مزد قانونی زحمات کاسب

کسب و پیشه شهرت تجاری برای جذب مشتری است که معمولا توسط مستاجر به دست می‌آید. این حق در قوانین اماکن تجاری سال 1356 برای اولین بار به رسمیت شناخته شد. بعد از انقلاب در سال 1376 این قانون اصلاح گشت و تغییراتی در آن ایجاد شد. 

در این مبحث به حق کسب و پیشه در قانون 76 و دیگر قوانین خواهیم پرداخت. 

حق کسب و پیشه چیست؟

حق کسب و پیشه حقی است که قانون به مستاجر واگذار کرده است. زمانی که فعالیت مستاجر باعث رونق و اعتبار ملک تجاری می‌شود، حق کسب و پیشه برای او به وجود می‌آید. این حق در زمان انعقاد قرارداد وجود ندارد، برای همین قانون آن را متعلق به مستاجر می‌داند.

مثلا مستاجر مغازه‌ای بی نام و نشان را اجاره می‌کند و بعد از مدتی فعالیت باعث جذب مشتری و بالا رفتن اعتبار مکان تجاری می‌شود، به این اعتبار به وجود آمده حق کسب و پیشه گفته می‌شود و زمانی که مستاجر ملک را تخلیه می‌کند، مستحق دریافت این حق خواهد بود.

حق کسب و پیشه در قانون روابط موجر و مستاجر 1356 آمده است. در قانون مصوب 1376 به این حق اشاره‌ای نشده و در عوض حق سرقفلی بیان شده است. سرقفلی حقی است که به موجر تعلق دارد. زمانی که مستاجر می‌خواهد ملکی را اجاره کند، مبلغی را به عنوان حق سرقفلی به موجر می‌دهد و بعد از اتمام مهلتش آن را پس می‌گیرد. 

حق سرقفلی و کسب و پیشه با همدیگر تفاوت دارند. همان‌طور که گفته شد حق کسب و بیشه در اثر فعالیت مستاجر به وجود می‌آید و در زمان اجاره چنین حقی وجود ندارد. اما حق سرقفلی در زمان اجاره وجود دارد و متعلق به موجر است. حق کسب و پیشه قهری است در حالی که حق سرقفلی ارادی است. گاهی ممکن است بخشی از حق کسب و پیشه ساقط شده و به مستاجر تعلق نگیرد، اما حق سرقفلی در هیچ حالتی از بین نمی‌رود. 

حق کسب و پیشه در قانون روابط موجر و مستاجر 1356

از آن جایی که حق کسب و پیشه متعلق به این قانون است، به املاک تجاری که تا قبل از سال 1376 اجاره داده شده‌اند تعلق می‌گیرد. قانون روابط موجر و مستاجر سال 56 منسوخ نشده و تمامی املاکی که پیش از سال 1376 اجاره شده باشند، مشمول این قانون خواهند بود. 

سقوط حق کسب و پیشه

در برخی موارد ممکن است حق کسب و پیشه ساقط شود:

1. زمانی که مستاجر ملک مورد اجاره را بدون اجاره به دیگری منتقل نماید، حق کسب و پیشه نصف می‌شود. 
2. زمانی که مستاجر در ملک مورد اجاره، تعدی و تفریط کرده باشد. 
3. زمانی که مستاجر به شغلی غیر از آنچه در قرارداد آمده بپردازد. 
4. زمانی که مستاجر اجاره بها را نپردازد. 

حق کسب و پیشه در قانون 76

در قانون روابط موجر و مستاجر مصوب 1376، ذکر شده که گرفتن هر وجهی به غیر از سرقفلی ممنوع است. طبق این قانون، املاک تجاری که بعد از سال 76 اجاره داده می‌شوند، اجازه گرفتن حق سرقفلی را دارند اما حق کسب و پیشه به مستاجر تعلق نمی‌گیرد. 

در ماده 6 این قانون آمده است که هرگاه فرد ملک تجاری خود را اجاره دهد، می‌تواند مبلغی به عنوان سرقفلی را از مستاجر بگیرد. مستاجر نیز می‌تواند این حق را در ازای دریافت مبلغی به دیگری بدهد، مگر اینکه در اجاره نامه انتقال به دیگری از او سلب شده باشد. 

همچنین در تبصره الف و ب این ماده آمده است که اگر مالک سرقفلی را از مستاجر نگرفته باشد ولی مستاجر با دریافت سرقفلی ملک را به دیگر بدهد، مستاجر دوم نمی‌تواند بعد از پایان اجاره سرقفلی را از مالک بگیرد. اگر موجر بر اساس اصول شرعی سرقفلی را به مستاجر انتقال داده باشد، مستاجر می‌تواند حق سرقفلی را به قیمت روز از موجر مطالبه نماید.

انتقال حق کسب و پیشه

مستاجر می‌تواند حق کسب و پیشه را منتقل نماید، به شرطی که حق آن را بر اساس قرارداد داشته باشد. در ماده 19 قانون روابط موجر و مستاجر سال 1356 آمده است: «در صورتی که مستاجر محل کسب یا پیشه یا تجارت به موجب اجاره‌نامه، حق انتقال به غیر داشته باشد می‌تواند برای همان شغل یا‌ مشابه آن منافع مورد اجاره را با سند رسمی به دیگری انتقال دهد.»

چنانچه مستاجر بدون داشتن حق انتقال این کار را انجام دهد و مالک نیز راضی به آن نباشد، مالک می‌تواند حق کسب و پیشه را به مستاجر پرداخته و از او بخواهد ملک را تخلیه نماید. در غیر این صورت مستاجر می‌تواند برای تنظیم سند انتقال به دادگاه مراجعه نماید.

چرا قانون حق کسب و پیشه لغو شد؟

شاید در نگاه اول به نظر برسد که این قانون بسیار بهتر از حق سرقفلی بوده است و از حقوق مستاجر دفاع می‌کند. اما این قانون سبب شده بود تا مالکان برای تخلیه ملک خود با مشکل روبه رو شوند. زیرا معمولا مستاجر رقم بالایی را برای حق کسب و پیشه مطالبه می‌کرد و کار به محاکم قضایی می‌کشید.