پایان بهانه امریکا برای ماندن در خلیج فارس

شش روز پس از آنکه خروج امارات از ائتلاف دریایی با امریکا در خلیج فارس تأیید شد، انتشار خبر تشکیل یک ائتلاف دریایی منطقه‌ای با حضور ایران، عربستان، امارات، قطر، بحرین، عراق، پاکستان و هند تحولی جدی و عمیق در جغرافیای سیاسی منطقه را آشکار ساخت؛ تحولی که در قالب آن نه تنها از نفوذ قدرت‌های فرامنطقه در خلیج فارس و مناسبات آن کاسته خواهد شد، بلکه می‌تواند در امتداد خود فراهم‌کننده مقدمات شکل‌گیری یک نظام همگرایی اقتصادی – سیاسی در منطقه باشد.

هم‌افزایی منطقه‌ای برای امنیت

تشکیل ائتلاف دریایی شمال اقیانوس هند با حضور ایران و عربستان روز شنبه توسط امیر دریادار شهرام ایرانی، فرمانده نیروی دریایی ارتش جمهوری اسلامی اعلام شد. وی با اعلام اسامی کشورهای عضو این ائتلاف که تقریباً شامل همه کشورهای پیرامون این حوزه دریایی می‌شود، آن را نتیجه رسیدن کشورهای منطقه به این باور دانست که «اگر قرار است امنیتی در منطقه برقرار باشد، حتماً با هم‌افزایی و همکاری یکدیگر قابل انجام و برقراری است.»

دریادار ایرانی درباره چگونگی شکل‌گیری این ائتلاف با یادآوری وجود ائتلاف دریایی سه‌جانبه ایران، روسیه و چین و توسعه رزمایش‌های برگزارشده در قالب آن، گفت: ما پیش از این با عمان اقدام اشتراکی را داشتیم و اکنون عربستان این هدف‌گذاری را انجام داده و به آن ورود کرده؛ امارات، قطر، بحرین، عراق، پاکستان و هند هم جزو این کشور‌ها هستند. وی با تصریح بر اینکه تقریباً همه کشور‌های حوزه شمال اقیانوس هند به این باور رسیده‌اند که باید در کنار جمهوری اسلامی ایران قرار گیرند و به‌صورت مشترک با هم‌افزایی قابل توجه امنیت را برقرار کنند، تأکید کرد: به‌زودی شاهد آن خواهیم بود که منطقه ما از هر نیروی غیرموجه عاری شده و مردم منطقه با استفاده از سرباز‌های خود در حوزه امنیتی خود مسلط باشند.

جایگزینی برای ائتلاف امریکایی

حدود چهار سال پیش بود که در اوج وجود تنش منطقه‌ای و با بهره‌گیری از تیرگی ایجاد شده در روابط جمهوری اسلامی ایران و برخی همسایگان، در حوزه خلیج فارس یک ائتلاف امنیت دریایی به رهبری امریکا و متحدانش آغاز کار خود را رسماً اعلام کرد. بحرین به عنوان میزبان ناوگان پنجم نیروی دریایی ایالات متحده، عربستان سعودی و امارات متحده عربی سه کشوری بودند که در آن زمان به این ائتلاف پیوستند. واضح بود که ائتلافی که بر سیاست تنش‌آفرینی امریکا بنیان داشت با آغاز روند عادی‌سازی روابط اقطاب تأثیرگذار منطقه یعنی تهران و ریاض دچار تزلزل می‌شود؛ تزلزلی که نخستین نشانگان خود را در خروج امارات از آن نشان داد و وزارت خارجه امارات در بیانیه تأیید خود نوشت: دولت امارات در راستای ارزیابی مستمر از همکاری امنیتی فعال و مؤثر با تمام شرکا، از ائتلاف دریایی در خلیج فارس به فرماندهی امریکا خارج شده است؛ تصمیمی که برخی تحلیلگران عربی آن را نمایانگر میزان اختلافات میان امریکا و امارات به شکل خاص و امریکا و کشورهای حوزه خلیج فارس به شکل عام و سرآغازی برای اقدامات مشابه از سوی دیگر کشورهای عضو ائتلاف ارزیابی کردند و حالا در شکل‌گیری ائتلاف دریایی شمال اقیانوس هند با محوریت ایران و عربستان و جایگزینی آن به جای ائتلاف امنیت دریایی امریکایی تعبیر شده است.

ائتلاف منطقه‌ای واکنش‌‌برانگیز

شکل‌گیری ائتلاف دریایی کشورهای منطقه خلیج فارس و شمال اقیانوس هند با همه تأثیراتی که تغییر ژئوپلیتیک منطقه بر جای خواهد گذاشت، طبیعی است که از واکنش‌های ایذایی امریکا، اسرائیل و کشورهای غربی متحدشان برکنار نباشد و ناراضیان از این ائتلاف را به مطرح کردن ادعاهایی مبنی بر وجود تقابل منطقه‌ای با ایران متوسل کند.

