بیانیه ای مثبت با قطعنامه ای منفی!

 سی و دومین نشست کشورهای عضو اتحادیه عرب در شهر ساحلی جده عربستان در حالی به کار خود پایان داد که پس از بیش از یک دهه، اولین باری بود که همه ۲۲ کشور عضو در آن شرکت داشتند، اما در کنار شرکت همه اعضا و دعوت از بشار اسد پس از غیبتی 12 ساله،  بیانیه پایانی این نشست آن هم  بدون هیچ گونه اشاره سلبی یا ایجابی به نام ایران مورد توجه بسیاری از رسانه ها و تحلیلگران داخلی و خارجی قرار گرفت. در حالی که در پیش‌نویس بیانیه، بیش از ۳۰ موضوع مرتبط با امور جهان عرب از موضوع فلسطین و بحران سوریه گرفته تا وضعیت لبنان را در بر داشت، اما متن نهایی با یازده بند به تصویب رسید. پیش‌نویس بیانیه به ادعاها و زیاده خواهی های  امارات بر جزایر سه‌گانه کشورمان می‌پرداخت و گنجانده شده بود که اعضا «به شدت بر حاکمیت مطلق امارات متحده عربی بر سه جزیره (تنب بزرگ، تنب کوچک و ابوموسی)» تاکید می‌کنند؛  اما در بیانیه پایانی، هر دو بند حذف شده است. موضوعی که باعث شد برخی رسانه ها ذکر نکردن نام ایران و جزایر سه گانه (ابوموسی، تنب بزرگ و تنب کوچک) در بیانیه یا اعلامیه پایانی نشست سران عرب در جده را اقدامی «بی‌سابقه» یا حداقل «کم سابقه» بیان کنند و به تفسیر و تحلیل درباره آن بپردازند.

بی سابقه نیست!

این بزرگ نمایی و بی سابقه خواندن اعلامیه پایانی در حالی است که اساسا ذکر نکردن نام ایران و جزایر سه گانه در بیانیه‌های نشست‌های سران عرب اقدامی بی‌سابقه نیست و اتفاقا سال گذشته  نیز در نشست سران عرب که به میزبانی بورکینافاسو برگزار شده بود، هیچ نامی از ایران برده نشد و هیچ اشاره‌ای هم به سه جزیره ایرانی نشد. این نکته را نیز نباید از قلم انداخت در بیانیه‌های نشست‌های سال‌های پیشتر نیز گاهی به هر دو مسئله اشاره شده و گاهی به یکی از آن‌ها پرداخته شده است. به عنوان مثال در نشست سران عرب در تونس (2019) و عربستان (2018) هم به جزایر سه گانه از نقطه نظر امارات پرداخته شد هم اتهاماتی علیه ایران در مسائل منطقه‌ای مطرح شد اما در نشست 2017 در اردن صرفا به مسئله جزایر اشاره شد و در نشست نواکشوت موریتانی در سال 2016 به جزایر هیچ اشاره‌ای نشد و بر عکس آن اتهاماتی علیه ایران مطرح شد.

سایه سیاه قطعنامه ها بر بیانیه پایانی

با همه این اوصاف اما نکته قابل توجه و تامل این است که اگرچه در بیانیه پایانی سی و دومین نشست کشورهای عضو اتحادیه عرب نامی از ایران و جزایر سه گانه برده نشد؛ اما در قطعنامه‌های جانبی این نشست باز هم ادعاها و اتهاماتی بی اساس علیه جمهوری اسلامی ایران و در موضوع جزایر سه‌گانه ایرانی مطرح شده است. در یکی از قطعنامه ها که  پیش‌نویس آن توسط امارات ارائه شده  و به تصویب نشست سران رسیده است؛ ساخت و ساز، مانور نظامی با مشمولیت این جزایر، افتتاح دو دفتر و بازدید مقامات ایرانی از این جزایر محکوم و تاکید شده است که «این جزایر اماراتی هستند!» و  همه کشورهای عربی متعهد شده‌اند که مسئله جزایر سه گانه را در تماس‌ها و رایزنی‌های خود با ایران مطرح کنند. همچنین در یکی دیگر از بندهای این قطعنامه از ایران خواسته شده است که به ابراز تمایل خود برای بهبود مناسبات با کشورهای عربی و گفت وگو و تنش‌زدایی با برداشتن «گام‌های عملی و ملموسی قولا و فعلا» جامه عمل بپوشاند.

انتقاد کنعانی از اتحادیه عرب   

این قطعنامه های منفی که بر بیانیه مثبت نشست اتحادیه عرب سایه افکنده است، در نهایت اما با واکنش دستگاه دیپلماسی کشورمان همراه شد و ناصر کنعانی سخنگوی وزارت خارجه در واکنش به ادعاهای واهی در برخی قطعنامه‌های صادر شده نشست ۳۲ سران اتحادیه عرب، ضمن ابراز تأسف عمیق، طرح ادعاهای مذکور را حرکت در مسیر نافرجام گذشته توسط اتحادیه خواند و گفت: انتظار است اتحادیه با اجتناب از طرح برخی ادعاهای تکراری و ملال آور در قطعنامه‌های خود، گامی مثبت و سازنده   برای تحکیم صلح و ثبات و تقویت همگرایی منطقه‌ای بردارد. ناصر کنعانی در عین حال از رویکرد سازنده برخی کشورهای منطقه برای افزایش همکاری‌ها و اولویت بخشی به گفت‌وگو و تفاهم مشترک استقبال کرد و با اشاره به دیدگاه برخی شرکت کنندگان در نشست جده، ابراز امیدواری کرد منطقه شاهد رویکرد جدیدی مبتنی بر دوستی و ترویج همکاری بین کشورهای آن باشد. سخنگوی وزارت امور خارجه در پایان با ایرانی خواندن جزایر سه گانه تنب بزرگ، تنب کوچک و ابوموسی اظهار کرد: تمامی اقدامات ایران  با هدف اعمال حاکمیت بر سرزمین خود انجام می شود و هرگونه‌ ادعایی در این باره مردود است. در آخر در پاسخ به این سوال که چرا این مسائل و اتهامات علیه جمهوری اسلامی در متن بیانیه پایانی نشست سران عرب منعکس نشده و تنها به قطعنامه ها راه یافته است، می توان گفت که به احتمال قوی عربستان با توجه به بازتاب گسترده این گونه بیانیه‌ها به ویژه در وضعیت کنونی پس از توافق پکن، نخواسته است در مظان اتهام بر هم زدن فضای «آشتی» کنونی قرار گیرد، ولی در عین حال با طرح آن‌ها در قالب قطعنامه‌هایی که معمولا کمتر دیده می‌شوند، احتمالا خواسته است این پیام را برساند که مسائل پیش‌گفته با وجود توافق از سرگیری روابط همچنان به قوت خود باقی است.

خراسان