برنامه‌های جمعیتی نمایشی

گروه جامعه سایت فردا: دقیق شدن بر جزئیات لایحه بودجه 1402 آورده‌های جالب توجهی به همراه دارد، یکی از عجیاب آن شاید در رابطه با میزان ردیف تخصیص یافته با سیاست‌های جمعیتی است. آنطور که جدول ردیف بودجه‌ها گواهی می‌دهد این رقم نسبت به سال گذشته کاهش قابل توجهی یافته است. این موضوع از جایی مهم تلقی می‌شود که برای احیای کم‌کاری‌های گذشته در رابطه با سیاست‌های جمعیتی تنها و تنها 2 تا 3 سال فرصت باقی‌مانده و پس از آن به باور کارشناسان این حوزه  پنجره جمعیتی ایران مسدود خواهد شد و به شکلی رسمی ایران وارد دوره سالمندی خواهد شد. این موضوع یکی از پرتکرارترین هشدارهای مقام معظم رهبری طی یک دهه گذشته بوده است اما با بی‌توجهی محض دولت تدبیر و امید همراه بود، این بی‌توجهی تا جایی بود که به نوعی این دولت را دولت ضدجمعیتی می‌توان نام گذاشت.

خوش‌باوری که رنگ باخت

با روی کار آمدن دولت سیزدهم بسیاری خوشبینانه به این موضوع نگاه می‌کردند که بالاخره سیاست‌های جمعیتی می‌تواند از محاق بیرون بیاید و رنگ اجرا بگیرد، از گفته‌های رئیس دولت در همان ابتدای روی کار آمدن هم می‌شد دل به این خوش‌باوری‌ها داد. اهالی بهارستان هم برای این امر پس از هشت سال دولت پیشین آستین بالا زدند و طرح تعالی جوانی جمعیت را قانون کردند. اتفاقی که می‌توانست به رکود اجرایی این سیاست‌ها پایان دهد. اما حالا پس از گذشت یک و سال و نیم از روی کار آمدن دولت بودجه اختصاصی به این قانون به کاهشی 37 درصدی رو به رو شده است. نکته‌ای که تناقض آشکاری با رویه‌ معمول داشته است.

چقدر بودجه جوانی کاهش یافته است؟

در لایحه بودجه ۱۴۰۲، دولت  ۷۵۰۰ میلیارد تومان بودجه برای اجرای قانون حمایت از خانواده و جوانی جمعیت برآورد کرده است که این رقم نشان از کاهش ۳۷.۵ درصدی بودجه این قانون در قیاس با آنچه دولت در لایحه ۱۴۰۱ برای اجرای قانون جوانی جمعیت پیشنهاد داده بود، دارد. در لایحه بودجه ۱۴۰۱، دولت بودجه پیشنهادی برای اجرای قانون حمایت از خانواده و جوانی جمعیت را ۱۲ هزار میلیارد تومان برآورد کرده بود. به علاوه اینکه در لایحه بودجه ۱۴۰۱ برای وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی به منظور اجرای قانون جوانی جمعیت ردیف بودجه مجزا به مبلغ ۲۳۵۹ میلیارد و ۴۷۴ میلیون و ۳۰۰ هزار تومان پیشنهاد شده بوده است.

برنامه‌های جمعیتی نمایشی است

صالح قاسمی پژوهشگر حوزه جمعیت و البته نویسنده کتاب «جنگ جهانی جمعیت» است. او در استدلالش مبنی بر چرایی کاهش بودجه تخصیصی به قانون جوانی جمعیت معتقد است اساسا نظام مدیریتی نسبت به خطرات چنین رویه‌ای آگاهی ندارد. او به فردا می‌گوید « بحث جمعیت متاسفانه از سوی نظام مدیریت کشور درست فهم نشده است. همین عدم اشراف و آگاهی به این مساله و البته اهمیت موضوع باعث شده برخی از رفتارهایی هم که شاهد آن هستیم رفتارهایی کاملا نمایشی و گزارش‌گونه است. سال گذشته که بودجه حدودا 11 همتی برای قانون تعالی جوانی جمعیت در نظر گرفته شد همین بودجه هم توسط سازمان برنامه و بودجه محقق نشد. به این معنا که همان اعتبار سال گذشته هم به دستگاه‌های مجری پرداخت نشد. همین امر باعث شد بسیاری از دستگاه‌ها در عمل به تکالیف قانونی خودشان باز بمانند و منابع مالی برای اجرای این تکالیف نداشته باشند. »

وقتی بودجه جوانی خرج کارهای دیگر می‌شود

هر چند اتفاق تازه‌ای نیست و در بودجه سال گذشته هم برخی از ردیف‌های تخصیصی ذیل برنامه‌های نهادها قرار گرفته بود اما این رویه دوباره امسال هم تکرار شده بدون آنکه ضعف‌های چنین رویه‌ای پایش شود. صالح قاسمی به فردا می‌گوید « در لایحه بودجه امسال به نظر می‌رسد سازمان برنامه و بودجه با این توجیه به کاهش این بودجه رای داده که بخش‌هایی از این تکالیف دستگاه‌ها ذیل قانون جوانی جمعیت در زیرمجموعه بودجه خود نهادها قرار گرفته است. اگر همین ردیف بودجه هم محقق شود ممکن است این تصمیم حتی عملیاتی‌تر باشد اما نکته این است که تجربه سال 1401 به ما می‌گوید که احتمال زیادی دارد که نهادها اگر ذیل همین عنوان بودجه را دریافت نکنند احتمالا در هزینه‌کرد آن انحراف خواهند داشت، ساده‌تر این موضوع این می‌شود که این بودجه دذر جای دیگری در آن نهادها هزینه خواهد شد. »

قانونی که به ضدخود تبدیل شد

هر چند موضوع جوانی جمعیتی از جمله چالش‌های دو دهه اخیر ایران است اما همچنان آنطور که باید از سوی تصمیم‌گیران به آن توجهی نمی‌شود. صالح قاسمی به فردا می‌گوید « نظام مدیریتی کشور باید یک پیام مهم و روشنی را دریافت کند، اینکه یکی دو سال آینده برای توفیق یا عدم توفیق این قانون فرصت طلایی محسوب می‌شود. اگر ما طی این سالها این پیام شفاف و محسوس را به خانواده ایرانی برسانیم که بناست حاکمیت از فرزندآوری خانواده حمایت کند بنابراین این قانون می‌تواند به کار خودش ادامه بدهد. اما اگر طی یکی دو سال آینده چنین پیامی را خانواده‌هیا ایرانی دریافت نکنند از طرفی دائما شعار جمعیتی را دریافت می‌کند و از سوی دیگر هیچ حمایتی را حس نمی‌کند. بنابراین رفتار منجر به این می‌شود که خود این قانون تبدیل به یک ابزار ضدجمعیتی و عاملی برای تبلیغ ضدجمعیت می‌شود.»