ریزش قدرت خرید یارانه نقدی | یارانه نقدی 300 و 400 هزار تومانی چقدر آب رفت؟
قدرت خرید یارانه نقدی 300 و 400 هزار تومانی برای خوراکی‌های ضروری طی دو مقطع اردیبهشت سال جاری و اردیبهشت سال قبل چقدر تغییر کرده است؟
دولت اوایل سال گذشته اعلام کرد قصد دارد با طرحی موسوم به جراحی اقتصادی، دست به حذف ارز 4200 تومانی و اصلاح یارانه کالاهای اساسی بزند. درحالیکه بسیاری از کارشناسان اقتصادی مخالف این سیاست دولت - دست‌کم در آن مقطع زمانی و شرایط اقتصادی - بودند، نهایتا این اتفاق در شامگاه نوزدهم اردیبهشت سال گذشته به وقوع پیوست.
رئیس دولت سیزهم با توجه به گرانی کالاها در ابتدای این سیاست، میزان کمک‌های معیشتی به مردم را بر اساس سه دهک اول تقریبا هر نفر ۴۰۰ هزار تومان و برای دهک‌های چهارم تا نهم نیز هر نفر ۳۰۰ هزار تومان اعلام کرد.
با توجه به سالگرد این شوک اقتصادی که معیشت میلیون‌ها ایرانی را تحت‌الشعاع قرار داد، می‌توان بررسی کرد که با یارانه‌های پرداخت شده چه تغییری در سبد خوراکی هر ایرانی اتفاق افتاده است؟ به عبارت بهتر، قدرت خرید یارانه‌ها طی این مدت یک‌ساله چه تغییری کرده است؟
قدرت خرید یارانه‌ها چقدر کمتر شد؟
همانطور که پیش‌تر اشاره شد، میزان یارانه معیشتی بعد از اجرای برنامه حذف ارز 4200 تومانی، برای سه دهک اول تقریبا هر نفر ۴۰۰ هزار تومان و برای دهک‌های چهارم تا نهم به ازای هر نفر ۳۰۰ هزار تومان شد.
با فرض اینکه هر فرد تمام یارانه دریافتی خودش را به خرید خوراکی‌های ضروری اختصاص دهد، قدرت خرید یارانه برای خوراکی‌های ضروری طی دو مقطع اردیبهشت سال جاری و اردیبهشت سال قبل چگونه خواهد بود؟
مرکز آمار برای هر کالای مصرفی در سبد خانوارها ضریب اهمیتی (وزن) را برآورد کرده است. این ضریب اخیرا به سال پایه 1400 برآورد شده است. با در نظر گرفتن سهم وزنی خوراکی‌های ضروری از خوراکی‌ها و آشامیدنی و محاسبه سهم آن‌ها از یارانه 300 و 400 هزار تومانی که مبلغ آن طی یک سال هیچ تغییری نکرده، می‌توانیم به مقایسه میزان مصرف هریک از این کالاها طی اردیبهشت پارسال و سال جاری بپردازیم. این کار با این فرض انجام شده که شخص تمام یارانه خود را صرف مصرف خوراکی‌ها کند.
روش کار بر این اساس است که در قدم اول حاصلضرب ضریب اهمیت هر کالا در مبلغ یارانه (به تفکیک 300 و 400 هزار تومانی) بوده که حاصل آن، وزن هر کالا در یارانه پرداخت شده است.
در قدم دوم، وزن یارانه‌ای هر کالا را بر قیمت واحد آن در مقطع مورد نظر تقسیم می‌کنیم و می‌توان محاسبه کرد که با مبلغ یارانه دریافتی، هزینه چه تعداد کالای خوراکی را می‌توان پرداخت کرد.
این بررسی بر روی خوراکی‌های «نان لواش»، «مرغ»، «ماهی»، «تخم مرغ»، «روغن مایع»، «سیب قرمز»، «سبزی خوردن»، «شکر» و «چای» صورت گرفته است؛ چراکه به نوعی پرمصرف‌تر از بقیه کالاها هستند و نماینده هر بخش در تعیین شاخص قیمت خوراکی بوده‌اند. قیمت واحد هر کالا در این بررسی بر اساس آخرین گزارش‌ها مورد محاسبه قرار گرفته است.
