آموزش سرم زدن ، تزریقات ، رگ گیری

در این مقاله سعی بر آن است که انجام تزریقات با بیان نکات مهم و کامل آموزش داده شود. برای شروع کار تزریقات فردی که قرار است در این حیطه فعالیت داشته باشد می بایست نسبت به آشنایی با تجهیزات و یادگیری انواع تزریقات مطالعه کافی داشته باشد و در حین انجام کار بتواند با استفاده از دانش  قبلی و مطالعه در کار خود سرعت عمل داشته و همچنین بر سلامت بیماران در حین تزریق خللی وارد نکند.

عناوین آموزشی به شرح زیر می باشند:

• آموزش تزریقات و آمپول زدن
• آموزش سرم زدن
• آموزش رگ گیری

همچنین با وسایل تزریقات زیر نیز آشنا خواهید شد:

• سرنگ
• سرسوزن
• پنبه بهداشتی
• پد الکلی
• لوازم تزریق سرم

آشنایی با وسایل تزریق:

وسایل و تجهیزات تزریقات یکی از نیازهای اساسی در درمانگاهها، بیمارستان ها، کلینیک های پزشکی و دندان پزشکی و ... است که جزو لوازم مصرفی پزشکی لازم برای استفاده بیماران می باشد. امروزه وسایل تزریقات و تجهیزات در انواع مختلفی تولید  و عرضه می شوند که هر کدام از آنها برای کاربردهای خاصی تولید و عرضه می شوند. در ادامه به معرفی انواع آنها خواهیم پرداخت.

سرنگ

سرنگ در تزریقات در ابعاد و اندازه های مختلف مورد استفاده قرار می گیرد. سرنگ ها دارای گنجایش، ارتفاع و میزان ضخامت مختلفی هستند که برای بزرگسالان و کودکان از سایز و ضخامت متفاوتی استفاده می شود. در واقع سرنگ مخزن ذخیره مایع دارو برای تزریق می باشد که بر روی بدنه پلاستیکی آن اعدادی وجود دارد که میزان حجم مایع داخل سرنگ را نشان می دهد.

سر سوزن

سرسوزن یا نیدل، قسمتی فلزی است که بر روی دهانه ورودی سرنگ قرار می گیرد. به دلیل نوک تیز و باریک آن به راحتی وارد بدن فرد می شود. برای تزریقات در افراد مختلف از سر سوزن ها با ابعاد و سایز مختلف استفاده می شود.

قطر سرسوزن با واحد شمارشی (گیج) اندازه گیری می شود. برای استفاده از سر سوزن در  بزرگسالان و کودکان نباید از سرسوزن های یکسانی استفاده کرد، مثلا در کودکان از سرسوزن با گیج کمتر استفاده می شود تا درد و خراش پوستی کمتری بر  روی بدن آنها ایجاد شود.

پنبه بهداشتی

پنبه بهداشتی برای ضدعفونی و استریل کردن محل تزریق کاربرد دارد. پنبه باید حاوی الکل یا مواد ضدعفونی باشد و قبل از تزریق، محل موردنظر را با پنبه از هر نوع آلودگی احتمالی پاک کرد. زیرا یکی از راههای انتقال بیماری، پوست انسان می باشد، پس جهت جلوگیری از انتقال آلودگی بکار بردن پنبه بهداشتی الزامی است.

پد الکلی

 ترکیبات پد الکلی حاوی مواد کاملاً استریل می باشد. استفاده از پد الکی جهت تسریع در روند استریل کردن محل تزریق نقش بسزایی دارد و جهت پاکسازی زخم ها و جراحت ها بسیار مورد استفاده قرار می گیرد.

لوازم تزریق سرم

سرم، برای استفاده از مایعات دارویی با حجم زیاد برای بیماران، کاربرد فراوانی دارد. لوازم تزریق سرم یا ست سرم، دارای قطعات مختلفی می باشد که در ادامه به معرفی کامل این قطعات خواهیم پرداخت.

