کاهش شدید زادوولد در «بالاشهر» تهران

 بنا بر اظهارات جمعیت شناسان در حال حاضر ایران در مرحله سوم انتقالی جمعیت قرار دارد که در این مرحله باروری و مرگ و میر رو به کاهش می رود. درواقع می توان گفت رشد طبیعی جمعیت ایران، در حال حرکت به سمت صفر است و از سوی دیگر پیش‌بینی‌ها حکایت از این دارد که در سال ۱۴۲۰ و شاید زودتر نرخ رشد جمعیت صفر شود. 

در این میان کشورهایی که بیش از دو سوم جمعیتشان بین ۱۵ تا ۶۴ سال باشند، در «پنجره جمعیتی» یا «پنجره فرصت جمعیتی» قرار دارند چراکه بالاترین سهم جمعیت شان در سن فعالیت است. در چنین شرایطی کشورهایی که جمعیت در سن فعالیت آنها در اشتغال تام هستند می توانند از این فرصت پنجره جمعیتی استفاده کرده و به بهره وری کامل برسند.

 ایران نیز از سال ۱۳۸۵ وارد مرحله پنجره جمعیتی شده و به طور طبیعی باید ۳۰ تا ۴۰ سال در این مرحله پنجره جمعیتی بماند و سپس وارد مرحله سالخوردگی شود.

 از سوی دیگر به گفته کارشناسان دو، سه دهه‌ای می شود که ایران از مرحله پنجره جمعیتی عبور کرده و گرچه جمعیتش از مرز ۸۵ میلیون نفر گذشته است اما در حال حاضر ۴۴ درصد از جمعیت کشور را میانسالان تشکیل می دهند.

 دکتر علی‌اکبر محزون مدیرکل دفتر جمعیت، نیروی کار و اقتصاد خانوار مرکز آمار ایران در برنامه‌ای رادیویی با بیان اینکه سایت مرکز آمار ایران در چند روز گذشته نشان داد جمعیت ایران از مرز ۸۵ میلیون نفر عبور کرده، در عین حال اعلام کرده است: حدود ۲۴ درصد از جمعیت کشور را کودکان و نوجوانان زیر ۱۵ سال تشکیل می‌دهند، ۲۵ درصد از جمعیت کشور شامل جوانان ۱۵ تا ۲۹ساله و ۴۴ درصد میانسال و مابقی هم سالمندان بالای ۶۵ سال هستند که این نشان می‌دهد ساختار غالب جمعیتی کشورمان را ساختار میانسالی تشکیل می‌دهد.

 به گفته وی، آهنگ رشد جمعیت از دهه ۶۰ شروع شد و تا آخرین سرشماری که در سال ۱۳۹۵ انجام گرفت به ۱,۲۴ صدم درصد رسید؛ اما از آن سال تاکنون همان روند کاهشی ادامه پیدا کرده به‌طوری‌که الان به زیر یک درصد حدود ۰.۷۷ صدم درصد رسیده است.

 محزون با اذعان به تأثیر مثبت رشد جمعیت بر رشد و توسعه اقتصادی اظهار کرده است: بیشتر بودن جمعیت مولد کشور نسبت به جمعیت مصرف‌کننده تحت عنوان «پنجره جمعیتی» تعریف می‌شود که ما الان از دو سه دهه آن عبور کردیم و حدود دو دهه دیگر باقی‌مانده و روند کنونی آهنگ جمعیت نشان می‌دهد که به صفر و حتی منفی هم خواهد رسید.

 همچنین بنا بر اظهارات این کارشناس، سیاست‌های تشویقی تنها یک بخش از سیاست‌های جمعیتی است و توانمندسازی جمعیتِ در سن کار و مشاوره، آموزش و ترویج فرزندآوری نیز از مواردی است که باید اجرایی شود.

 از سوی دیگر مدیرکل دفتر جمعیت، نیروی کار و اقتصاد خانوار مرکز آمار ایران در صحبت های خود این نکته را نیز عنوان کرده است که با تشکیل ستاد ملی جمعیت از سال گذشته تا الان، آمار موالید در برخی مناطق افزایش و در مناطقی هم کاهش پیدا کرده است و در حالی میانگین سن ازدواج ۲۴ سال برای آقایان و ۲۳ سال برای خانم‌هاست که سن ازدواج در برخی کلان‌شهرها که نسبت به دیگر مناطق کشور رفاه بیشتری دارند، متأسفانه بالاتر از میانگین کشوری است.