آنالیز میزان مصرف خوراکی‌ها بر مبنای یارانه 300 هزار تومانی
محاسبات نشان می‌دهد پس از سیاست حذف ارز ترجیحی اختلاف زیادی بین مصرف خوراکی‌ها بر اساس یارانه پرداخت شده در عرض یک سال مشاهده میشود. این اختلاف مصرف در برخی خوراکی‌ها شدیدتر و در برخی دیگر کمتر بوده است.
به طور مثال اگر هر فرد تمام یارانه کمک معیشتی 300 هزار تومانی خود را صرف خورد و خوراک کند، بر اساس قیمت واحد «چای»، در اردیبهشت سال قبل هر فرد می‌توانست یک کیلوگرم چای بخرد اما به‌دلیل تورم و گرانی در اردیبهشت امسال تنها می‌تواند 150 گرم چای بخرد. کاهش 85 درصدی در قدرت خرید یارانه برای چای، بیشترین سطح تغییر را در مقایسه با سایر خوراکی‌ها نشان می‌دهد.
بررسی این موضوع در خوراکی «مرغ» نشان می‌دهد هر فرد با مبلغ 300 هزار تومانی یارانه می‌توانست در اردیبهشت سال گذشته یک کیلو و 700 گرم مرغ بخرد اما بر اساس جدیدترین قیمت‌ها در ماه جاری، یارانه کمک‌معیشتی تنها پاسخگوی خرید 800 گرم از این کالا است.
«تخم مرغ» و «روغن مایع» نیز به ترتیب کاهش قدرت خرید 66 درصدی و 60 درصدی یارانه را نسبت به اردیبهشت سال گذشته نشان می‌دهد. با توجه به سهم ویژه این کالاها در سبد خانوارهای ایرانی به وضوح مشاهده میشود چگونه معیشت خانوارها در اثر سیاست ارز ترجیحی آسیب دیده است.
مقایسه میزان مصرف خوراکی‌ها برای یارانه‌بگیران 400 هزار تومانی
همانطور که قبلا اشاره شد، بخشی از افراد جامعه یارانه 400 هزار تومانی می‌گیرند. بنابراین می‌توان تغییر قدرت خرید یارانه را بر مبنای این مبلغ نیز تحلیل و بررسی کرد.
برآوردها حکایت از این موضوع دارد که اگر هر فرد تمام 400 هزار تومانی را که یارانه می‌گیرد، صرف خرید خوراکی‌ها کند، در اردیبهشت سال گذشته می‌توانست 295 قرص «نان لواش» بخرد اما با گران شدن این کالا طی یک سال اخیر، هر فرد توان خرید تنها 177 قرص «نان لواش» را خواهد داشت.
این کاهش قدرت خرید در گروه میوه‌ها هم دیده میشود. به عنوان نمونه هر فرد در اردیبهشت پارسال با صرف این مبلغ یارانه می‌توانست 4 کیلوگرم «سیب قرمز» بخرد اما در اردیبهشت امسال تنها قادر به خرید 2 کیلوگرم از این محصول است. به عبارتی قدرت خرید یارانه برای «سیب قرمز» در عرض یک سال نصف شده است.
مصرف کالاها در سایر گروه خوراکی‌ها نیز تحت تاثیر تورم و عدم تغییر مبلغ یارانه به شدت تغییر کرده است؛ بطوریکه در عرض یک سال قدرت خرید یارانه در «چای» کاهش 86 درصدی، «روغن مایع» کاهش 71 درصدی و برای خرید «مرغ» کاهش 55 درصدی داشته است.
کاهش قدرت خرید یارانه برای کدام کالاها بیشتر یا کمتر بوده است؟
این بررسی نشان می‌دهد قدرت خرید یارانه برای «چای» و «تخم مرغ» و «روغن مایع» بیشتر کاهش یافته است؛ بطوریکه کاهش بیش از 50 درصدی قدرت خرید یارانه در این کالاها دیده میشود. در مقابل برای خوراکی نظیر «شکر» قدرت خرید یارانه کمتر بوده و تغییر چندانی در مصرف افراد دیده نمی‌شود.
رئیس دولت سیزدهم با حذف ارز ترجیحی اعلام کرده بود که قدرت خرید مردم در قبال کالاهایی که قیمت شان تغییر می‌یابد، حفظ خواهد شد و خط قرمز دولت «معیشت مردم» است، اما با بررسی‌های صورت گرفته مشاهده میشود در عرض یک سال سفره خانوارهای ایرانی کم‌رونق‌تر شده و به سمت کوچک‌تر شدن می‌رود.