چسب تزریق

برای جلوگیری از خونریزی پس از تزریقات، چسب تزریق بر روی محل تزریق قرار می گیرد، تا باعث بند آوردن خونریزی  و همچنین مانع از ورود میکروب بر روی زخم شود.

چسب آنژیوکت

این چسب یکبار مصرف، برای ثابت نگه داشتن محل تزریق بر روی آنژیوکت قرار می گیرد، تا فرد با حرکت دستانش  باعث جابجایی آنژیوکت نشود و روند تخلیه مایع سرم به داخل بدنش به درستی صورت بگیرد.

اسکالپ وین

اسکالپ وین یا سوزن های پروانه ای، برای تزریق آمپول به سیاهرگ بیمار به کار می رود، زیرا با توجه به درد تزریق در سیاهرگ می بایستی دقت بیشتری شود. بر روی سوزن تکه ای رنگی مانند بال پروانه قرار دارد که هر رنگ بیانگر سایز اسکاپ وین می باشد.

 دستگاه رگ یاب

این دستگاه برای نوزادان و اشخصاصی که رگ آنها به دشواری پیدا می شود کاربرد دارد. این دستگاه با فشار آوردن به بازوی بیمار و تولید نور باعث پیدا کردن رگ موردنظر برای کار تزریق می شود. مزیت این دستگاه کاهش بروز آسیب به دست بیماران و جلوگیری از پاره شدن رگ آنها می شود.

سه راهی آنژیوکت

برای بیمارانی که در طول روز چند بار نیاز به تزریق دارند از آنژیوکت استفاده می شود. اما در بعضی مواقع نیاز است که همزمان چندین دارو بصورت جداگانه در غالب سرم یا آمپول به فرد تزریق شود، دراین صورت باید از سه راهی آنژیوکت استفاده کرد و از درگاههای مختلف آن داروهای دیگر را به بدن فرد تزریق می کنند.

معنی ترزیق چیست؟

وارد کردن محلول دارویی به بدن، زیر پوست یا در رگ را اصطلاحاً تزریق می گویند. این کار توسط یک سرنگ همراه با سرسوزن انجام می شود. تزریقات معمولاً برای ورود مایع استریل درمانی به بدن انجام می شود که علاوه بر تاثیر سریع در بدن، دستگاه گوارش نیز نباید این مایع را هضم کند و تا ساعتها و شاید مدتها باید در بدن فرد باقی بماند تا روند بهبود بیمار با تزریقات، سریعتر انجام شود.

محل تزریق آمپول ها در بدن

محل های تزریق آمپول در بدن به صورت زیر می باشند:

• تزریق به بازو: عضله بازو به دلیل کوچک بودن حجم دارویی محدودی (1 میلی لیتر) را در خود جای می دهد. تزریقاتی از قبیل واکسن ها، داروهایی مانند انوکساپارین در این محل تزریق می شوند.
• تزریق به ران: داروهایی که باعث درد بیشتری در بدن فرد می شود را به ران تزریق می کنند. تا فرد هنگام کار با دستها و یا نشستن بر روی باسن دچار درد  و گرفتی نشود.
• تزریق به باسن: داروهایی که حجم آنها زیاد می باشد و به نسبت قوی هستند به باسن تزریق می شوند. باسن به دلیل داشتن حجم زیاد عضلات و ناحیه وسیع برای تزریقات با حجم زیاد مورد استفاده قرار می گیرد.

انواع روش های تزریقات:

تزریقات به روشهای زیر انجام می شود:

1. داخل جلدی (ID intradermal)
2. زیر جلدی (SC subcutaneous)
3. داخل عضله (IM intramuscular)
4.   تزریق عضلانی بلوک کردن هوا
5. تزریق عضلانی (z)
6. وریدی (IV intravenous)  
7. وریدی مستقیم

 

1-اصطلاح تزریق به روش داخل جلدی (ID intradermal):

بافت زیر جلدی به لایه چربی که بین پوست و ماهیچه بدن قرار دارد گفته می شود. این بافت حاوی رگ هایی است که خون کمی در آن قرار دارد،  بنابراین برای حجم خیلی کمی مایع تزریقی  مناسب است.

