گام‌های متقابل ایران و آمریکا

سرانجام پرونده پیچیده تبادل زندانیان میان ایران و آمریکا پس از سال هایی پرفراز و نشیب که گاهی به ساعت های پایانی اش نزدیک شد؛ اما نشد، روز پنج شنبه به ایستگاه پایانی رسید و طبق اعلام دو طرف، عصر پنج شنبه 5 زندانی دوتابعیتی ایرانی آمریکایی از زندان اوین تهران خارج شدند و در یک هتل اقامت اجباری خود را ادامه می دهند و در آمریکا نیز چنین شرایطی برای 5 زندانی ایرانی که به دلیل دور زدن تحریم های غیرقانونی آمریکا در زندان بودند، مهیا شد تا کار انتقال 6میلیارد دلار از اموال ایران که 5 سال است در کره جنوبی بلوکه شده به بانک های قطری پایان یابد.بر اساس اعلام محمد جمشیدی معاون سیاسی دفتر رئیس جمهور تا زمانی که همه پول ایران منتقل و دسترسی ایران ایجاد نشود، این افراد ایران را ترک نخواهند کرد و به گفته علی باقری مذاکره کننده ارشد کشورمان که این تبادل نتیجه تلاش وی و تیمش در این دو سال بوده، این معامله با گرفتن تضمین مناسب انجام شده است.با این حال اقدام انسانی ایران در آزاد کردن زندانیان آمریکایی، مخالفانی هم در آمریکا دارد که هنوز درگیر اختلافات سیاسی با دولت بایدن هستند. در این میان تام کاتن سناتور معروف و ضد ایرانی آمریکا جمله جالبی به کار برد و آن را «رقص بایدن به ساز ایران» تفسیر کرد.به هر روی،آن چه تاکنون رسانه ای شده تنها نام سه نفر از زندانیان ایرانی دوتابعیتی است. سیامک نمازی که سال ۹۵  به اتهام  همکاری با دولت آمریکا  به ۱۰ سال حبس محکوم شد و سال گذشته شاهد آزادی باقر نمازی پدرش بود،عماد شرقی  در سال ۱۳۹۹ به جرم همکاری با دولت متخاصم آمریکا به ۱۰ سال حبس محکوم شده بود و مراد طاهباز نیز در سال ۹۶ به اتهام همکاری با دولت متخاصم آمریکا به ۱۰ سال حبس محکوم شد،اما نفر چهارم گفته شده شهاب دلیلی نام دارد و نفر پنجم بر اساس خبری که روزنامه خراسان هفته قبل منتشر کرد، یک خانم هفتاد و چند ساله ایرانی آمریکایی است که به اتهام جاسوسی بازداشت شده، اما در پوشش سازمان مردم نهاد ایرانی و افغانستانی فعالیت داشته است.

البته تبادل زندانی بین ایران و آمریکا با وساطت کشورهای ثالث موضوع تازه‌ای در مناسبات دو کشور نیست و پیشتر نیز زندانیان آمریکایی یا با تابعیت دوگانه که متهم به جاسوسی بودند، بر همین اساس از زندان آزاد شده و کشور را ترک کرده‌اند. در بحبوحه مذاکرات هسته‌ای ایران و 1+5، در مرداد 1393، «جیسون رضائیان» خبرنگار ایرانی-آمریکایی به اتهام جاسوسی دستگیر شد و پس از آن که توافق برجام در تیر 94 به نتیجه رسید، تبادل زندانیان هم در دستور کار واشنگتن قرار گرفت و در 26 دی همان سال و در روز اجرای برجام، رضائیان و سه جاسوس دیگر آمریکایی در چارچوب مبادله زندانیان آزاد شدند. همچنین نزار زکا، کارشناس فناوری اطلاعات با تابعیت لبنانی- آمریکایی در سال ۱۳۹۴ به اتهام جاسوسی برای آمریکا در فرودگاه امام خمینی (ره) دستگیر شد و در نهایت، با رأی دادگاه به ۱۰ سال زندان و بیش از ۴ میلیون دلار جریمه محکوم شد. این زندانی در نهایت سال ۱۳۹۸ بر اساس آن چه میانجی گری حزب‌ا... لبنان اعلام کردند، از زندان آزاد و راهی ایالات متحده شد.  

