان بخش کم‌مصرف خانوار با انرژی مازاد ارائه می‌شود. نظام تعرفه‌گذاری پلکانی پرمصرف‌ها، قیمت انرژی را برای مشترکان خارج از الگوی مصرف بهینه به قیمت انرژی صادراتی می‌رساند. این رویکرد حیاتی‌ترین رکن و بستر اجرایی اصلی را برای تحقق بازار متشکل از مبادلات انرژی در بخش داخلی تشکیل می‌دهد. اجرای تعرفه‌گذاری پلکانی پرمصرف‌ها اثربخشی خود را در بهینه‌سازی مصرف انرژی در بخش خانگی و کاهش ناترازی گاز نشان داده است.»
جمع‌بندی
به نظر می‌رسد با ادامه اصلاح سیاست‌های قیمت‌گذاری و تشویق به مصرف بهینه انرژی، صرفه‌جویی اقتصادی قابل توجهی حاصل می‌شود. علاوه بر این، خروج دولت از منطق قیمت‌گذاری سنتی، بستری را برای ایجاد بازار انرژی پویاتر و پاسخگوتر فراهم می‌کند. این یک گام مهم رو به جلو در مدیریت و بهینه‌سازی مصرف انرژی خانگی است.
منبع: روزنامه جوان