برای ترزیق زیر جلدی، سوزن در لایه میانی پوست که دارای بافت چربی دار می باشد نفوذ کرده و در همان مکان  تزریق به آرامی و موضعی انجام می شود، اما در نوع داخل جلدی سوزن با زاویه 10 درجه موازی با پوست تزریق می شود. تفاوت این دو نوع در زاویه و عمقی است که ترزیق انجام می شود.

در بافت زیرجلدی به دلیل بافت چربی دار که بافتی شل گونه است سرعت جذب دارو طولانی بوده که معمولاً بین 20 تا 30 دقیقه طول می کشد که دارو جذب بدن شود، در حالی که در تزریق داخل جلدی 5 تا 10 دقیقه این زمان طول می کشد.

در تزریق زیر جلدی معمولاً از  سرنگ های 2 میلی لیتر یا کمتر با سرسوزن نمره 24 تا 26 استفاده می شود و می توان تزریقات را در هر نقطه ای از بدن نظیر  قسمتهای فوقانی خارجی بازو، جلوی ران، روی کتف، روی شکم انجام داد.

2-روش کار در ترزیق زیر جلدی:

می بایست ناحیه کوچکی از پوست را با نوک انگشتان بگیرید ، سپس سوزن حاوی مایع تزریقی را با زاویه 45 تا 90 درجه به زیر جلد وارد کنید و مایع را تزریق نمایید. حداکثر گنجایش مایع بافت زیر جلدی در یک نقطه حدود ۲ میلی لیتر است و نبایستی بیش از ۵ میلی لیتر تزریق شود .

نکته ای که در اینجا حائز اهمیت است این است سر سوزن سرنگ وارد رگ خونی نمی‌شود.

نکات قابل توجه در تزریق زیر جلدی:

• قبل از ترزیق زیر جلدی داروهای سوزش آور و تحریک کننده تزریق نشود، انجام این کار ممکن است باعث ایجاد آبسه در بیمار شود.
• آسپیراسیون آمپول (سرسرنگ وارد رگ خونی نشود) رعایت شود، روشی که باعث می شود داروهای تزریقی عضلانی به سرعت وارد خون نشوند.
• در تزریق روی شکم، سوزن در فاصله 2 اینچی از ناف قرار می گیرد و باید توجه داشت سوزن به ناف بیش از حد نزدیک نشود.
• یکی از کاربردهای تزریق زیر جلدی برای انسولین است.

3- تزریق داخل عضله (IM intramuscular):

هنگامی که نتوان دارو را بصورت خوراکی به بیمار تجویز کرد، تزریق عضلانی برای تزریق دارو به عمق ماهیچه ها انجام می شود. این نوع تزریق باعث می شود که دارو با سرعت در خون جریان یابد.

مزایای تزریق عضلانی

• تزریق عضلانی نسبت به تزریق زیر جلدی سریع تر است.
• وجود خون بیشتر در بافت عضلانی، با تزریق به این روش مایع تزریقی سریعتر به خون انتقال می یابد.
• در تزریق عضلانی حجم بیشتری  مایع به بدن منتقل می شود.

لیست آمپول های عضلانی

داروهایی که از طریق تزریق عضله به خون منتقل می شوند:

• پنی سیلین ها
• آنتی بیوتیک‌ها
• واکسن‌ها مانند کرونا، آنفلوانزا
• ویتامین‌ها: B12، نوروبیون و ویتامین C و ...
• هورمون‌های ضد بارداری
• آمپول‌های ضد آلرژی
• داروهای آرام بخش

نکات مهم در تزریق عضلانی

در تزریق عضلانی باید به نکات زیر توجه داشت:

• انتخاب سر سوزن مناسب

• انتخاب سرنگ مناسب
• انتخاب ناحیه مناسب

برای تزریق بزرگسالان انتخاب سوزن با بلندی 2/5 تا 4 سانتی‌متر و ضخامت 22-25 گِیج (gauge)  توصیه می شود.

