صلح و ثبات قفقاز جنوبی در گرو احیای «سازوکار ۳+۳»

پس از جنگ دوم قره باغ با توجه به تنش‌هایی که میان دو کشور جمهوری آذربایجان و ارمنستان وجود داشت پیشنهادات و راهکارهای متعددی از سوی بازیگران منطقه‌ای و فرا منطقه‌ای مطرح شد، اما تاکنون نتیجه قابل محسوسی را در بر نداشته است. جمهوری اسلامی ایران به ‌عنوان یکی از کشورهای دارای منافع در این منطقه به دلیل مرزهای مهم ژئوپلیتیکی همواره بر حفظ امنیت و ثبات در منطقه قفقاز جنوبی تاکید دارد.

اهمیت منطقه قفقاز جنوبی برای جمهوری اسلامی ایران به عنوان یکی از همسایگان مهم تا اندازه‌ای است که تلاش می‌کند در قالب ساز و کارهای منطقه‌ای موضوع را پی‌گیری کند. در این ارتباط بر حل و فصل موضوع از طریق ساز و کار ۳+۳ یعنی کشورهای روسیه، ایران و ترکیه و همچنین آذربایجان، ارمنستان و گرجستان تاکید دارد تا با مشارکت کشورهای منطقه مناقشه طولانی مدت در قفقاز جنوبی حل شود.

حسین امیر عبداللهیان وزیر امور خارجه کشورمان اخیرا در دیدار با همتای ارمنی خود با تاکید بر این‌که متاسفانه برخی از کنشگران خارجی به دنبال ایجاد صف‌بندی در منطقه قفقاز هستند، اظهار داشت:‌ از فرمت و ساز و کار ۳+۳ بین کشورهای منطقه استقبال می‌کنیم و از برگزاری این نشست که در آن آذربایجان و ارمنستان نیز حضور داشته باشند استقبال می‌کنیم و به تلاش‌های خود در این زمینه ادامه می‌دهیم.

این دیپلمات عالی رتبه کشورمان همچنین با تاکید بر حمایت ایران از مذاکرات صلح در منطقه قفقاز جنوبی و آمادگی ایران برای کمک به تحقق صلح پایدار در آن منطقه گفت: منطقه قفقاز نباید به میدان منازعه و کشمکش بین قدرت‌ها تبدیل شود. تبدیل شدن قفقاز به میدان رقابت، موضوع تحقق صلح در  منطقه را به تاخیر می‌اندازد.

محمدرضا دماوندی کارشناس مسائل قفقاز نیز معتقد است باید تلاش کرد تا ۳+۳ فعال به وجود آید، این ساز و کار مدت‌هاست مطرح بوده و وجود داشته اما فعال نبوده است. او تصریح کرد: به‌عنوان مثال گرجستان همواره در تلاش است تا خود را از مسائل مربوط به این منطقه و موضوعات ارمنستان و آذربایجان دور نگه دارد، باید تلاش هایی صورت گیرد تا ۳+۳ فعال شده و سایر کشورها نیز جذب شوند.

حفظ تمامیت ارضی جمهوری آذربایجان و نیز تعیین حق سرنوشت برای ارامنه قره باغ یکی از فاکتورهای مهم در دستیابی به صلح در این منطقه است

بر همین اساس، بسیاری از تحلیل‌گران و کارشناسان حوزه قفقاز نیز معتقد به راه حل دیپلماتیک و نه نظامی و یا حتی ارائه یک مدل منطقه‌ای هستند تا در حل مناقشه قفقاز موثر باشد. ضمن این‌که حفظ تمامیت ارضی جمهوری آذربایجان و نیز تعیین حق سرنوشت برای ارامنه قره باغ یکی از فاکتورهای مهم در دستیابی به صلح در این منطقه است.

