در بازار آنلاین قاچاق دارو چه می‌گذرد؟
پستوهای مجازی دارو
یکی از مسئولان انجمن داروسازان همین دیروز گفته است ۵۰درصد مبدا داروهای داروخانه‌های آنلاین مشخص نیست! ساده شده گفته او این است که حداقل نیمی از فروشندگان داروی آنلاین اسم و رسمی ندارند! کالایی که نسبت مستقیمی با سلامت و جان شهروندان دارد. او گفته برخی از این داروها از مغازه‌های زیرپله در ناصرخسرو راه به فضای مجازی پیدا می‌کنند و از آنجا به دست مشتریان یا همان بیماران می‌رسند.
خیابان ناصرخسرو کلیدواژه معروف‌ترین بازار غیررسمی دارویی ایران است، خیابانی در حدفاصل میدان توپخانه و خیابان پانزده خرداد که میزبان تعدادی از بناهای قدیمی پایتخت است. عمر این خیابان به بیش از ۱۲۰سال پیش بازمی‌گردد و به گواه اسناد، اولین داروخانه تهران هم در این خیابان بنا شده است، اما شهرت این خیابان که مزین به نام شاعر و حکیم و جهانگرد ایرانی است، نه با این اولین‌های چشم‌نواز که به واسطه قرارگیری محل بزرگ‌ترین بازار قاچاق دارو گره خورده است. در دنیای مجازی‌شده امروزی هم البته می‌توان شعبه‌های بسیاری از این بازار را به چشم دید. ساده‌انگارانه است که تصور کنیم فروش غیرقانونی دارو محدود به یک راسته خیابان و البته فضای گسترده مجازی است. ترفندهای سوداگران دارویی در کسب سودهای کلان بیشتر از این است که بازارشان را محدود به این دو حوزه کرده باشند. تلخ‌ترین‌شان ترفندی است که از زبان دکتر علیرضا فاطمی، نایب رئیس انجمن داروسازان صنفی می‌شنویم. هر چند با تاکید بر این موضوع که او معتقد است این ترفند تلخ عمومیت ندارد. فاطمی به جام‌جم می‌گوید: «رویه فروش غیرقانونی دارو گسترده‌تر از این است که آن را محدود به فضای مجازی کنیم. همین حالا آنچه در این مورد باب شده سر درآوردن فروش غیرقانونی دارو در مطب پزشکان است! یعنی برخی پزشکان داروهای نایاب و کمیاب را در همان مطب به بیماران خود می‌فروشند. هر چند این موضوع عمومیت ندارد اما بسیار دیده شده است. خیلی از سودجویان با چمدان‌های مملو از داروهای نایاب در مطب‌ها می‌چرخند و بازاریابی می‌کنند و داروها را به خود پزشکان می‌فروشند.» نوع داروهای عرضه‌شده در بازارهای غیررسمی یکی از وجوه تفاوت دو بازار ناصرخسرو و فضای مجازی است. در ناصرخسرو عموما داروهای بیماران خاص یا داروهای نایاب خارجی تقاضای بیشتری دارد در حالی که برخی اقلام دارویی پرمصرف و پرطرفدار مثل داروهای کاهش‌دهنده و افزایش‌دهنده وزن، دارو و اقلام آرایشی موثر در زیبایی، رشد مو، داروهای افزایش‌دهنده قد و ... به دلیل فروش بالای آن در بین عموم مردم محبوبیت بیشتری دارند و به همین دلیل فروش این نوع داروها نیز توسط افراد فاقد صلاحیت در فضای مجازی رونق بیشتری دارد. این در حالی است که داروخانه‌های آنلاین دارای مجوز هم اجازه فروش این اقلام را ندارند. پلیس فتا اعلام کرده برخی سایت‌ها مجوز توزیع اقلام بهداشتی دریافت کرده‌اند اما به واسطه آن اقلام دارویی را نیز عرضه می‌کنند که این جرم محسوب می‌شود. اما هم مشاهدات عینی و هم از کلام کارشناسان می‌توان متوجه شد این رویه نیز در یک سال گذشته تغییراتی به همراه داشته است. به این معنا که متقاضیان دیگر لزوما در بازارهای غیررسمی دنبال داروهای نایاب نیستند و داروهای معمولی‌تر هم راه به این بازارها یافته است. به نوعی تنوع کالای سودجویان در این بازار بیشتر شده است. فاطمی، نایب رئیس انجمن داروسازان صنفی یکی از افرادی است که معتقد است این موضوع در این سال‌ها بیشتر دیده شده است. او به جام‌جم می‌گوید: «این که فکر کنیم داروهای خرید و فروش‌شده در فضای مجازی داروهای عجیب و غریب و غیرقانونی هستند درست نیست. بسیاری از داروهایی که حالا از طریق ایجاد این بازار آشفته در فضای مجازی خرید و فروش می‌شود تا دو سال پیش به صورت رسمی به ایران وارد می‌شده است و کاربری گاه معمولی هم داشته اما با منع ورود این دارو، بازار غیرقانونی فروش آن رونق بیشتری گرفته است.»
سیطره فضای مجازی بر زندگی جامعه هر چند در سهولت آگاهی‌رسانی نقش داشته اما بازار سودجویان را هم رونق تازه‌ای بخشیده است. این بازار هر بار با توجه به نیاز جامعه یا بهتر است بگوییم با توجه به نظام تقاضا رنگ عوض می‌کند. طی سال‌های فراگیری کرونا یکی از بازارهای پرسود سودجویان در این فضا فروش دارو بوده است، آن هم در حالی که بارها و بارها توسط مسئولان هشدار داده شده که اساسا «فروش مجازی دارو غیرقانونی» است. قانونی برای فروش آنلاین دارو وجود ندارد و اگر پایگاه اینترنتی با عنوان داروخانه آنلاین هم به چشم می‌خورد باید مجوز آن را در وبسایت خود درج کند. این مجوز هم آن طور که در آن قید شده، فقط اجازه فروش « فرآورده‌های سلامت غیردارویی» را به این داروخانه‌ها می‌دهد. اوضاع اما آشفته‌تر از اینهاست که پی مجوز ثبت‌شده در پایگاه‌های داروخانه‌های آنلاین بگردید. کافی است با یک جست‌وجوی معمولی، چرخی در فضای مجازی بزنید تا متوجه وجود بی‌شمار کانال‌ها و صفحه‌ها و آدرس‌هایی شوید که اقدام به فروش دارو می‌کنند. فقط در یک نمونه چند ماه پیش، پلیس فتای تهران اعلام کرد یک صفحه اینستاگرامی با ۹۰ هزار دنبال‌کننده را مسدود کرده که اقدام به فروش انواع داروی نایاب و کمیاب در فضای مجازی می‌کرده است.