قيمت بنزين؛ 3 سناريو بهتر از 2 سناريو

فارس: تصميم گيري در خصوص قيمت بنزين خصوصاً در مقطع مهم هدفمند كردن يارانه‎ها مي‎بايست با توجه به تمام جوانب اقتصادي، اجتماعي و حتي سياسي آن صورت گيرد. دوشنبه 15 شهريورماه 1389 خبرگزاري فارس در خبري ويژه - كه با توضيح فوري سخنگوي كارگروه طرح تحول اقتصادي دولت مواجه شد - اعلام كرد كه دولت در حال بررسي سناريوهاي مختلف قيمت براي انواع حاملهاي انرژي است كه در خصوص قيمت بنزين پس از هدفمندي يارانه ها، 2 سناريو نهايي شده و دولت در حال بررسي و انتخاب بين اين دو سناريو است. بر اساس سناريوي نخست، با حذف يكباره سهميه ها، قيمت بنزين براي كليه افراد به 400 تومان خواهد رسيد و در سناريوي دوم قيمت بنزين كاملا آزاد نخواهد شد؛ بلكه سهميه اي 60 ليتري در ماه به هر خانوار - نه به هر خودرو - به قيمت 100 تومان تعلق خواهد گرفت و بنزين مازاد بر سهميه به قيمت 800 تومان عرضه خواهد شد. به اين ترتيب اگر در خانواده اي هر تعداد خودرو وجود داشته باشد، سهميه مجموع خودروهاي آن خانوار 60 ليتر خواهد بود. *** فارغ از تاييد و تكذيبها، شكي نيست كه بنزين مهمترين حامل انرژي خصوصا از منظر بار رواني است كه قيمت آن بر رفتار مردم، ساير قيمتها و در نتيجه تورم تاثيرگذار خواهد بود؛ بنابراين تصميم گيري در خصوص قيمت بنزين خصوصا در مقطع مهم هدفمند كردن يارانه ها مي بايست با توجه به تمام جوانب اقتصادي، اجتماعي و حتي سياسي آن صورت گيرد. تجربه چند سال گذشته در ارتباط با نحوه عرضه بنزين و قيمت گذاري آن چند نكته مهم را به تصميم گيران دولتي گوشزد مي نمايد: 1.اجراي دفعي و شتاب‎زده يك تصميم آن هم در اين حد و اندازه به هيچ روي به صلاح كشور نيست. به ياد داريم كه آغاز سهميه بندي بنزين با اعلام يكباره و بدون اطلاع رساني قبلي صورت گرفت كه نتيجه خوبي به همراه نداشت. آتش سوزي در چند جايگاه عرضه بنزين و صفهاي طولاني خودروها - كه هيچ دليل منطقي هم نداشت - تنها به دليل آماده نبودن افكار عمومي براي يك تغيير مهم اتفاق افتاد؛ همچنان كه امروز خودروها علاوه بر سهميه بنزين يارانه اي، مقدار قابل توجهي بنزين آزاد در اختيار دارند، در آن مقطع نيز اين امكان وجود داشت تا با اطلاع رساني گسترده نسبت به رفع نگراني مردم از محدوديت دسترسي به سوخت اقدام شود و به تدريج، نقطه مطلوب ميزان عرضه و قيمت بنزين تعيين گردد. بنابراين هركدام از سناريوها چنانچه شتابزده و دفعي و بدون اطلاع رساني قبلي اجرايي شود، از پيش شكست خورده است. 2.تبيين دلايل يك تصميم براي مردم قابل قبول و باورپذير است. در ابتداي سهميه بندي دولت به درستي اعلام كرد كه خودروهاي پرمصرف و گران قيمت خارجي از سهميه محرومند. همچنين در يك سال گذشته همزمان با كاهش تدريجي سهميه خودروهاي داخلي به 60 ليتر در ماه، رانندگان از امكان سوخت گيري با قيمت آزاد نيز برخوردار بودند و لذا رفتار مصرفي خود را به تدريج تنظيم كردند. ضمنا تبليغات متعدد براي چگونگي پايين آوردن مصرف سوخت خودروها نيز موثر بوده است. لذا رفتار اجتماعي مردم نشان مي دهد كه كاملا از استدلال و حركت تدريجي استقبال مي كنند. علاوه بر تجارب فوق، شعارهاي دولت محترم مبني بر "عدالت طلبي " و "رسيدگي به محرومين " اقتضائاتي دارد كه مهمترين آن امكان برخورداري همه مردم از حداقل امكانات عمومي كشور و نيز كم كردن فاصله غني و فقير در