غائله «آرش»

«فردا» - روند بهبود روابط ایران و عربستان که با میانجیگری چین کلید خورد، به نظر می‌رسد آنطور که انتظار می‌رفت پیش نمی‌رود. درست است که کار به از سرگیری روابط دیپلماتیک رسیده اما حداقل در حوزه انرژی اختلافاتی وجود دارد که نمی‌توان چشم به روی آن بست. مصداق مشخص و واضح آن نیز مسائل اخیر حول محور میدان نفتی آرش است که البته یک سر آن نیز به کویت می‌رسد. درباره روابط ایران با کویت نیز لازم به یادآوری است که از سال 94 تا هفت سال بعد از آن شاهد کاهش روابط دو کشور بودیم و تازه چندی است که وضعیت بهتر شده است. 

آرش کجاست و اختلاف در چیست؟ 

میدان گازی آرش که اکنون محل اختلاف بین ایران و عربستان و کویت شده؛ در شمال خلیج فارس واقع است و این میدان را شرکت نفتی ژاپنی «‌ای ـ او ـ سی»  در سال ۱۳۴۶ کشف کرد. ذخیره گاز این میدان ۲۰ میلیارد متر مکعب و ذخیره نفت درجای آن هم نزدیک به ۳۱۰ میلیون بشکه برآورد می‌شود. 

ایران و کویت در آن زمان هر کدام امتیاز بهره‌برداری از این میان را به شرکتی واگذار کردند، ایران به شرکت نفت ایران و انگلیس (بی پی فعلی) و کویت به شرکت رویال داچ شل. این اختلاف از آن زمان لاینحل مانده است.

نزاع بر سر این میدان گازی میان ایران و کویت به دهه ۱۹۶۰ مربوط می‌شود که هر کدام  از این کشورها حقوق حفاری برای کشف گاز را به دو شرکت مختلف واگذار کرد.

عربستان و کویت در گذشته، توافقی برای توسعه این میدان امضا کردند اما ایران اعتراض و تاکید کرد که او نیز در این میدان اشتراک دارد و برخی از بخش های آن در آب های منطقه ای ایران قرار دارد.

پس از اعلام سفر امیر کویت به ایران در سال ١٣٩٣، معاونت امور بین‌الملل وزارت نفت با همکاری کارشناسان ذیربط اقدام به تعریف سناریوهای مختلف مرزی جهت امضای تفاهم نامه فیما بین رییس جمهوری کشورمان و امیر کویت نمود. این در حالی بود که عملیات ساخت پایه آرش نیز در شرف اتمام بود و این سازه آماده نصب در موقعیت تعیین شده بود، اما متاسفانه پس از سفر امیر کویت، به شکل ناگهانی تمامی فعالیت‌های این میدان به حالت تعلیق درآمد و در سکوت خبری پایه ساخته شده برای این میدان نیز تغییر کاربری داده و برای نصب در یک میدان دیگر آماده شد. به این ترتیب توسعه این میدان از دستور کار خارج شد. 

در سال ۲۰۱۱، ایران حفاری در این میدان را از سر گرفت و این باعث شد که کویت و عربستان درباره ترسیم مرزهای دریایی خود و ترسیم میدان‌های نفتی مشترک به توافق برسند. سپس به مدت چند سال ایران و کویت مذاکراتی برای حل اختلافات بر سر منطقه کمربند ساحلی در مرز دریایی دو کشور اجرا کردند که نتیجه‌ای در پی نداشت.

از سال 2019 تا 2022 نیز بگومگوهایی در جریان بود اما دو طرف عربستان و کویت نسبت به بررسی مساله و حل آن با ایران تاکید داشتند. 

اختلافات جدید اما از وقتی شروع شد که محسن خجسته‌ مهر، مدیرعامل شرکت ملی نفت ایران گفت: برای همه میدان‌های مشترک بین ایران و عربستان برنامه و مصوبه‌های لازم برای افزایش تولید و نگهداشت توان تولید دریافت شده است.

وی افزود که آمادگی کامل برای آغاز حفاری در میدان مشترک نفتی آرش وجود دارد و منابع قابل‌توجهی را برای اجرای طرح توسعه این میدان در هیئت مدیره شرکت ملی نفت ایران مصوب کرده‌ایم و با آماده شدن شرایط، حفاری را در میدان آرش آغاز می‌کنیم.

بعد از این حرف‌ها بود که سعد البراک، وزیر نفت کویت، بر مخالفت کامل کشور خود با ادعاها و اقدامات ایران در میدان گازی الدرة تاکید کرد.او گفت که میدان الدره، ثروت طبیعی کویت و عربستان است و هیچ طرف دیگری تا زمانی که ترسیم مرزهای دریایی تعیین تکلیف نشده، در آن حقوقی ندارد.

وزیر نفت کویت گفت که از ادعاها و قصد ایران درخصوص میدان الدره که با ساده ترین قواعد روابط بین المللی در تعارض است، غافلگیر شده‌اند و از ایران خواست که به مرزهای بین‌المللی دریایی پیش از اینکه حقی در میدان آرش یا به الدره داشته باشد، پایبند باشد. 

