حقایق باورنکردنی شکوه ایران باستان : تخت جمشید (Persepolis)

شکوه ایران باستان، سرزمین قدرت و راستی، سرزمین پرستش اهورامزدا و نبرد با اهریمن، سرزمین «سنت‌های ماندگار»، سرزمین پندار، گفتار و کردار نیک، در مجموعۀ تاریخی تخت جمشید تجلی عینی می‌یابد. بر پلکان‌های تخت جمشید می‌توان هنوز صدای گام‌های زنان و مردان ایران باستان را شنید و می‌توان با تماشای ستون‌های رفیع این مجموعۀ تاریخی سر فراز کرد. تخت جمشید روزگاری یکی از شش پایتخت حکومتی بوده است که بر نیمی از جهان حکم می‌رانده، حکومت هخامنشایان؛ سلسله‌ای باشکوه که نامش هرگز از تاریخ ایران محو نمی‌گردد و هیچ آتشی یادگارهایش را نمی‌سوزاند. قدمت 2500 سالۀ تخت جمشید، ارزش‌های انسانی و اجتماعی متجلی در بقایای تخت جمشید، معماری اسرارآمیز و آثار ارزشمند تاریخی موجود، این مجموعۀ تاریخی را به یکی از جاذبه‌های اصلی گردشگران برای سفر به ایران (Travel to Iran) و بالاخص تورهای فرهنگی ایران (Iran Cultural Tour) تبدیل کرده است. در این نوشتار با ما همراه باشید تا به تخت جمشید، در دیار پارس سفری داشته باشیم و در تاریخچۀ جذاب و شگفتی‌های باقی‌مانده از آن جست‌وجو کنیم.

تخت جمشید، پایتخت تشریفاتی هخامنشیان

تخت جمشید (Persepolis پرسپولیس یا پرسه‌پولیس) که یونانیان از آن به‌عنوان شهر پارس یاد می‌کردند، از کهن‌ترین آثار تاریخ و تمدن جهان است، که در نزدیکی مرودشت شیراز واقع شده است. این شهر تاریخی یکی از شش پایتخت هخامنشیان بوده است که بزرگترین مراسم‌های آیینی دوران هخامنشیان را در آن برگزار می‌کردند. تخت جمشید، به‌عنوان پایتخت تشریفاتی و آیینی هخامنشیان، از بهترین شواهد تاریخی بر شکوه، قدرت، دانش، فرهنگ و آداب برجستۀ اجتماعی مردمان ایران باستان می‌باشد. اگرچه در ایران بناهای تاریخی دیگری نیز با قدمت بسیار بیشتر از تخت جمشید وجود دارند، برجستگی و اهمیت این شهر تاریخی می‌تواند به‌علت گستردگی، عظمت، وجود آثار تاریخی فراوان، اهمیت آثار تاریخی به‌جامانده از لحاظ فرهنگی و همچنین شهرت جهانی آن باشد. برجستگی و اهمیت زیاد تخت جمشید، بسیاری از افراد را در ایران یا سراسر دنیا به تورهای تاریخی تخت جمشید (Persepolis Tour) علاقه‌مند می‌سازد. در ادامه، تاریخچه‌ای خلاصه از تخت جمشید و هخامنشیان، خصوصیات معماری این مجموعه و آثار بازمانده از آن ارائه می‌گردد.

هخامنشیان

با سقوط مادها، کوروش کبیر، اولین پادشاه هخامنش، بزرگترین امپراتوری ایران باستان را تاسیس نمود. هخامنشیان بر سرزمینی حکم می‌راندند که از هند تا مصر و از مصر تا دریای سیاه را در بر می‌گرفت. با وجود گستردگی سرزمین تحت فرمان هخامنشیان، این سلسله در پذیرش تفاوت‌های دینی، فرهنگی و اجتماعی بسیار معروف بود و همین امر باعث شد که به‌لحاظ دینی، زبانی، فرهنگی و نبوغ علمی در حوزه‌های مختلف، فرهنگ ایران هخامنشی بر ملل دیگر نیز تاثیر نهد. امروزه بسیاری از آثار ارزشمند تاریخی ایران دوران هخامنشیان در موزه‌های معروفی در سراسر دنیا نگه‌داری می‌شوند. تخت جمشید را می‌توان برجسته‌ترین و پراهمیت‌ترین جاذبۀ تاریخی از دوران هخامنشیان دانست. اما تخت جمشید را چه کسی ساخت، چگونه گسترش یافت و کدامین جنگ به عظمت این شهر تاریخی آسیب وارد کرد؟

