جیب پُر کاسبان فیلترینگ!

فرش قرمز برای کاسبان فیلترشکن

در رابطه با تاثیرات فیلترینگ بر کسب و کارهای آنلاین پیش از این گفته شده، به موازات آن نباید از معایب فضای رها شده مجازی و عدم توان مدیریت بر آن  تا پیش از تعهد این شبکه‌ها هم گذشت اما آنچه آمارهای رسمی نشان  می‌دهد اینکه طی 5 سال گذشته که به عنوان مثال تلگرام فیلتر بوده است از تعداد کاربران آن کاسته نشده است. آمارهای چند ماه پیش هم نشان می‌دهد بیش از  40 درصد کاربران هنوز از تلگرام استفاده می‌کنند. معنای این آمار فارغ از اینکه فیلترینگ در این حوزه موثر بوده یا نه می‌تواند این گزاره بدیهی باشد که در بهترین حالت 40 درصد کاربران ایرانی با فیلترشکن به فضای مجازی دست پیدا می‌کنند. بازاری پررونق برای فروشندگان وی‌پی‌ان در ایران.

بازار پررونق وی‌پی ان

پیش از اظهارنظر محمدحسن آصفری در رابطه با گردش مالی 50هزار میلیاردتومانی فیلترشکن‌ها در ایران گمانه‌های دیگری هم مطرح بود. هر چند این نماینده مجلس از چگونگی محاسبه و رسیدن به این آمار چیزی نگفته اما چندی پیش روزنامه همشهری هم نوشت «اگر فرض کنیم هم‌اکنون تنها 20درصد از کاربران پلتفرم‌های فیلترشده از وی‌پی‌ان پولی استفاده می‌کنند به رقمی معادل 540میلیارد تومان گردش مالی مافیای فیلترشکن در‌ ماه می‌رسیم.» این فرض با احتساب 45 میلیون کاربر توئیتر، تلگرام و اینستاگرام در ایران به دست آمده است که کمی خوش‌بینانه به نظر می‌رسد. چرا که حداقل کاربران اینستاگرام در ایران پیش از فیلتریگ 25 میلیون نفر بوده‌اند که طبق آمار رتبه هفتم در بین کشورهای استفاده کننده از این اپلیکیشن به ایران اختصاص دارد. با فرض صحت گمانه این روزنامه گردش مالی کاسبان وی‌پی‌ان در ایران سالانه نزدیک به 6.5 هزار میلیارد تومان است.

ثبت رکورد تاریخی فیلترشکن فروش‌ها

آگاهی از گردش مالی بازارهای غیررسمی همواره همراه با گمانه‌زنی است. اگرچه می‌توان در این وضعیت به برآیندی از شرایط موجود رسید و با ضرب و تقسیمی معمولی به ارقامی حدودی دست یافت. به عنوان مثال یک عضو هیات مدیره اتحادیه فناوران رایانه مدعی است که «گزارش‌ها نشان می‌دهد دامنه جستجوی کاربران ایرانی برای دریافت فیلترشکن یک رکود تاریخی را ثبت کرده و این تقاضا حتی بعد از قطعی تلگرام تجربه نشده است.»  سعید نقوی از افزایش ۳ هزار درصدی تقاضا برای خریدوی‌پی‌ان خبر داده و با بیان این که فیلترشکن‌ها ۲۸۰ تا ۳۰۰ هزار تومان به فروش می‌رسند، می‌گوید  «اکانت‌ها یک ساله که بفروش می‌رسند معمولا کار نمی‌کنند و کارکرد فیلترشکن بستگی به نحوه فیلترینگ دارد و در بسیاری از موارد فیلترشکن‌ها جوابگوی نیاز فعالان اقتصادی را نمی‌دهد.» آنطور که او می‌گوید نزدیک به 15 تا 20 درصد کاربران از وی‌پی‌ان‌های رایگان استفاده نمی‌کنند. البته تجارت پرسود فروش وی پی ان در ایران فقط محدود به سال‌های اخیر نمی‌شود. سال ۹۲ ایسنا گزارشی منتشر کرده و در آن گفته بود درآمد حاصل از فروش فیلترشکن در ایران حدود ۱۰۰ میلیارد تومان است.

بازار وی‌پی ان در جهان

طرح‌هایی برای جرم‌انگاری فروش فیلترشکن هم به نظر می‌رسد از تجارت آن کم نکرده است. اگرچه این موضوع هم مربوط به ماه‌های اخیر نیست  و پیشینه‌ای طولانی دارد. در شهریورماه سال ۱۳۹۸، محمدجواد آذری‌جهرمی، وزیر وقت ارتباطات و فناوری اطلاعات، در جلسه علنی مجلس از وجود مافیایِ فیلترشکن و تجارت چند صد میلیاردی فروش فیلترشکن سخن گفته بود. در آبان‌ماه همان ‌سال، معاون وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات، از اجرای طرحی برای دسترسی به اینترنت بدون فیلتر با استفاده از «VPN قانونی  برای قشرهای مختلف جامعه خبر داد. در این خصوص، اعلام شد که «کارگروه تعیینِ مصادیق محتوای مجرمانه»، متولی اجرای این طرح است و این در حالی است که این نهاد، خودش مسئولیت نظارت بر اینترنت را در ایران بر عهده دارد.

داده‌های وب‌سایتِ Statista نشان می‌دهد که بازار VPN در جهان، طی سال‌های اخیر دائما رو به گسترش بوده است. در حالی که ارزش بازار خرید و فروش VPN در دنیا در سال ۲۰۱۹ حدود ۲۵.۴ میلیارد دلار بوده، تا سال ۲۰۲۷ میلادی، ارزش این بازار به حدود ۷۵.۶ میلیارد دلار خواهد رسید. برای فهم بهتر این عدد باید بدانیم اگر فروش نفت را میانگین در کانال 70 دلاری محاسبه کنیم و تحریم‌های نفتی هم در کار نباشد درآمد ایران از فروش نفت در سال فقط 60 میلیارد دلار خواهد بود!

چند درصد ایرانی‌ها فیلترشکن دارند؟

سنجه آماری برای رسیدن به پاسخ این پرسش هم کار ساده‌ای نیست. می‌توان در میانه گفته‌های مسئولان به اعداد و ارقامی رسید. به عنوان مثال غلامرضا نوری قزلجه نماینده مجلس درباره میزان استفاده ایرانی‌ها از فیلترشکن‌ها و «وی پی ان»ها، نزدیک به ۸۰ درصد ایرانی‌ها فیلترشکن و وی‌پی‌ان روی گوشی‌های خودشان نصب کرده‌اند و این آمار دقیقا در کشورهای اتحادیه اروپا زیر ۱۰ درصد است. این آمار البته که با گمانه‌های بین‌المللی هم همخوان است.

چرا که بررسی آمارها و نمودارهای ارائه شده در سایت «کلود فلیر» هم که یکی از بزرگ ترین شبکه‌های تحویل محتوا در جهان است، نشان می‌دهد که میزان استفاده کاربران ایرانی از وی پی ان بسیار زیاد است. به استناد آمار این سایت، استفاده از ابزارهای فیلترشکن و وی پی ان بعد از آغاز محدودیت‌های اینترنتی و فیلترینگ، به طور چشمگیری افزایش پیدا کرده است. بر این اساس، در حال حاضر ۲. ۸۹ درصد از کاربران ایرانی با استفاده از وی پی ان به اینترنت بین الملل دسترسی دارند.