گفتنی است، قبل از او هم یک مقام مسئول در وزارت خارجه کویت اعلام کرده بود که منطقه دریایی که میدان گازی الدره در آن قرار دارد، در محدوده دریایی کشور کویت است و منابع طبیعی آن بین کویت و عربستان مشترک است و دارای حقوق انحصاری در آن هستند.

بعد از کویت اما نوبت عربستان شد، خبرگزاری رسمی عربستان "واس" به نقل از یک مقام آگاه در وزارت خارجه این کشور تأکید کرد که مالکیت ثروت‌های طبیعی در مناطق آبی تقسیم شده از جمله میدان گازی الدره / آرش  کاملا و فقط متعلق به عربستان و کویت است و فقط این دو کشور از حاکمیت کامل بر منابع طبیعی این منطقه برخوردارند.

این مقام تأکید کرده که عربستان سعودی بار دیگر از ایران می‌خواهد که مذاکرات مربوط به ترسیم مرزهای شرقی منطقه آبی را که میان کویت و عربستان تقسیم شده آغاز کند. به گفته این مقام رسمی عربستانی، به موجب قوانین بین‌المللی این کشور و کویت با یکدیگر یک طرف مذاکره‌کننده در برابر طرف ایرانی را تشکیل می‌دهند.

ادعاهای جدید عربستان

اکنون نیز آنطور که الجزیره گزارش داده، عربستان سعودی بار دیگر ادعاهای یکجانبه خود درباره میدان نفتی مشترک با ایران را تکرار کرده است.

در همین ارتباط وزارت خارجه عربستان سعودی با صدور بیانیه‌ای مدعی شد که پادشاهی سعودی و کویت بار دیگر تاکید دارند که مالکیت منابع طبیعی میدان «الدره» (میدان نفتی آرش) فقط بین این دو کشور مشترک است.

در عین حال وزارت خارجه عربستان خواستار مذاکره با ایران شده و گفته است: «ما خواستار مذاکره هستیم. بر این اساس که پادشاهی عربستان و کویت یک طرف مذاکره و ایران طرف دیگر این مذاکرات بر اساس قوانین بین‌المللی قرار گیرند.»

وزارت امور خارجه عربستان سعودی در ادامه ادعا کرد که به همراه کویت به تنهایی از حق حاکمیت کامل برای بهره برداری از ثروت و منابع میدان نفتی آرش برخوردار است.

در بیانیه وزارت خارجه عربستان سعودی آمده است: «پادشاهی و کویت درخواست‌های قبلی و مکرر خود را از ایران برای مذاکره درباره مرز شرقی منطقه زیر آب که با پادشاهی عربستان سعودی و کشور کویت به‌عنوان یک طرف مذاکره‌کننده و ایران به‌عنوان طرف دیگر تقسیم شده است، تجدید می‌کنند. این مذاکرات بر اساس مفاد حقوق بین‌الملل و اصول حسن همجواری خواهد بود.»

موضع ایران

لازم به ذکر است که چند روز پیش از این، «جواد اوجی»، وزیر نفت ایران در حاشیه نشست بررسی طرح‌ها و پروژه‌های میدان‌های مشترک نفت و گاز درباره میدان مشترک گازی آرش گفته بود: «جمهوری اسلامی ایران همواره از حل و فصل دوستانه مسائل مرزی و دریایی با همسایگان پشتیبانی می‌کند.»

وی ادامه داد: «درباره بهره‌برداری از میدان‌های مشترک نفت و گاز همیشه راه مذاکره و تفاهم با همسایگان را در پیش گرفته‌ایم؛ درباره میدان آرش نیز ایران خواهان بهره‌برداری یکپارچه و مشترک است. با این حال چنانچه تمایلی به تفاهم و همکاری وجود نداشته باشد ایران تأمین حقوق و منافع و بهره‌برداری و اکتشاف از منابع یاد شده را در برنامه قرار می‌دهد و هر گونه تضییع حقوق خود را بر نمی‌تابد.»

همچنین کمتر از یک ماه پیش، «ناصر کنعانی»، سخنگوی وزارت خارجه ایران در واکنش به مباحث مطرح شده در خصوص میدان نفتی و گازی آرش، اظهار داشته بود: «این موضوع به همراه تحدید حدود دریایی، از موضوعات مورد مذاکره ایران و کویت بوده است و آخرین دور مذاکرات حقوقی و فنی در این خصوص در ۲۲ اسفند ۱۴۰۱ در تهران بین هیأت‌های ایرانی و کویتی در سطح مدیران ارشد وزارتخانه‌های خارجه دو طرف برگزار شد.»

سخنگوی وزارت امور خارجه افزود: «موضوعات مربوط به تحدید حدود دریایی و بهره‌برداری از منابع هیدروکربنی مشترک، با مدنظر قرار دادن منافع مشترک و اصل حسن همجواری با کلیه همسایگان از جمله کویت همواره مورد توجه جمهوری اسلامی ایران بوده است.»