تاریخچه تخت جمشید

515 سال پیش از میلاد، کوروش بزرگ محل پیروزی خود بر پادشاه ایلامیان را به‌عنوان محل احداث تخت جمشید برگزید. داریوش اول پایه‌های این شهر عظیم را در سال 518 پیش از میلاد مسیح (ع) بر پا کرد و گسترش آن را آغاز نمود. تخت جمشید بعدها در دوران دو پادشاه بعدی هخامنشیان خشایارشاه و اردشیر اول به اوج رسید و تا پایان سلسلۀ هخامنشیان همچنان رو به گسترش بود. تخت جمشید به‌عنوان پایتخت آیینی و تشریفاتی هخامنشیان، به احتمال زیاد محلی برای فصول گرمتر سال و مراسمات و جشن‌های سال نو بوده است. این شهر عظیم پس از حملۀ اسکندر به ایران مورد هجوم و ویرانی قرار گرفت و در باب نحوۀ سوختن تخت جمشید پس از حملۀ اسکندر به این شهر داستان‌های متعددی وجود دارد.

این بنای تاریخی در زمان ساسانیان نیز مورد احترام و در آن دوران به «سدستون» یا «صدستون» معروف بوده است. پس از ورود اسلام به ایران نیز تخت جمشید مورد احترام و اقبال بوده است و آن را با نام‌هایی چون «هزارستون»، «چهل‌ستون»، و «چهل‌منار» می‌نامیدند. تخت جمشید تا اوایل قرن نوزدهم به طور حرفه‌ای مورد کاوش قرار نگرفته بود. پس از آن در طی کاوش‌های متعددی کتیبه‌ها و آثار تاریخی ارزنده‌ای در تخت جمشید یافته و بررسی شد. تاکنون بیش از 30000 کتیبه از این کاوش‌ها یافته شده است که اطلاعات ارزنده‌ای از ایران باستان، سلسلۀ هخامنشیان و برخی دوره‌های تاریخی دیگر را در بر می‌گیرند.

معماری تخت جمشید

مجموعۀ تخت جمشید مجموعه‌ای بی‌نظیر از نبوغ معماری ایران باستان است. این مجموعه بر سکویی عظیم قرار دارد که بخشی از آن بر دامنۀ کوه رحمت (کوه مهر) ساخته شده است. همچنین در دامنۀ تپه پشت مجموعه، 3 مقبره وجود دارد که از صخره تراشیده شده و با نقش برجسته تزئین شده‌اند. این مجموعه عمدتا از سنگ آهک خاکستری و مرمر ساخته شده است و خزانه، تالارهای پذیرایی، محله‌های نظامی و محل سکونت موقت پادشاهان را در بر می‌گیرد. برجسته‌ترین و مهم‌ترین بخش‌های مجموعۀ تخت جمشید عبارت است از دروازۀ ملل، کاخ آپادانا، کاخ تاچارا، کاخ هدیش، تالار شورا و کاخ صدستون.

هر یک از بخش‌های مختلف تخت جمشید دارای اهمیت بالایی می‌باشد. دروازۀ ملل با دو مجسمۀ گاو بالدار این مکان را از شیاطین محافظت می‌نمود. کاخ آپادانا احتمالا تالار اصلی پادشاهان در این مجموعه بوده است که در آن داریوش اول از ملل تحت فرمان خود خراج دریافت می‌کرد. کاخ تاچارا و کاخ هدیش اقامت‌گاه‌های داریوش اول و خشایارشا بوده‌اند. تاچارا، کوچکترین و قدیمی‌ترین بنای این مجموعه احتمالا ظاهری سیاه و صیقلی داشته است. کاخ هدیش دوبرابر تاچارا و دارای تالاری مربع‌شکل با 5 درگاه بوده است. دومین بنای بزرگ این مجموعه کاخ صدستون است که دارای 100 ستون، دو گاو نر بزرگ و نقوش برجستۀ متعدد می‌باشد. تالار شورا در میان کاخ صدستون و کاخ آپادانا قرار داشته و محل ملاقات پادشاه با مشاورانش بوده است.