محل تزریق داخل عضله

تزریق در قسمت فوقانی بازو: این نوع تزریق در بالای بازو و نزدیک به شانه انجام می شود. این قسمت از بدن حدود 1 میل لیتر یا کمتر، حجم دارو را پذیراست.

ناحیه‌ی مفصل ران در لگن: تزریق عضلانی برای بزرگسالان و کودکان بالای 7 ماه بصورت عضلانی انجام پذیر است. ماهیچه های مفصل ران ضخیم بوده و اعصاب و عروق اصلی که باعث پاره شدن رگ های بدن فرد شود، در این ناحیه قرار ندارند.

آموزش انواع  تزریق داخل عضله

• نحوه تزریق آمپول به عضله بازو: عضله بازو به دلیل عضلات کوچک و نازک معمولاً برای تزریق واکسن با حجم کمتر از 1 میلی لیتر می باشد.

برای کار تزریق ابتدا از لمس استخوان بالای بازو (آکرومیون) اطمینان حاصل نمایید. در ناحیه ی دو انگشت زیر استخوان آکرولین یک مثلث وارونه وجود دارد که تزریق در مرکز این مثلث انجام می شود.

• نحوه تزریق آمپول به عضله ران:  ران را به مانند یک مستطیل طویل در نظر بگیرید. قسمت بالایی این مستطیل بهترین مکان برای تزریق آمپول می باشد.
• عضله ونتروگلوتئال مفصل ران: این قسمت ایمن ترین عضله برای تزریق به صورت عمقی می باشد چرا که دارای عروق اعصاب و خونی نزدیک نیست.

نحوه تزریق در این روش: انگشتان کف دست طوری روی ران قرار بگیرند که انگشت شست به سمت کشاله ران باشد. انگشتان اشاره و میانی خود را به شکل V  کوچک باز کنید. وسط این ناحیه محل تزریق آمپول است.

• نحوه تزریق آمپول به عضله دورسگلوتئال باسن: باسن را به 4 قسمت مساوی در نظر بگیرید. به اندازه 2 سانت بالاتر از این اندازه یک استخوان منحنی را لمس می کنید. تزریق در زیر این استخوان خمیده صورت می گیرد.

نکته: در نوزدان و کودکان به دلیل عدم رشد کافی عضلات باسن، تزریق در باسن توصیه نمی شود.

 1- تزریق عضلانی بلوک کردن هوا

تزریق واکسن هایی مانند کزاز که به مقدار کم در بدن تزریق می شوند از این نوع تزریق می باشند. در این روش به اندازه 2 میلی لیتر هوا را به داخل سرنگ می فرستند تا سوزن از وجود دارو کاملاً پاک شود. در هنگام تزریق سوزن با زاویه 90 درجه به بدن وارد شده و دارو تزریق می شود.

2- تزریق عضلانی (z)

این نوع تزریق به روش عضلانی است. بعد از تزریق احتمال خروج مایع دارو به خارج بدن به ندرت اتفاق می افتد. به دلیل عمیق بودن تزریق نباید در نوزادان و اطفال از این نوع تزریق استفاده شود.

نحوه تزریق: بافت زیرجلدی را به طرف پایین فشار دهید و آن را با دست نگه دارید و با دست دیگر سوزن را با زاویه 90 درجه در ناحیه گرفته شده با دست تزریق نمایید.             

آشنایی با  اجزاء ست سرم:

اجزای تشکیل دهنده ست سرم شامل:

