اقتصاد پاشنه آشیل دولت رئیسی؟

گروه سیاست سایت فردا: دو سال از دولت سید ابراهیم رئیسی می‌گذرد و حالا می‌شود نمایی کلی از دولت سیزدهم ارائه داد؛ اینکه دولت در نیمه راه چه قدر توانسته به شعارهایش عمل کند و تا چه حد امید وجود دارد که تا سال 1404 وضعیت کشور را به سطح مورد انتظار عمومی برساند. از سوی دیگر حالا می‌شود تحلیل کرد که رئیسی و یارانش در چه زمینه‌هایی موفق بوده‌اند و در چه عرصه‌هایی عملکردشان دارای نقص بوده است.

از نقاط قوت دولت شروع می‌کنیم؛ یکی از مهم‌ترین دغدغه‌ها به ویژه با آغاز دولت دوم حسن روحانی گسترش روابط دیپلماتیک در عرصه منطقه‌ای بود. منتقدان روحانی می‌گفتند که او و ظریف نه فقط اولویتشان بلکه همه ایده و آرزویشان برقراری ارتباط کامل با کشورهای غربی است و عملا حوزه‌های دیگر دیپلماسی را رها کرده است. با روی کار آمدن رئیسی، دولت سعی کرد ظرفیت‌های نادیده‌گرفته‌شده منطقه‌ای را دریابد. ارتباط با کشورهای همسایه و حوزه خلیج فارس در دو سال گذشته به نحو قابل قبولی گسترش یافت. دولت سعی کرد با شرق آسیا و روسیه نیز ارتباط سازنده‌ای برقرار کند؛ به خصوص اینکه غرب‌گرایی دولت روحانی باعث ایجاد دلخوری‌هایی برای چین شده بود. گسترش ارتباط با چین، هند و روسیه و البته ایفای نقش فعالانه در عرصه بی‌المللی باعث شد که ایران بعد از سال‌ها به عضویت پیمان شانگاهی درآید؛ پیمانی بسیار مهم و استراتژیک که عضویت در آن حتما دستاورد مهمی برای دولت سیزدهم به حساب می‌آید. برقراری ارتباط با عربستان هم آسان نبود اما دولت با پیگیری مستمر و واردکردن چین به عنوان میانجی توانست این مهم را هم به سرانجام برساند. تلاش تیم دیپلماسی دولت برای آزادکردن پول‌های بلوکه‌شده ایران در کشورهای مختلف هم کار مهمی قلمداد می‌شود. در کنار اینها گرچه تا اینجای کار مذاکرات احیای برجام هنوز به سرانجام نرسیده اما دولت رئیسی نشان داد برخلاف ادعاهای مخالفانشان، در عرصه بین‌المللی یک‌سویه نگر نیست و مانند افراطی‌ها که هر گونه ارتباط با جهان غرب را نفی می‌کنند، رفتار نکرد و دیدیم که دولت هر قدمی برای به نتیجه‌رسیدن با غربی‌ها استقبال کرد. با این اوصاف می‌توان گفت که دولت در عرصه دیپلماسی عملکرد قابل قبولی داشته است. ارتباط دولت با نهادهای مختلف حاکمیتی هم یکی دیگر از نقاط مثبت دولت است. رئیسی برخلاف رئیس‌جمهور با مجلس، قوه قضائیه و دیگر نهادها ارتباط خوبی داشت.

اما یک واقعیت است که دولت رئیسی در این دو سال با وجود تمام اقدامات مثبتی که انجام داده، نتواسنت رضایت عمومی را پدید آورد. شاید بخشی از این شرایط به عدم تحقق شعارهایی باشد که در ایام انتخابات داده می‌شد. دولت رئیسی مشخصا در عرصه اقتصاد کارنامه قابل دفاعی ندارد و بسیاری از وعده‌ها مانند از بین بردن فقط مطلق، کاهش تورم، کاهش قیمت‌ها، کاهش نرخ ارز، افزایش ارزش پول ملی، کاهش نقدینگی، کاهش فاصله طبقاتی و البته ایجاد اشتغال آن طور که انتظار می‌رفت محقق نشد و نه تنها محقق نشد بلکه افزایش عجیب قیمت‌ها به خصوص در حوزه کالاهای خوراکی و اقلام اساسی شاهد چنان افزایش قیمتی بودیم که باعث شوک‌شدن مردم شد. رئیسی با حذف ارز ترجیحی گفت که یک جراحی بزرگ اقتصادی را آغاز کرده‌ایم اما تا به اینجای کار جراحی بزرگ رئیسی باعث درمان بیماری‌های زیاد اقتصاد ایران نشد. افزون بر این دولت سیزدهم از تیم اقتصادی کارآمدی هم برخوردار نبود. رئیسی در انتخابات ریاست‌جمهوری می‌گفت نباید معیشت مردم را به تحریم‌ها گره زد. او می‌گفت که عمده دلیل مشکلات اقتصادی مدیریت اقتصادی داخلی و نه تحریم‌هاست. فارغ از دقیق بودن یا نبودن این سخن اما بی‌تردید اگر مدیریت اقتصادی در داخل خوب باشد، نه همه مشکلات اما بخش قابل توجهی از بحران‌های اقتصادی حل و دستِ‌کم کنترل می‌شود اما تیم اقتصادی دولت در دو سال گذشته علاوه بر آنکه با یکدیگر هماهنگ نبودند، تصمیمات تأثیرگذاری برای رفع مشکلات اقتصادی در حوزه‌های مختلف نگرفتند. مشخصا دولت در حوزه صنعت توانست خواسته‌های مردم را محقق کند تا جایی که مجلس ناچار به استیضاح فاطمی امین، وزیر وقت وزارت صمت شد. مشکلات در تیم اقتصادی دولت تا جایی پیش رفت که خود رئیسی هم متوجه ضرورت ایجاد تغییراتی در آن شد؛ کماینکه از چندماه پیش تا کنون شاهد تغیراتی در تیم اقتصادی دولت بودیم.

مسئله بعدی تولید است. دولت در حوزه تولید هم کار ویژه‌ای نکرده است و علیرغم تأکیدات مکرر رهبر انقلاب مبنی بر حمایت از تولیدکنندگان در این عرصه هم تحرک لازم را از دولت شاهد نبوده‌ایم.

با همه اینها نه می‌شود گفت که دولت در دو سال گذشته بی‌نظیر عمل کرده است و نه می‌شود گفت که ضعیف عمل کرده است. دولت رئیسی حتما در عرصه دیپلماسی موفق بوده که با به نتیجه‌رسیدن احتمالی مذاکرات سیکل موفقیت‌های دیپلماتیکش تکمیل می‌شود اما واقعیتی است که در حوزه اقتصاد عملکرد دولت چندان رضایت‌بخش نبوده است.