فردا گزارش می‌دهد؛
اهرم‌های ایران برای گرفتن حق آبه هیرمند
ایران ابزارهای لازم برای اخذ حق آب از رودخانه هیرمند را در اختیار دارد و قدرت این ابزارها به حدی است که طالبان نتواند مقابل آنها مقاومت کند.
گروه سیاسی فردا: ۱۵۰ سال است که ایران بر سر حقابه خود از رود «هیرمند» با افغانستان اختلاف دارد؛ چه آن زمان که این کشور مستقل نبود، چه وقتی که «جمهوری اسلامی» نوع حکومت سیاسی این کشور شد و چه در دوره نخست و همچنین فعلی حضور طالبان بر مسند قدرت در افغانستان؛ همواره هیرمند و حقابه ایران از این رود یکی از مناقشات و اختلافاتی بوده که هر از گاهی تبدیل به اصلی‌ترین موضوع اختلافی میان دو کشور می‌شود.
تاریخچه حق آبه ایران از هیرمند
طی 150 سال اخیر چند معاهده بین ایران و افغانستان بر سر استفاده از آب رودخانه هیرمند بسته شد که در تمام این دوران افغان ها به بهانه هایی از عمل به معاهده شانه خالی کردند. آخرین معاهده بین دو کشور مربوط به ٢٢ اسفند سال ١٣٥١ است که با وجود کم آبی شدید در سراسر حوضه رودخانه، دو کشور با ادامه مذاکرات، سرانجام موفق به امضاء معاهده تقسیم آب هیرمند شدند؛ بر اساس این معاهده، مقدار آبی که از رود هیرمند در سال طبیعی و پرآبی از طرف افغانستان به ایران تحویل داده می‌شد، به طور متوسط ٢٢ متر مکعب در ثانیه (طبق نظر کمیسیون بی‌طرف هیرمند) و یک مقدار اضافی به میزان ٤ متر مکعب در ثانیه بود که این میزان در سال‌های کم آبی کاهش می‌یافت و دولت ایران نمی‌توانست بر بیشتر از این میزان، حتی در صورت وجود میزان بیشتری از آب در دلتای هیرمند، ادعا داشته باشد. در نهایت سهم ایران از کل آب این رود ۱۴ درصد تعیین شد.
اهمیت حق آبه هیرمند برای ایران
«هیرمند» رودخانه‌ای است که از افغانستان سر چشمه می‌گیرد و زندگی مردم منطقه سیستان و بلوچستان ایران وابسته به آن است. نوسان جریان آب هیرمند و کاهش آب جاری به سمت ایران در بیش از ۱۵۰ سال گذشته همواره مشکلاتی را در روابط سیاسی ایران و افغانستان درسطوح محلی و ملی بوجود آورده است؛ طی این سال‌ها افغانستانی‌ها با جدا کردن کانال‌های متعددی از هیرمند و احداث سدهای مخزنی و انحرافی برروی آن حجم بیشتری از آب را مصرف نموده‌اند و میزان آب جاری به ایران را کاهش داده‌اند این مساله، در مواقع خشک‌سالی در بخش علیای (بالادست) رودخانه کم آبی در سیستان را تشدید کرده است به طوری که شاهد خشک شدن تدریجی تالاب بین‌المللی هامون در گذر زمان و ایجاد یکی از کانون‌های اصلی وقوع ریزگرد در سیستان هستیم.
ادعای مردود طالبان
دولت افغانستان پس از احداث سدهای متعدد بر مسیر رودخانه هیرمند همانند سلما، کجکی، بخش‌آباد و کمال‌خان، در ادعایی به کمبود آب در پشت سدهای کجکی و کمال‌خان و عدم وجود آب کافی به منظور جاری سازی به سوی ایران اشاره داشته است اما تصاویر ماهواره‌ای ادعای اخیر طالبان درباره کم آب بودن رودخانه هیرمند برای تأمین حق آبه ایران را رد می کند.
با استفاده از پردازش تصاویر ماهواره ای، آب ذخیره شده در پشت سدهای کجکی و کمال خان و همچنین روند تغییرات مساحت آن ها در طی ماه های گذشته مورد بررسی قرار گرفته است. در نقشه‌های تهیه شده از سد کجکی، روند افزایشی آب ذخیره شده در پشت این سد در بازه مهرماه 1401 تا فروردین 1402 به وضوح قابل مشاهده می‌باشد. همچنین این روند افزایشی در ذخیره آب پشت سد کمال خان در بازه زمانی آبان‌ماه تا اسفندماه 1401 نیز مشهود می باشد. به طور کلی وجود آب کافی در مخزن این دو سد با استفاده از نتایج به دست آمده از پردازش تصاویر ماهواره‌ای تأیید گردیده و تنها علت عدم ورود این حجم از آب به ایران، مسدودنمودن مسیر آب رودخانه هیرمند می‌باشد.
تأکید دوباره ایران به تأمین حق آب از هیرمند
این اقدام خارج از عرف طالبان می تواند چالش اقلیمی، انسانی و محیط زیستی را در ایران تشدید کند بنابراین به تحلیل و توصیه بسیاری از کارشناسان باید طوری با طالبان در این موضوع برخورد کرد که دیگر حق آبه ایران از هیرمند را دستاویز اهداف سیاسی سودجویانه خود قرار ندهد. این موضوعی است که کاظمی قمی سفیر ایران در افغانستان به دستیار دبیرکل سازمان ملل در امور افغانستان یادآور شد و گفت «ادامه سیاست‌های کنونی دولت طالبان به معنی ادامه مشکل آوارگان و مهاجران غیرقانونی و مشکل مواد مخدر و ناامنی هاست. طالبان به توافق نامه‌های دوجانبه برای تامین حق آبه ایران عمل نمی‌کند. 720 هزار دانش آموز و ۶۰ هزار دانشجو طی ده سال اخیر در کشور آموزش دیدند و بیش از ۱ میلیون کارگر افغانستانی در ایران هستند. هزینه سالانه این مسئله برای ایران ۱۰ میلیارد دلار است. شکل‌گیری دولت فراگیر در افغانستان برای حل مشکلات این کشور ضروری است».
تمام امکانات زندگی برای مهاجران افغان در ایران فراهم است، وقتی ایران چنین خدماتی را به مهاجران افغان می دهد چرا برای 850 میلیون متر مکعب باید این طور دچار دردسر شود. کیومرث یزدان پناه تحلیلگر مسائل سیاست خارجی در همین رابطه به فردا گفت «مصرف آب مهاجران افغان در ایران خیلی بیشتر از حق آبه ایران از هیرمند است، طالبان در حدی نیست که بخواهد با دستاویز قراردادن حق آبه هیرمند زورگویی کند. کافی است همین فردا 4 میلیون مهاجر غیرقانونی افغان را به آن طرف مرز انتقال دهیم، قطعا طالبان تسلیم می شود».
حال باید منتظر ماند و دید طالبان آیا دست از ماجراجویی بر می دارد یا آنکه حتما لازم است گوشه هایی از توانمندی برای حل این مسئله را بچشد تا به معاهده تأمین حق آبه ایران از هیرمند توجه کند.