آیا پوتین از اردوغان نومید است؟

ناظران سیاسی بر این باورند که عدم تمدید مجدد توافق صادرات غلات، ارتباط مستقیمی با مواضع پوتین در مقابل اردوغان دارد.

این روزها در ترکیه، تصورات و تفسیرهای متفاوت و متناقضی در مورد روابط این کشور با روسیه منتشر می شود.

رسانه های تحت امر حزب عدالت و توسعه عمدتاً به دنبال نشان دادن شکوه و اعتبار اردوغان هستند و با انتشار سخنان پوتین در مورد رئیس جمهور ترکیه، فضایی می آفرینند که گویی با تلاش و درایت رئیس جمهور ترکیه، یک رابطه استراتژیک و خلل ناپذیر بین آنکارا و مسکو به وجود آمده است. اما منتقدینی نیز هستند که بر این باورند که روابط ترکیه و روسیه، دو مشکل اساسی دارد: اول این که اردوغان به جایگاه سیاست نهادی و اهمیت وزارت امور خارجه بی اعتنایی می کند و می خواهد همه چیز را بر مبنا و محور رفاقت و شخصی سازی پیش ببرد؛ دوم این که پوتین از دست بالا برخوردار است و هر جا که لازم باشد در برابر اردوغان می ایستد و امتیازگیری می کند.

ناظران سیاسی بر این باورند که عدم تمدید مجدد توافق صادرات غلات، ارتباط مستقیمی با مواضع پوتین در مقابل اردوغان دارد.

کورو: پوتین از ترکیه گله مند است

فهمی کورو از روزنامه نگاران قدیمی ترکیه روزگاری همراه با برادر دیپلمات خود ناجی کورو، به واسطه رفاقت طولانی مدت با عبدالله گل، جایگاه و اعتبار ویژه ای در دولت داشتند و حالا هر دو در صف مخالفین اردوغان هستند، به بررسی روابط ترکیه و روسیه پرداخته و چنین نوشته است: «کشورهایی که جمعیت زیادی دارند، برای تامین غلات مورد نیاز خود، چشم به راه دو کشور روسیه و اوکراین هستند. به همین دلیل، حمله روسیه به اوکراین، در بسیاری از کشورها از جمله چین، موجب ناراحتی و نگرانی شد. در نتیجه، رویکرد مثبت ترکیه در روابط خود با روسیه و اوکراین، زمانی اولین ثمره خود را به بار آورد که با وساطت اردوغان، توافقنامه «کریدور غلات» امضا شد و جهان را حداقل برای مدتی از خطر نجات داد. شواهد نشان می دهد که ولادیمیر پوتین، بیشتر به خاطر احترام و درخواست رجب طیب اردوغان، این توافق را تایید کرد. البته هر جا که فرصتی پیش بیاید، بر ترکیه منت می گذارد و این موضوع را بیان می کند! اما حالا در مقطعی هستیم که ظاهراً پوتین از مسیر کنونی روابط ناخشنود است و عدم تمدید توافقنامه غلات، باز هم به ترکیه ربط دارد».

اگر چه مقامات روسیه اعلام کرده اند که برای بازار مصرف خودشان نیز به غلات نیاز دارند اما ناجی کورو معتقد است که این فقط یک بهانه است و پوتین به دنبال این بوده که نارضایتی خود، از سیاست های اخیر اردوغان را نشان دهد. به ویژه زمانی که اوکراینی ها به شکل رسمی، افتتاح کارگاه پهپادسازی مشترک اوکراین و روسیه را اعلام کردند، کرملین یک بار دیگر از ترکیه گله مند شد.

 اوکراین، ترکیه و روسیه

یورو نیوز، نخستین رسانه ای بود که خبر علنی شدن فعالیت مهندسین پهپادساز ترکیه در اوکراین را اعلام کرد. این خبر حاکی از این است که وزارت دفاع اوکراین برای ساخت، نگهداری و تعمیر هواپیماهای بدون سرنشین در اوکراین، قراردادی با شرکت بایکار ترکیه امضا کرده است.

اوکراین در تلاش است تا علاوه بر کمک گرفتن از شرکت پهپادسازی داماد اردوغان، تولیدات داخلی خود را نیز افزایش دهد تا در نبرد با نیروهای روسی، ارتشی از هواپیماهای بدون سرنشین را در اختیار داشته باشد.

کوستیانتین واشنکو، دبیر وزارت دفاع اوکراین گفته است که مرکز مشترکی که با ترکیه تاسیس می شود، کمک قابل توجهی به تقویت قابلیت های دفاعی اوکراین خواهد کرد و کمک می کند تا این کشور، به پیروزی نزدیک شود.

این در حالی است که میخائیلو فدوروف، معاون نخست وزیر اوکراین نیز اعلام کرده که بیش از 10 هزار نفر از افسران اوکراینی، به عنوان اپراتور پهپاد آموزش دیده اند و گفته می شود که شرکت بایکار ترکیه، بخش اعظم این دوره های آموزشی را بر عهده داشته است.

به باور تحلیلگران ترکیه، جنگ اوکراین طبق برنامه ریزی روسیه پیش نمی رود. حمایت گسترده کشورهای غربی از اوکراین در زمینه تسلیحات، تجهیزات و آموزش نظامی باعث شده روسیه با مشکلات جدیدی روبرو شود و در نتیجه بعید نیست که ناکامی در جنگ، به طور غیرمستقیم، به روابط مسکو - آنکارا نیز لطمه وارد کند.