1. کیسه سرم: مخزن ذخیره مایع سرم است که مایع سرم با حجم زیادی در داخل آن نگهداری می شود.
2. محفظه سرم(اتاقک چکه):  محفظه ای برای ورود مایع از کیسه سرم است و این محفظه در انتهای کیسه قرار دارد. در اتاقک چکه می توان مایع را مشاهده نموده و آن را کنترل کرد. در این محفظه قطره های مایع در واحد دقیقه وارد لوله می شود.
3. اسپایک یا میخ سر سرم: اسپایک مانند یک میخ می باشد که با کمی فشار دادن وارد سرم می شود و کار انتقال مایع را به محفظه انجام می دهد.
4. گیره غلطکی: سرعت ورود مایع به داخل لوله توسط این گیره تنظیم و کنترل می شود. با پایین و بالا بردن غلطکی آن، سرعت ریزش قطرات داخل لوله زیاد یا کم می شود. در اینجا می بایستی قبل از تزریق و اتصال سرم، گیره بسته باشد تا هوا داخل لوله جریان نداشته باشد. وجود هوا در لوله باعث احتمال ایست قلبی و مسدود شدن رگ های خونی  می شود.
5. درگاه تزریق سرم: این درگاه در 2 قسمت وجود دارد.در انتهای سرم و  همینطور روی خود کیسه سرم.

این درگاه به این دلیل در دو قسمت وجود دارد که در برخی بیماران علاوه بر تزریق مایع سرم، همزمان داروی دیگری نیز می بایست به آنها تزریق شود، این درگاه که در بالای کیسه سرم وجود دارد به منظور تزریق دارو استفاده می شود.

اما در صورتی که نیاز باشد تزریق دارویی بدون ترکیب شدن با مایع داخل سرم باشد، در این حالت از درگاه پایین برای تزریق دارویی استفاده می شود.

1. فیلتر هوا: قطعه پلاستیکی و سفید رنگ که در انتهای محفظه سرم قرار می گیرد. وظیفه فیلتر هوا حذف ذراتی است که ممکن است در داخل مایع سرم موجود باشد.

انواع ست سرم:

ست سرم در انواع مختلفی تولید می شود که به معرفی آن ها می پردازیم :

۱- ست سرم رنگی: برای داروهای حساس به نور کاربرد دارند.

۲- ست سرم ویژه اتاق عمل: به خاطر استریل بودن مخصوص اتاق عمل می باشد.

۳- ست سرم دامی:‌ برای تزریق به دام کاربرد دارد. کاربرد دامی آن بیشتر بخاطر: سرعت عبور مایع، طول و قطر بیشتر است.

رعایت نکات قبل از تزریق سرم:

رعایت موارد زیر قبل از تزریق سرم الزامی است:

• ابتدا فرد تزریقاتی می بایست دستهای خود را استریل نماید تا در حین انجام تزریق با سرم با دستان آلوده باعث انتقال میکروب به بدن بیمار نشود.
• قبل از تزریق سرم درب پلاستیکی را با محلول ضد عفونی کنید، زیرا درب پلاستیکی آن به هیچ وجه استریل نمی باشد.
• اجتناب از سوراخ کردن و زدن سوزن به بدنه پلاستیکی سرم جهت افزایش سرعت تزریق، این کار  باعث ورود هوای غیراستریل به مایع داخل سرم می شود. برای انجام این کار از ست های سرم فیلتردار استفاده کنید.
• اجنتاب از تزریق سرمی که تغییر رنگ دارد. ممکن است با اتمام تاریخ انقضای سرم مایع داخل آن فاسد باشد.

آموزش رگ گیری:

در صورت مشاهده رگ بیمار، محل مورد نظر برای تزریق سرم انتخاب کنید.

در صورتی که رگ مشخص نبود:

1.  بیمار چند بار انگشتان خود را می بایستی باز و بسته کند.
2. با انگشتان خود چند ضربه بر روی قسمتی که رگ گیری باید انجام بگیرید بزنید تا باعث برجسته و پیدا شدن رگ دست شوید.
3. در صورتی که با دو روش فوق، موفق به پیدا کردن رگ بیمار نشدید می توانید برای سهولت در انجام این کار از دستگاه های رگ یاب برانکارد استفاده کنید که درانجام این کار کمک شایانی به شما خواهد نمود.
4. تزریق  سرم وریدی (IV intravenous):

 مزیت تزریق در این روش سرعت انتقال دارو به بدن فرد جهت بهبودی فوری او است. این تزریق در بیماران اورژانسی و بیمارانی که نیاز به حجم داروی تزریقی بالایی برای بهبود سلامتی آنها نیاز است، بیشتر کاربرد دارد.