 با توجه به شرایط جمعیتی یاد شده و مضیقه زمانی ایران برای افزایش جمعیت، نمایندگان مجلس در سال ۱۴۰۰ قانون حمایت از خانواده و جوانی جمعیت را به تصویب رساندند.

 حمایت از جوانان در آستانه ازدواج یا زوجین جوان، زوجین نابارور و پیشگیری از ناباروری، حمایت از مادران برای دوران بارداری و زایمان و شیردهی، حمایت از خانواده‌های دارای سه فرزند و بیشتر، دریافت خودرو توسط مادر به‌ازای تولد فرزند دوم به بعد به شکل دولتی و بدون قرعه کشی، دریافت زمین به ازای تولد فرزند سوم، حمایت‌های مالی برای تولد چندقلوها و به طور کلی ارائه تسهیلات اقتصادی و اجتماعی به خانواده‌ها مهمترین مولفه‌هایی است که این قانون ۷۳ ماده‌ای دنبال می‌کند.

 با این وجود همانطور که علی اکبر محزون در مصاحبه خود عنوان کرده بود، از سال گذشته تا کنون و با تشکیل ستاد ملی جمعیت آمار موالید در برخی مناطق رو به افزایش و در مناطق رو به کاهش رفته است و این امر نشان می دهد همچنان مشوق‌های قانون جوانی جمعیت به درستی اجرا نمی‌شود.

 کما اینکه فاطمه محمدبیگی رئیس فراکسیون جمعیت و حمایت از خانواده مجلس شورای اسلامی نیز طی مصاحبه‌ای رادیویی به موانع اجرایی بر سر راه قانون حمایت از خانواده و جوانی جمعیت نیز اشاره کرده و گفته است: در ماده خودروی مادران به‌صراحت ذکر شده به‌ازای تولد فرزند دوم به بعد مادر می‌تواند یک نوبت به شکل دولتی خودرو بگیرد که قرار بود بدون قرعه‌کشی و ۵۰ درصد ظرفیت خودروی تولیدی به این قانون اختصاص داده شود اما بیش از ۲۰ درصد هم محقق نشد.

 محمدبیگی همچنین با اشاره به اینکه از ۴۱۱ هزار نفر واجد شرایط ثبت‌نام خودرو ۸۹ هزار و ۵۰۰ مادر خودروی خود را تحویل گرفتند، اظهار کرده است: انتظار داریم مابقی افراد در لیست انتظار نیز خودروی خود را تحویل بگیرند.

 از سوی دیگر به گفته وی، نزدیک به ۸۷ هزار نفر برای مسکن ۳ فرزندی ثبت‌نام کردند اما کمتر از ۱۰۰ فقره تحویل شده و دلیلش هم این بود که آیین‌نامه این قانون خیلی دیر در وزارت راه و شهرسازی تصویب شد.

 در عین حال نمی توان تاثیر عوامل فرهنگی در تغییر نگرش افراد برای فرزندآوری را نیز کتمان کرد. گواه این گزاره نیز سخن رئیس فراکسیون جمعیت و حمایت از خانواده مجلس است.

 به گفته محمد بیگی، طبق آمارها منطقه شمال تهران و ۷ استان برخوردار کشور کمترین میزان تولد را دارند و این یعنی عوامل نگرشی و ترویج فرهنگ غرب بیشتر از عامل اقتصاد بر این موضوع تأثیر گذاشته است.

 به تصریح رئیس فراکسیون جمعیت و حمایت از خانواده مجلس، تمایل به فرزندآوری در دنیا یک موضوع فرهنگی و نگرشی است اما در ایران هنوز یک موضوع صرفاً اقتصادی محسوب می‌شود.

 وی در این راستا تاکید کرده است: بدون توجه به آیات قرآن و روایات دینی، متأسفانه والدین از رزق‌ و روزی فرزندان می‌ترسند و بعضاً شاهد سقط‌جنین هستیم که گناهی نابخشودنی است.

 وی افزود: ما باید به رزاقیت خداوند اعتماد داشته باشیم چون اقتصاد عامل اولیه برای فرزندآوری نیست و مطالعات اقتصادی و اجتماعی نیز همین مطلب را نشان می‌دهد.

 محمدبیگی معتقد است که گرچه زیرساخت مسکن و اشتغال جوانان نیز می‌تواند یک مشوق باشد اما طبق آمارها در منطقه شمال تهران کمترین میزان تولد را داریم و ۷ استان برخوردار کشور نیز کمترین میزان تولد را دارند و این نشان می‌دهد که عوامل نگرشی و ترویج فرهنگ غرب بیشتر از عامل اقتصاد بر این موضوع تأثیر گذاشته است.