استفاده از اين امكانات است. سناريوي اول (حذف يكباره سهميه ها و قيمت 400 توماني بنزين براي كليه افراد) هم با تجارب گذشته و هم با شعارهاي دولت مغايرت دارد. درست است كه با اجراي اين سناريو، افراد بي‏خودرو ديگر هزينه يارانه صاحبان خودرو (خودروها) را نمي پردازند ولي اين طرح از طرف ديگر بام خواهد افتاد و بسياري از افراد كم‎درآمد كه براي امرار معاش و يا راحتي زن و بچه خود قرضي و قسطي، خودرويي مدل پايين و ارزان قيمت خريده اند، به يكباره با هزينه 4 برابري تامين سوخت مواجه مي شوند و قطعا ميزان يارانه هاي نقدي هم پاسخگوي اين نياز حداقلي‎شان نيست و مجبور مي شوند عطاي يك سفر برون شهري يكي دو روزه با خانواده را به لقايش بخشيده، يارانه نقدي را مرهم زخمهاي مهمتر كنند. برخورداري از حداقل سهميه بنزين ارزان‎قيمت، آب خنكي بر لبهاي تشنه اين افراد است. ممكن است گفته شود اين سهميه را افراد متمول هم استفاده خواهند كرد و خلاف عدالت است؛ اما اين‎گونه نيست چراكه در سناريوي دوم سهميه ثروتمندان در چند مرحله حذف شده يا قابل حذف است. مهمترين نكته در سناريوي دوم، اختصاص سهميه بنزين به هر خانوار به جاي هر خودرو است كه بر اساس آن اگر در يك خانواده چندين خودرو نيز موجود باشد تنها كارت سوخت خودروي سرپرست خانوار - كه قبلا در مراحل هدفمندي يارانه ها معرفي شده است - براي استفاده از بنزين يارانه اي شارژ خواهد شد. با اين اتفاق اولا خودروي كساني كه به دليل تمول در طرح ثبت نام نكرده اند حذف مي شود، ثانيا اگر احيانا خانواده اي داراي چند خودرو هم باشد، تنها يك خودرو قابليت استفاده خواهد داشت و امتياز چنداني براي يك خانواده چند خودرويي نخواهد بود و چه بسا يك خانواده با سه خودرو زير بار منت! 60ليتر بنزين يارانه اي در ماه هم نرود. ضمن اينكه پيش از اين خودروهاي گران قيمت و پرمصرف خارجي از اين دايره خارج شده بودند. تنها يك نكته باقي مي ماند و آنهم اينكه در اين سناريو، قيمت بنزين مازاد بر سهميه بيش از قيمت تمام شده يا قيمت مبنا (فوب خليج فارس) است. به عبارت ديگر اگر ميزان مصرف معمولي يك خودرو را 90 ليتر در ماه بدانيم، صاحب خودرو بايد براي تامين سوخت مازاد بر سهميه يارانه اي خود بهايي بيش از حد بپردازد كه اين هم خلاف عدالت است؛ چراكه در اين صورت بين او و يك راننده پرمصرف كه مثلا 200 ليتر در ماه مصرف مي كند تفاوتي نيست. به نظر مي رسد نزديكترين سناريو به اهداف هدفمندسازي يارانه ها و شعارهاي دولت محترم اين است كه بنزين با سه قيمت متفاوت عرضه شود: 1.حداقلي از سهميه يارانه اي براي خودرو سرپرست خانوارهاي ثبت نام شده در طرح هدفمندي يارانه ها: به عنوان مثال 50 ليتر در ماه به قيمت 100 تومان 2. براي تمامي خودرو ها تا سقف الگوي مناسب مصرف (مثلا 90 ليتر در ماه) به قيمت مبنا (در حال حاضر 400 تومان) 3.قيمت بنزين براي بالاتر از الگوي مصرف چند برابر باشد: مثلا 2000 تومان در هر ليتر. اين قيمت كه چيزي شبيه به قيمت بنزين در كشور همسايه تركيه است، مي تواند رانندگان پرمصرف را مجاب به تصحيح الگوي مصرف يا لااقل پرداخت جريمه مصرف زيادشان كند و هزينه سهميه يارانه اي براي خودرو سرپرست خانوار را نيز جبران نمايد. اين نحوه قيمت گذاري با توجه به وجود كارت هوشمند سوخت و بانك اطلاعات سازمان هدفمندي يارانه ها كاملا قابل انجام است و اصلا پيچيده نيست. *كارشناس ارشد انرژي