آیا پوتین از اردوغان نومید است؟

ناجی کورو معتقد است که پوتین از ترکیه و اردوغان انتظاراتی داشته اما حالا عملاً نومید شده و می داند که نمی تواند بیش از این بر روی اردوغان حساب باز کند. مسکو تا همین اواخر از سیاست خارجی ترکیه بسیار راضی بود.

اگرچه ترکیه و روسیه دو کشوری بودند که سیاست های متفاوتی را به ویژه در سوریه و لیبی دنبال کردند، اما مسکو می دانست که ترکیه در هر حال، مواضعی در قبال آمریکا و اروپا دارد و این مواضع منفی، از دید کرملین، ارزشمند و شایان تامل بود. اما مسکو، به وضوح شاهد این تصویر بود که ترکیه، به عنوان یک کشور عضو ناتو، در هر حال، در بزنگاه های حساس تاریخی و سیاسی، جانب غرب را می گیرد.

بدون شک پوتین از این تغییر سیاست راضی نبود و زمانی که اردوغان، برخلاف توافق قبلی، گروهی از فرماندهان اوکراینی که مدتی در ترکیه بودند را آزاد کرد و آنها را با هواپیمای زلنسکی به خانه فرستاد، تیم پوتین چنین نمایشی را با تعجب و حیرت تماشا کرد. به باور ناظران سیاسی ترکیه، مجموع این رفتارها بود که دیدار حضوری پوتین و اردوغان را به تعویق انداخت.

آیدین سزر، کارشناس مسائل روسیه گفته است که قبلاً اردوغان و پوتین، آن قدر صمیمی بودند که برای گفتگوی تلفنی، نیازی به هماهنگی طولانی وجود نداشت و همه چیز خیلی سریع اتفاق می افتاد. اما وقتی که اردوغان، فرماندهان آزوف را آزاد کرد، پوتین برآشفته شد.

سزر گفته است: «اردوغان، قبل از انتخابات، از پوتین دعوت کرد تا به ترکیه برود و به اتفاق او از منطقه زلزله زده بازدید کنند و سپس به نیروگاه هسته ای آکویو بروند که به دست مهندسین روسی ساخته شده است. اما پوتین این دعوت را نپذیرفت و تیم او نیز به طور مداوم، گلایه های روسیه را به طور رسمی با تیم اردوغان در میان گذاشته است».

اردوغان و پوتین در چند سال گذشته، همواره در تماس و ارتباط بوده اند. آنها همان سیاستمدارانی هستند که در نوامبر 2015 میلادی، واقعه سرنگون کردن جنگنده روسی به دست افسران ترک را پشت سر نهادند و اجازه ندادند به بحران بدل شود. پس از کودتای نافرجام سال 2016 نیز،  روابط اردوغان و پوتین به روابط نزدیکی تبدیل شد که در نوع خود سابقه نداشته است. بین هیچ یک از رهبران دو کشور پس از جنگ جهانی دوم چنین رابطه ای وجود نداشته است.

در سال‌های 2017 و 2018، هر دو رهبر هفت بار با یکدیگر ملاقات کردند. پوتین و اردوغان در هفت سال گذشته 29 دیدار رو در رو داشته اند که آخرین دیدار در 13 اکتبر در قزاقستان بود.

دو دیدار آخر پوتین و اردوغان در سوچی و قزاقستان، نشان دهنده نوعی سردی و انجماد در روابط بوده و حالا اردوغان تلاش می کند هر جور شده پای پوتین را به ترکیه بکشاند. به قول آیدین سزر، ترکیه تا خرخره در بدهی گازی روسیه فرو رفته و اردوغان ناچار است سازگاری و تعامل بالایی نشان دهد.

پوتین پس از دیدار با اردوغان در 13 اکتبر در آستانه، گفته بود: «ترکیه به امن ترین مسیر برای تامین گاز تبدیل شده است. این مسیر بسیار امن تری از اروپا است. ما می‌ توانیم یک مرکز بزرگ تجمع گاز در ترکیه ایجاد کنیم».

این به معنی احیای یکی از رویاهای قدیمی آنکارا در مورد ذخیره گاز بود. اما  پوتین در بیانیه اخیر خود گفت: «ما و دوستان ترکمان می دانیم که در مورد ایجاد یک پلتفرم تجارت الکترونیک صحبت می کنیم. ما گاز را در انبارهای عظیم در آنجا (در ترکیه) ذخیره نخواهیم کرد، اینجا مکان مناسبی برای سازماندهی تجارت الکترونیکی است».

به قول فهمی کورو، ترکیه می خواهد به غرب نزدیک شود و شواهد نشان می دهد که دوران تفاهم بین آنکارا و مسکو به سر رسیده است. اما از دیگر سو، کارشناسان اقتصادی معتقدند که وابستگی ترکیه در چندین بخش تجاری، پیمانکاری، صنعتی، گردشگری و مالی به روسیه، موجب شده که تیم اردوغان در هر حال به دنبال راهکارهایی باشد که بتواند به کمک آنها، رابطه با روسیه را حفظ کند./تسنیم