با توجه به این‌که تمامیت ارضی جمهوری آذربایجان از سوی کشورهای دنیا به رسمیت شناخته شده اما یکی از دلایل طولانی شدن این مسأله منافع بازیگرانی است که به عنوان بازیگران تاثیرگذار شناخته می‌شوند که برخی از آنها مانند ترکیه، روسیه و ایران در منطقه قرار دارند و آمریکا، فرانسه و سازمان امنیت همکاری اروپا هم به عنوان بازیگران فرامنطقه‌ای نقش داشتند. البته در چند سال اخیر رژیم صهیونیستی نیز به دنبال باز کردن جای پای خود در قفقاز جنوبی بوده است.

نباید فراموش کرد یکی از پیامدهای بحران در این منطقه حضور و نفوذ رژیم صهیونیستی با چراغ سبز باکو است که زمینه ساز تحولات مختلف اعم از جغرافیایی و ژئوپلیتیکی و همچنین مرزها شده است، لذا هنوز مسائل مورد مناقشه حل نشده و چشم انداز روشنی را نمی‌توان در شرایط موجود تصور کرد.

از سوی دیگر در پی سیاست‌های توسعه‌طلبانه ترکیه و نفوذ بر جمهوری آذربایجان و به دنبال آن حضور رژیم صهیونیستی در باکو تلاش شده تا از هر فرصتی برای مداخله در امور کشورها و نقض قوانین و مقررات موجود در منطقه قفقاز استفاده کنند. این مساله بارها از طرف کشورهای همسایه از جمله ارمنستان نیز گوشزد شده و جمهوری اسلامی ایران هم در این زمینه هشدار لازم را داده که حضور اسرائیل می‌تواند امنیت این منطقه را مختل کند.

عبدالرضا فرجی‌راد استاد ژئوپلیتیک دانشگاه نیز در گفت‌وگو با ایسنا با بیان این‌که ساز و کار ۳+۳ طرح خوبی است، گفت: کشورهای منطقه باید با یکدیگر نشست داشته و در این زمینه گفت‌وگو و رایزنی کنند تا راه حلی پیدا شود در غیر این صورت با جنگ و درگیری این مساله حل نمی‌شود.

فرجی راد: روسیه، ایران و ترکیه در مورد مناقشه قفقاز باید به تفاهم برسند و سپس با سایر طرف‌ها گفت‌وگوهای چندجانبه برای دستیابی به یک راه حل انجام شود

این دیپلمات سابق کشورمان همچنین خاطرنشان کرد: کشورهای بزرگ‌تر منطقه روسیه، ایران و ترکیه باید با یکدیگر تفاهم کرده و به نتیجه برسند، ضمن این‌که  منافع همه در نظر گرفته شود و سپس با سایر کشورهای طرف گفت‌وگوهای چند جانبه داشته باشند. تا زمانی که این سه قدرت به نتیجه نرسند مسائل مربوط به قفقاز جنوبی نیز به نتیجه نمی‌رسد حتی اگر آذربایجان و ارمنستان هم تفاهم کنند باز باید این قدرت‌های منطقه‌ای هم به یک تصمیم واحد برسند.

وی با تاکید بر این که مساله تنش در قفقاز تمام نشده اظهار داشت: اخیرا وزیر خارجه ارمنستان اعلام کرد که هنوز آذربایجان درصدد حمله به ارمنستان است و این که قره‌باغ در محاصره قرار گرفته و مردم در سختی هستند و هر لحظه این احتمال وجود دارد که یک درگیری جدیدی اتفاق بیافتد.

این نوع اظهار نظرها و گمانه‌ زنی‌ها حاکی از آن است که مذاکرات و رایزنی‌های انجام شده توسط مقامات باکو و ایروان با مقامات اروپایی یا آمریکایی هنوز به نتیجه مطلوب نرسیده است. طبیعتا تا کشورهای منطقه با هم تفاهم نکنند این موضوع حل نمی‌شود.

فرجی راد هم در این زمینه اظهار داشت که این مذاکرات ظاهرا هنوز به نتیجه نرسیده و وزیر خارجه ارمنستان در اظهارات خود ابراز نگرانی داشت . شاید یکی از علت‌های اصلی این موضوع پی گیری علی‌اف برای اهداف خود با پشتیبانی کشورهای منطقه است که غیر از آن هم کوتاه نمی‌آید، آن اهداف را رها نکرده و دنبال موقعیت است که اهدافش را پیاده کند،طبیعتا نتیجه‌گیری مثبتی نخواهد داشت.

