توافق تهران و قاهره برای تشکیل کمیته مشترک

در گرما گرم تحولات پرشتاب ایران و عربستان که آرایش صحنه آن از آغاز پرقدرت رابطه دو کشور خبر می‌داد و محور اصلی تحولات مناسبات ایرانی- عربی قرار گرفت، پیش‌بینی می‌شد پیامدهای این رویداد به مناسبات تهران و قاهره هم تسری پیدا کند و روند آن را نیز در موقعیتی مشابه، به سمت و سوی ازسرگیری رابطه هدایت کند. در ادامه خبرهایی که در هفته‌های اخیر و به تدریج درباره مذاکرات ایران و مصر منتشر می‌شود، شبکه «العربیه» عربستان سعودی به نقل از منابع خود گزارش داد که مصر و ایران بر سر تشکیل کمیته مشترک ایران و مصر که برای تجدید روابط و هماهنگی امنیتی بین کشور‌ها تلاش خواهد کرد، به طور اصولی به توافق رسیده‌اند. همچنین رسانه «العربی الجدید» به نقل از منابع دیپلماتیک مصری یکی از محورهای اصلی سفر چند روز پیش «محمدشیاع السودانی»، نخست‌وزیر عراق به قاهره و دیدار با «عبدالفتاح السیسی»، رئیس‌جمهور مصر را تبادل پیام پیرامون مذاکرات دوجانبه تهران- قاهره اعلام کرده است. بنا به اظهارات این منابع، «نخست‌وزیر عراق به مسئولان مصری پیشنهاد داده که نشستی مقدماتی میان مسئولان تهران و قاهره به میزبانی بغداد برگزار شود سپس سطح این دیدارها بالاتر برود.» این پیشنهاد پس از آن مطرح شده که منابع خبری از انجام چندین نشست محرمانه در سطح دیپلماتیک به میزبانی بغداد خبر داده بودند.

رابطه تهران و قاهره در بیش از 10 سال گذشته در مقاطعی با تحولاتی روبه‌رو شد که امکان نزدیکی دو طرف را به یکدیگر قابل پیش‌بینی می‌کرد. پس از پایان حکومت حسنی‌مبارک در سال 1389 و آغاز دوره حکومت گروه اخوان‌المسلمین در مصر، «محمد مرسی»، رئیس‌جمهور پیشین مصر برای مشارکت در کنفرانس کشورهای عضو پیمان عدم تعهد به تهران سفر کرد اما این سفر به دلیل مواضعی که او در پایبندی تمام‌قد قاهره از پیمان «کمپ دیوید» گرفت و اقدامش برای معرفی سفیر مصر در تل آویو، مانع ترمیم رابطه دو کشور شد. کمی بعد در همان دوره، محمود احمدی‌نژاد، رئیس‌جمهور وقت با سفری که در بهمن ماه سال 1391 به قاهره داشت، تلاش کرد گامی برای نزدیکی دو کشور بردارد اما این سفر نیز نتیجه‌ای به دنبال نداشت و با کنار رفتن گروه اخوان‌المسلمین، رابطه دو کشور دچار رکود بلندمدتی شد و همچنان متوقف ماند. این در حالی بود که در سال‌های اخیر نیز به دلیل تمرکز دولت‌های یازدهم و دوازدهم بر پرونده هسته‌ای و نادیده گرفتن سیگنال‌های مثبت از سوی کشورهای منطقه که می‌توانست به ترمیم و ارتقای رابطه آنها با جمهوری اسلامی بینجامد، سمت و سوی رابطه تهران و قاهره همچنان در هاله‌ای از ابهام قرار داشت و پرونده این رابطه تا پیش از دولت سیزدهم همچنان مسکوت ماند.

دور تازه تلاش‌ها

به موازات خبرهایی که از گره‌گشایی در رابطه تهران و ریاض منتشر می‌شد، منابع آگاه هم از فعال شدن تماس‌هایی در سطوح پایین دیپلماتیک ایران و مصر خبر می‌دادند. تا اینکه محمد کاظم آل‌صادق، سفیر جمهوری اسلامی در عراق، فروردین ماه گذشته در گفت‌و‌گو با «العالم» به تلاش‌هایی برای از سرگیری روابط میان ایران و مصر اشاره کرد و با تقدیر از کمک‌های عراق برای برگزاری نشست میان مقامات ایرانی و مصری ابراز امیدواری کرد که روابط دو کشور بهبود یابد. در همین موقع، «العربی الجدید» به نقل از منابع آگاه خود خبر داد نمایندگانی از ایران و مصر با یکدیگر در بغداد دیدار کرده‌اند. طبق گفته این منابع، رابطه ایران و مصر در پی اعلام توافق تهران- ریاض در انتظار توسعه روابط به توافق‌هاست. همزمان یک دیپلمات مصری هم مسأله سازماندهی دیداری میان وزرای خارجه دو کشور در آینده را امری دور از انتظار ندانست.

پس از آن، تماس‌ها و تلاش‌ها برای به پیش راندن این مذاکرات با سفر چند هفته پیش «هیثم بن طارق»، سلطان عمان به تهران وارد روند تازه‌ای شد. سلطان عمان پیش از این سفربه قاهره رفته بود. دو مقام مسئول مصری در مصاحبه با روزنامه اماراتی «نشنال» در این رابطه با اهداف این سفر گفته بودند: «روابط تهران و قاهره از مهم‌‌ترین مسائل مطرح ‌شده در گفت‌وگوهای سلطان عمان با رئیس‌جمهور مصر بوده و بر پایه آن احتمال دارد ایران و مصر طی چند ماه آینده به تبادل سفیر بپردازند.»