نحوه تزریق:

• دست بیمار برای تزریق سرم باید کمی پایین تر از سطح قلب او  قرار دهید.
• تورنیکه بالتر را از محل تزریق حدوداً 15-20 سانتی متر بالاتر ببندید. تورنیکه را محکم ببندید تا جریان خون وریدی متوقف شود.
• با انگشتان خود رگ مورد نظر در محلی که قرار است تزریق انجام گیرد را پیدا کنید.
• با انگشت خود پوست دست بیمار به را به سمت پایین بکشید تا ورید ثابت شده و برای ورود سوزن، بیمار درد کمتری حس کند.
• سوزن را با زاویه 15-30 درجه در دست بگیرید و سر سوزن را وارد پوست کنید.
• به محض دیدن خون در آنژیوکت،آنژیوکت را پایین بیاورید سپس به اندازه نیم تا یک سانت به جلو برانید.
• درب محافظ انتهای سرم را بردارید و برای اتصال به آنژیوکت آماده نمایید.
• برجستگی انتهای لوله آنژیوکت را با انگشت بگیرید و سوزن را به سمت بیرون بکشید.
• لوله آنژیوکت را تا برجستگی انتهایی آن وارد ورید کنید.
• انتهای ست سرم را به انتهای لوله آنژیوکت وصل نمایید.
• مایع داخل سرم را به جریان بیندازید.
• قسمتی که ست سرم را به سوزن متصل کرده با چسب بر روی پانسمان وصل کنید، تا با حرکت دست بیمار سوزن حرکت نکند.
• در زمانی که سرم به دست بیمار وصل است دقت نمایید جایی که سوزن وارد پوست شده برآمده نشود.

1. تزریق وریدی مستقیم:

 تزریق وریدی به معنی تزریق مستقیم آمپول به بدن فرد می باشد.تزریق روی آرنج مکان مناسبی برای تزریق وریدی می تواند باشد.

وریدهای پشت دست نیز مکان دیگری برای تزریق هستند اما به دلیل دردناک بودن و دارای عصب این مکان اغلب توصیه نمی شود. همچنین برای تزریق وریدی مستقیم از شریان بند استفاده نمایید.

در این روش چون بصورت مستقیم تزریق انجام می شود، با ضربات آرامی حباب های داخل سرنگ را از بین ببرید تا درحین تزریق مایع به صورت یکدست وارد بدن بیمار شود.

نحوه تزریق در این روش: 5 تا 10 سانتی متر بالاتر از آرنج، جایی که برآمدگی ماهیچه دو سر بازو قابل رویت است را با تورنیکه (شریان بند) ببندید تا بتوانید ورید دست را به آسانی پیدا کنید. محل مورد نظر را با پنبه الکلی کاملاً ضدعفونی کنید. سوزن را با زاویه 45 درجه به آرامی وارد ورید کنید درهمین حین به آرامی پدال سرنگ را به طرف بیرون بکشید تا کمی خون وارد سرنگ شود (این کار باعث اطمینان از حضور سر سوزن در رگ است.، تورنیکه را باز کنید و دارو را تزریق نمایید.

روی محل تزریق پنبه الکی را قرار دهید و در همین حین آمپول را از آرنج بیمار بیرون بکشید. پنبه را به مدت چند ثانیه رو محل تزریق نگه دارید تا خونریزی احتمالی قطع شود.

خرید لوازم تزریقات و ست سرم

جهت تهیه لوازم تزریقات و ست سرم بهتر است از داروخانه ها و مراکز فروش تجهیزات پزشکی معتبر اقدام نمایید. فروشگاه اینترنتی برانکارد جزو مراکز معتبر فروش تجهیزات پزشکی است که می توانید با مراجعه به وبسایت برانکارد به آدرس berankard.com و جستجو و بررسی محصولات و همچنین مشاوره رایگان با متخصصان برانکارد، بهترین محصول را خریداری نمایید.