این دیپلمات پیشین همچنین خاطرنشان کرد:‌ با توجه به مسائل موجود در این منطقه تا به امروز  ایران هم مقاومت کرده و اجازه نمی‌دهد که تغییرات ژئوپلیتیکی در منطقه رخ دهد، البته جنگ روسیه و اوکراین هم در این مساله بی تاثیر نیست. ضمن این‌که ترکیه هم منافع خود را دنبال می‌کند و این بر بحران در منطقه می‌افزاید زیرا از یک طرف ماجرا حمایت کامل را به عمل می‌آورد.

از سوی دیگر روسیه به عنوان کشوری که نفوذ بسیاری در آذربایجان هم دارد به دلیل درگیر شدن و تداوم جنگ با اوکراین چندان تمایلی برای حل موضوعات مورد مناقشه در قفقاز نشان نمی‌دهد. ایران هم در این مدت تلاش کرده تا با کاهش تنش در منطقه نقش ایفا کند و به همین منظور دیدارها و گفت‌وگوهایی هم صورت گرفته است،‌ اما دخالت بازیگران فرامنطقه‌ای و تحریک جمهوری آذربایجان از سوی آن ها موجب شده تا این تلاش‌ها نتیجه‌ای نداشته باشد، باکو با پیروزی که تقریبا در جریان جنگ قره باغ به دست آورد تصور می‌کند می تواند به پیشروی‌های خود ادامه دهد و معادلات منطقه‌ای را تغییر دهد.

سقائیان: شرایط منطقه قفقاز جنوبی تحت تاثیر جنگ روسیه و اوکراین قرار گرفته و احیای ابتکار ۳+۳ تاکیدی بر اهمین صلح و ثبات در این منطقه است

سید علی سقائیان سفیر پیشین ایران در ارمنستان نیز در گفت‌وگو با ایسنا تاکید کرد که شرایط منطقه قفقاز جنوبی تحت تاثیر جنگ روسیه و اوکراین قرار گرفته و احیای این ابتکار (۳+۳) برای این بوده که اهمیت صلح و ثبات در قفقاز جنوبی مورد تاکید قرار گیرد.

وی افزود: طرف های اصلی ایران، روسیه و ترکیه هستند و باید یکبار دیگر کنار هم جمع شوند اما به نظر می‌رسد شرایط منطقه پیچیده‌تر شده و با تداوم جنگ روند مذاکره برای برقراری صلح و ثبات مورد حمایت قرار گیرد،‌ احتمالا حمایت از ساز و کار ۳+۳ از سوی وزیر خارجه کشورمان به این دلیل بوده که این موضوع  یادآوری شود تا فراموش نگردد.

این دیپلمات پیشین کشورمان یادآور شد:‌ امنیت ملی روسیه در ارتباط با قفقاز جنوبی با توجه به حضور نیروهای حافظ صلح آن که در این منطقه مستقر هستند، برای آن ها مهم است. روسیه، قره‌باغ را برای امنیت خود مهم می‌داند. اما ضرورت دارد روسیه فعال‌تر باشد و در این ارتباط وزیر خارجه کشورمان با همتایان روس و ترک خود هم رایزنی‌هایی را انجام داده است.

بنابراین با توجه به شرایط منطقه‌ای و موقعیت ژئوپلیتیک و استراتژیک قفقاز جنوبی حل و فصل مناقشه باید توسط کشورهای منطقه انجام شود. ایران هم همواره بر حل و فصل مسالمت‌آمیز  اختلافات با همکاری‌های منطقه‌ای تاکید داشته و دارد زیرا فعل و انفعالاتی که در مرزهای متصل به ایران و قفقاز اتفاق می‌افتد می تواند ایران را در حصر استراتژیک از ناحیه قفقاز شمالی قرار دهد. ضرورت دارد کشورهای منطقه نسبت به تحولات ژئوپلیتیکی این منطقه حساس بوده و روند مذاکرات و راه حل دیپلماتیک را دنبال کنند.

ایسنا