اشاره‌ای که رهبر جمهوری اسلامی در دیدار پادشاه عمان در جریان سفرش به تهران پیرامون مصر داشتند، نیز نشان می‌داد یکی از محورهای مهم سفر میانجی عمان به تلاش برای ترمیم رابطه ایران و مصر اختصاص دارد. رهبری در این دیدار با اشاره به اظهارات سلطان عمان مبنی بر تمایل مصر برای از سرگیری روابط با جمهوری اسلامی ایران، تأکید کردند: «ما از این موضع استقبال می‌کنیم و مشکلی در این زمینه نداریم.»

پس از سفر «هیثم بن طارق»، منابع خبری از توافقات اولیه ایران و مصر برای تبادل سفیر طی چند ماه آینده خبر دادند و همچنین گفته شد توافقی اصولی برای دیدار میان «عبدالفتاح السیسی»، رئیس‌جمهور مصرو آیت‌الله سید ابراهیم رئیسی، رئیس‌جمهور کشور به دست آمده است؛ دیداری که احتمالاً تا پایان سال میلادی جاری صورت گیرد.

منافع مشترک سیاسی

گام برداشتن ایران و مصر به سمت یکدیگر زیر سایه منافعی است که در صورت آشتی، شامل حال هر دو کشور خواهد شد. با از سرگیری رابطه ایران و عربستان، نشانه‌های شکل‌گیری نظم جدیدی در منطقه پدیدار شده است که آغاز رابطه ایران و مصر نیز می‌تواند مؤلفه مهمی برای تقویت این نظم نوین به شمار آید. نزدیک ‌شدن تهران و قاهره فارغ از نقشی که در کمک به شکل‌گیری همکاری‌های درون منطقه‌ای بازیگران خاورمیانه دارد، می‌تواند به جای افزایش هزینه‌های گزاف تسلیحاتی و صف‌آرایی‌های پرهزینه منطقه‌ای، تمرکز دو کشور را معطوف تحقق اهداف اقتصادی و همکاری‌های همه‌جانبه امنیتی نماید. پیش بردن این روابط دیپلماتیک مؤثر در واقع نقطه طلایی دیپلماسی است که دولت سیزدهم در منطقه رقم زده است؛ دیپلماسی که با قرار گرفتن مناسبات ایرانی- عربی از جمله در رابطه با ریاض و قاهره بر سراشیبی، فرصت برداشتن گام‌های بلندتری را نیز پیش رو خواهد داشت.

فرصت مغتنم اقتصادی

تردیدی وجود ندارد که بازگشایی رابطه ایران و مصر یک فرصت مغتنم برای کمک به اجرای اهدافی است که دو کشور در زمینه اقتصادی و تجاری برای خود تعیین کرده‌اند. مصر از منظر جغرافیایی و سیاسی‌ موقعیت مهمی در میان کشورهای اسلامی داراست و بنادر مهمی در دو دریای سرخ و مدیترانه دارد. نزدیکی میان تهران و قاهره می‌تواند به خدمت تأمین امنیت عبور و مرور کشتی‌های ایرانی از کانال سوئز درآید و برای قاره هم از منظر اقتصادی سودآور باشد. از سوی دیگر قرار گرفتن مصر در شمال قاره آفریقا فضایی را مهیا کرده که امکان توأمان صادرات منابع و جذب سرمایه‌گذاران خارجی را برای کشورهای دیگر جهان از جمله ایران فراهم می‌کند. عضویت قاهره در پیمان مشترک کشورهای شرق و جنوب آفریقا موسوم به «کومسا» که دربرگیرنده ۱۹ کشور آفریقایی با جمعیتی ۴۰۰ میلیونی است، اهمیت پیوند اقتصادی با این کشور را برای جمهوری اسلامی دوچندان می‌سازد. همچنین توافق تهران و قاهره می‌تواند به تثبیت و گسترش تلاش‌هایی بینجامد که پیشتر در بستر روابط دوجانبه برای ایجاد یک بانک مشترک و سرمایه‌گذاری متقابل شرکت‌ها و نهادهای صنعتی و تجاری جریان یافته بود. مصر با بهره‌مندی از جمعیت ۱۰۹ میلیونی خود بازار هدف خوبی برای تولیدات ایرانی به شمار می‌آید و متقابلاً جای گرفتن ایران به عنوان شاهراه ارتباط با آسیا و بویژه قفقاز و آسیای شرقی اهمیت بسیاری برای مصر به دنبال دارد که امیدوار است با از سرگیری رابطه با تهران، بتواند از بازار انرژی ایران بهره بیشتری ببرد. افزون بر اینکه عادی‌سازی مناسبات ایران- مصر در برقراری روابط اقتصادی و تجاری نزدیک‌تر این کشور با کشورهای نزدیک به جمهوری اسلامی همچون عراق، سوریه و لبنان نقش مهمی خواهد داشت.

مجموع این شرایط و اهداف پیدا و پنهان در بستر ریل‌گذاری رابطه تهران و قاهره، افق روشنی را برای توسعه روابط ایران و مصر بویژه در چهارچوب تعاملات اقتصادی و امنیتی دوجانبه و چندجانبه قابل پیش‌بینی می‌کند./ روزنامه ایران