جاذبه‌های معماری تخت جمشید

مجموعه باشکوه تخت جمشید دروازه‌های ماندگار، نقش برجسته‌های حکاکی‌شدۀ ماهرانه و ستون‌های ایرانی زیبا را به نمایش می‌گذارد. با وجود گذر قرن‌ها زمان و آسیب‌هایی که در حملۀ اسکندر مقدونی به این بنای تاریخی وارد شده است، هنوز هم می‌توانید مجسمه‌های غول‌پیکر موجودات اسطوره‌ای را ببینید که بالای دروازه‌ها قرار دارند. همچنین در برخی از نقاط تخت جمشید و در برخی از برترین موزه‌های جهان، بقایای نقوش برجستۀ گرانبهای دوران هخامنش نگهداری می‌شوند. ایرانیان آن عصر با حفظ آداب و رسوم، سبک زندگی و اعتقاد به خالقشان، صحنه‌هایی از مراسمات دوران باستان، تاج و تخت و جنگجویان سلطنتی در حال نبرد با حیوانات وحشی را به تصویر کشیده‌اند. بر فراز برخی از ستون‌های تخت جمشید مجسمۀ حیوانات اسطوره‌ای بر شکوه این فضا می‌افزاید. این حیوانات بیشتر گاو نر و شیر هستند و احتمالاً نماد تغییر فصل در نوروز بوده‌اند.

تنوع فرهنگی، اتحاد و دوستی از آرزوهای بزرگ ایرانیان عصر هخامنش بوده است. پادشاهان هخامنشی تعداد زیادی از معماران، هنرمندان و مهندسان چیره‌دست را از تمام نقاط امپراتوری پهناور دعوت کردند تا پایه‌های این مجموعه را برپا سازند. این امر امکان ادغام بهترین‌های فرهنگ، علم و هنر هر ملت را فراهم کرد. آرزوی آن‌ها مبنی‌بر «وحدت درعین تنوع» با برگزاری جشن نوروز، همراه با نمایندگان ملل مختلف از سراسر امپراتوری بیشتر برآورده می‌شد. این مهمانان مهم به پادشاه ادای احترام کرده و مورد احترام واقع می‌شدند.

جاذبه‌های تخت جمشید

یکی دیگر از یادگارهای ایران هخامنشی و از جاذبه‌های تخت جمشید، منشور کوروش است؛ اولین اعلامیۀ حقوق بشر که در تخت جمشید نوشته شد. همچنین نقش برجسته‌ها نشان‌دهندۀ نادرترین و دلپذیرترین صحنه‌های ایران باستان است. در تخت جمشید، هیچ نقش برجسته‌ای جنگ، اسارت یا نزاع انسان‌ها را نشان نمی‌دهد. در عوض، در نقوش برجستۀ تخت جمشید، می‌توانید صحنه‌های دل‌انگیزی از افرادی با قومیت‌های مختلف، مردانی که دست یکدیگر را در دست گرفته یا دست بر شانه‌های همدیگر نهاده‌اند و یا پادشاهان و سربازانی که گل، سیب و تخم‌مرغ‌های رنگی در دست دارند را ببینید.

پلکان ورودی تخت جمشید

برای دسترسی به سکویی که تخت جمشید بر روی آن قرار دارد، باید از مسیر پلکانی دوتایی بالا بروید. چیزی که احتمالا در هنگام بالا رفتن از پلکان ورودی تخت جمشید توجه شما را جلب می‌کند این است که چقدر این پله‌ها راحت هستند. کارشناسان معتقدند که این پله‌ها به بهترین شکل طراحی شده‌اند تا به بازدیدکنندگان باوقار این امکان را بدهد که در هنگام بالا رفتن از پله‌ها با پای پیاده یا سواره، ظاهری زیبا داشته باشند.

مکان و زمان بازدید تخت جمشید

مجموعۀ تخت جمشید در 11 کیلومتری شمال شرق مرودشت در استان فارس قرار دارد. می‌توان همه‌روزه از ساعت 8:00 صبح تا ساعت 17:00 بعدازظهر از این مجموعۀ تاریخی بازدید نمود. قیمت بلیط برای ورود به محوطۀ میراث جهانی تخت جمشید برای ایرانیان 5000 تومان و برای گردشگران خارجی 100000 تومان می‌باشد.

شرکت مسافرتی و گردشگری (Iranian Tour Operator) رهامهر با برند IranOnTour و مجوز رسمی از وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی، همواره در راستای ترویج فرهنگ و معرفی جاذبه‌های گردشگری فرهنگی ایران به گردشگران خارجی می‌کوشد. برای آشنایی با ما می‌توانید از وب‌سایت انگلیسی‌زبان ما (iranontour.com) دیدن فرمایید و با معرفی ما به دوستانتان در خارج از ایران، از ما حمایت کنید.