واکنش ها در ایران و آمریکا

بعد از خبرهای غیر رسمی رسانه های آمریکایی همچون سی ان ان و نیویورک تایمز ابتدا نمایندگی ایران در سازمان ملل وارد عمل شد و این تبادل را تایید کرد.علی باقری نیز که در راه برزیل به تهران بود در توئیتی به نکته مهمی اشاره کرد و نوشت:فرایند آزادسازی چند میلیارد دلار از دارایی‌های ایران که چند سال است به‌طور غیرقانونی توسط آمریکا توقیف شده، آغاز شد. ایران تضمین‌ لازم برای پایبندی آمریکا به تعهدات خود را دریافت کرده‌ است. این تضمین همان نکته ای بود  که می توانست نگرانی ها درباره دبه کردن آمریکا را کم کند.از سوی دیگر وزارت امور خارجه در بیانیه‌ای درباره آزادسازی منابع توقیف شده ایران اعلام کرد، فرایند آزادسازی چند میلیارد دلار از دارایی‌های جمهوری اسلامی ایران که برای چند سال به‌طور غیرقانونی در کره جنوبی توسط آمریکا توقیف شده بود، آغاز شد. ایران تضمین‌ لازم برای پایبندی آمریکا به تعهدات خود در این خصوص را دریافت کرده‌ است،اما نورنیوز واکنش نسبتا متفاوتی به موضوع داشت و در توئیتی نوشت :«جمهوری اسلامی ایران ماه‌هاست که به‌دلایل بشردوستانه، گفت وگوهای غیر مستقیم برای تبادل زندانیان میان ایران و آمریکا را آغاز کرد. این مذاکرات با رویکرد سیاسی آمریکا و گره زدن موضوعات غیر مرتبط بسیار طولانی شد، اما اکنون شرایط در حال تغییر است».به نظر می رسد این توئیت کنایه ای به فضاسازی برخی خبرنگاران خارجی بود که مدعی بودند ایران تنها به اقلام بشردوستانه برای خرید از این پول دسترسی دارد.وزیر امورخارجه آمریکا نیز آزادی ۵ آمریکایی بازداشت شده در ایران را گامی مثبت ارزیابی و ابراز امیدواری کرد که آن ها به زودی به خانه بازمی‌گردند.با این حال همه چیز در آمریکا گل و بلبل نبود و این تبادل و به ویژه آزادسازی اموال ایران مخالفان تندی در میان جمهوری خواهان آمریکایی داشت و شماری از جمهوری‌خواهان آمریکایی در پیام‌هایی مختلف مخالفت خود را با توافق ایران و آمریکا مبنی بر آزادی زندانیان ابراز کردند.در آمریکا، سناتور تام کاتن، توافق را «رقص دولت بایدن به ساز ایران» خوانده و مایک پنس معاون رئیس جمهور در دولت سابق گفته است: «این بزرگ ترین باجی است که تاکنون به ایران داده ایم». مایک پمپئو هم می‌گوید: «آزادسازی ۶ میلیارد دلار برای ایران، معامله وحشتناکی است»،اما مقامات ارشد صهیونیست در گفت‌وگو با روزنامه نیویورک تایمز خبر دادند که این معامله بخشی از «تفاهم‌های گسترده» است که در مذاکرات غیرمستقیم با میانجی‌گری سلطان‌نشین عمان حاصل شده است.