چنانکه «تیم هاوکینز» سخنگوی ناوگان پنجم نیروی دریایی امریکا (مستقر در بحرین) با مطرح کردن ادعاهایی علیه نقش ایران در منطقه به ائتلاف دریایی ایران با کشورهای منطقه واکنش نشان داد و مدعی شد، «این ادعا با اقدامات ایران مطابقت ندارد. کشور شماره یک بی‌ثباتی منطقه مدعی است که می‌خواهد یک ائتلاف امنیتی دریایی برای حفاظت از آب‌هایی که خود آنها را تهدید می‌کند، تشکیل دهد.»؛ اظهاراتی که البته تنها می‌توانست درباره نقش خود نیروهای امریکایی مصداق داشته باشد. هاوکینز اما با طرح ادعاهایی درباره مقابله نیروهای دریایی ایران با کشتی‌های متخلف مدعی شد: «ایران تنها در دو سال گذشته به ۱۵ کشتی تجاری با پرچم‌های بین‌المللی یا حمله کرده یا آنها را توقیف کرده است. به همین دلیل است که ما با شرکای خود در حال تقویت دفاع در اطراف تنگه هرمز هستیم.»

داستان‌سرایی هدفدار در واکنش به ائتلاف

در راستای همین نوع واکنش بود که روز گذشته ناوگان‌های دریایی امریکا و انگلیس به داستان‌سرایی روی آوردند که بیش از هر چیز واکنشی به خبر اعلامی از سوی فرمانده نیروی دریایی ارتش ایران و نمایشی برای القای وجود فضای تقابل نظامی- امنیتی در خلیج فارس به عنوان بهترین بهانه ادامه حضور نظامی‌شان بود.

آنها در این داستان‌سرایی مدعی تقابل مشترکشان با قایق‌های نظامی ایران در تنگه هرمز برای دفاع از یک کشتی تجاری شدند. این در حالی بود که فرمانده منطقه یکم نیروی دریایی سپاه پاسداران در تشریح آنچه در واقعیت رخ داده بود از پاسخ مثبت فرماندهی و کنترل تنگه هرمز منطقه یکم نیروی دریایی سپاه به درخواست کمک کشتی تجاری خارجی در تنگه هرمز و رفع نگرانی آن خبر داد و گفت: در بعد از ظهر یکشنبه ۱۴ خرداد ۱۴۰۲ ساعت ۱۶:۱۵ یک فروند کشتی تجاری با پرچم جزایر مارشال در هنگام ورود به تنگه هرمز روی کانال دریایی بین‌المللی ۱۶ درخواست کمک می‌کند که فرماندهی و کنترل تنگه هرمز سریعاً با این کشتی تماس برقرار کرده و پس از بررسی درخواست و وضعیت منطقه، از حضور شناورهای سبک غیرنظامی در نزدیکی این شناور رفع نگرانی و ابهام شد.

کاپیتان کشتی تجاری در ارتباط رادیویی اعلام کرده بود که سه فروند قایق سبک کوچک غیرنظامی در فاصله چندمایلی مشاهده کرده و نگران مزاحمت آنها برای خود است. دریادار غلامشاهی در این باره تصریح کرد: متعاقباً با همکاری و تعامل با کشور همسایه (به دلیل قرار گرفتن موقعیت کشتی در آب‌های سرزمینی آن کشور) پس از بررسی و حضور میدانی، نگرانی کاپیتان کشتی رفع شد و او نیز با تشکر و اطمینان خاطر به مسیر دریانوردی خود ادامه داد. وی سپس یادآور شد: در موقعیت درخواست کمک کشتی تجاری، هیچ شناور فرامنطقه‌ای حضور نداشته و اعلام این ادعا کذب محض بوده و موضع جمهوری اسلامی ایران مبنی بر اینکه حفظ امنیت خلیج‌فارس بر عهده کشورهای این منطقه می‌باشد همواره مورد تأکید قرار گرفته است، زیرا توان و ظرفیت کشورهای حوزه جغرافیایی خلیج‌فارس به گونه‌ای است که می‌توانند با همکاری یکدیگر، امنیت پایدار در خلیج‌فارس را برقرار کنند و هیچ نیازی به حضور کشورهای بیگانه در منطقه ندارند.

اقتدار دریایی ایران مبنای ائتلاف

اینکه چرا برخی کشورهایی که تا دیروز امنیت خود را در گرو حضور نیروهای فرامنطقه‌ای جست‌و‌جو می‌کرده‌اند در مسیر تغییر این نگرش و اعتقاد به امکان بهره‌گیری از امنیت درون‌زای منطقه‌ای قرار گرفته‌اند، شاید بتوان به دلایل متعددی اشاره کرد. البته که تغییر در روابط تهران و ریاض یکی از عوامل مؤثر بوده است. با این حال باید از اقتدار دریایی ایران که در عرصه‌های متعددی همچون حضور در رزمایش مشترک در منطقه امریکای لاتین به مثابه حیاط خلوت امریکا و پیمایش تاریخی ناوگروه 86 نداجا دور کره زمین تجلی یافته نیز به عنوان عامل قابل اتکا بودن نیروی دریایی ایران به عنوان یک نیروی مقتدر امنیت‌ساز یاد کرد؛ اقتداری که اعتماد به نفس کشورهای منطقه‌ را در مقابل مدعیان فرامنطقه‌ای تقویت خواهد کرد و بنیانی برای همکاری‌های بیشتر و گسترده‌تر خواهد بود.

روزنامه ایران