چگونگی دسترسی ایران به پول آزاد شده

یکی از موضوعاتی که از همان ساعات اولیه بحث برانگیز شد،چگونگی دسترسی ایران به این منابع مالی بود.طبق اعلام دو طرف این پول از کره جنوبی به سوئیس منتقل شده است و در آن جا پس از تبدیل از وون به یورو به بانک قطری انتقال خواهد یافت تا در دسترس ایران قرار گیرد.به گفته وزارت خارجه ایران، نحوه بهره‌برداری از منابع و دارایی‌های مالی رفع توقیف شده در اختیار جمهوری اسلامی ایران بوده و این منابع برای نیازهای مختلف کشور حسب تشخیص مراجع ذی صلاح هزینه خواهد شد،اما بارابارا اسلاوین کارشناس آمریکایی پنج شنبه شب در توئیتی مدعی شد: ایران می‌تواند سفارش غذا، دارو و شمار محدودی تجهیزات پزشکی را نزد بانکی در دوحه ثبت کند. بانک مذکور در دوحه نیز هزینه کالا‌ها را پرداخت می‌کند و شرکت‌های قطری آن‌ها را به ایران تحویل می‌دهند. ایران اصلا به منابع مالی دسترسی مستقیم ندارد.با این حال سید محمد مرندی، تحلیل گر امور

 بین الملل و هسته‌ای با رد برخی اظهارات درباره فرایند تبادل زندانیان میان تهران و واشنگتن و آزادسازی چند میلیارد دلار از دارایی‌های جمهوری اسلامی ایران تاکید کرد که ایران به تمام دارایی‌های آزادشده دسترسی کامل و مستقیم دارد. با این حال یک منبع آگاه به خراسان گفت، آن چه در توافق وجود دارد،خرید« کالاهای غیر تحریمی » است و اصطلاحاتی همچون بشردوستانه یا غذا و دارو خلاف واقعیت است . ضمن این که این پول در حساب های ایرانی در بانک قطری ریخته می شود و این موضوع هم عرف و روال در استفاده از درآمدهای ارزی ایران بوده است.

گروگان گیری ایران یا آمریکا؟

در ساعات گذشته از اعلام خبر تبادل زندانیان میان ایران و آمریکا بار دیگر برخی رسانه های غربی و برخی افراد غافل در داخل کشور این موضوع را با عباراتی همچون گروگان گیری توسط ایران مطرح کردند و آزاد سازی 6میلیارد دلار را نمونه ای از این کار دانستند، در حالی که این حرف کاملا غلط و خلاف واقع است. تهران همواره اعلام کرده است، بر سر امنیت داخلی خود کوتاه نخواهد آمد و دستگیری عوامل دوتابعیتی با این اتهام نیز نتیجه اشراف اطلاعاتی ایران بر عناصر سرویس های بیگانه بوده، اما نکته این جاست که عنصر جاسوس پس از دستگیری عملا یک مهره سوخته محسوب می شود و نگهداری وی در زندان سودی ندارد، اما می تواند همچون زمان جنگ در تبادل زندانی و اسیر ارزشمند باشد.این موضوع همیشه وجود داشته و کشورهای غربی نیز خود بارها از این دست تبادلات داشته اند و دارند. نکته مهم در این میان این است که اولا، آمریکا نیز در خاک خودش و در دیگر کشورها ایرانیانی را بی د لیل به جرم دور زدن تحریم های یک جانبه این کشور دستگیر و زندانی کرده و اگر بنایی بر گروگان گیر بودن طرفی باشد، این آمریکاست که افرادی را دستگیر کرده و حداکثر جرمشان دور زدن تحریم هایی است که اصولا بر اساس قواعد حقوق بین الملل و منشور ملل متحد مشروعیت قانونی ندارد و حالا آن ها را با افرادی تبادل کرده که جرمشان جاسوسی بوده و در همه کشورها این جرم مجازاتش مشخص است.ثانیا آمریکا با بلوکه کردن پول ایران در کره جنوبی و با همدستی دولت سئول در واقع پول ایران را گروگان گرفته تا جاسوسان خود را آزاد کند، وگرنه اگر فرد یا کشوری بخواهد گروگان گیری کند، برای گرفتن پول دیگران است، نه بازگرداندن پول خودش و این هم طنز روزگار است که ایران برای گرفتن اموال ملت ایران متهم به گروگان گیری می شود.

خراسان