یک تصویر بی‌تعارف از زلزله تهران

مسعود مجرب/ زلزله‌شناس

زلزله  امروز  در شریف‌آباد تهران بهانه‌ای شد تا به چند نکته مهم در خصوص لرزه‌خیزی تهران و پیامدهای یک زلزله بزرگ در نزدیکی شهر توجه کنیم. اول اینکه این زلزله یک زنگ خطر جدی برای مسئولین و شهروندانی است که هم از لحاظ فکری و هم از نظر عملیاتی آمادگی لازم برای چنین رخدادی را ندارند. دوم اینکه باید بپرسیم آیا به پیامدهای بعد از یک زلزله بزرگ در تهران فکر کرده‌ایم؟ آمار و ارقام متنوعی درخصوص میزان کشته ها و درصد خرابی سازه ها برای زلزله تهران مطرح می شود که اغلب دلهره آور است. ولی باید توجه شود که برای زلزله تهران تنها یک سناریو وجود ندارد و بسته به سناریو، آمار خرابی و تلفات متغیر خواهد بود. ضمن اینکه باید توجه شود که بعد از یک زلزله بزرگ در تهران، حالا با هر سناریوی محتمل و علمی، اشتباه محض است که تهران را مانند ویرانه‌ای تصور کنیم که دیگر محل سکونت نیست. در اثر رخداد یک زلزله بزرگ در تهران علاوه بر پدیده های تشدید کننده جنبش زمین مانند اثرات ساختگاهی و احتمالا جهت پذیری، باید به رخدادهای محتمل ثانویه پس از زلزله نیز توجه شود. به عنوان مثال، در اثر جنبایی گسل شمال تهران احتمال رخداد زمین لغزش در مناطق یک، دو، پنج و بیست و دو بسیار بالا است. باید اضافه کرد که شمال تهران در گذشته نیز در منطقه حصارک، فرحزاد و سد لتیان زمین لغزش هایی را تجربه کرده است. بنابراین احتمال رخداد لغزش مجدد در پهنه گسلی شمال تهران با توجه به عوارض و دامنه های موجود دور از انتظار نیست. موضوع بعدی، فرونشست تهران است که مناطق جنوب غربی تهران را درگیر کرده است که این مناطق به طور متوسط حدود ۱۳ سانتی متر در سال درحال نشست هستند. بعد از یک زلزله بزرگ، احتمال افزایش خرابی در این مناطق تشدید خواهد شد و درحال حاضر بدون رخداد زلزله نیز در برخی از ساختمان ها در رباط کریم، چهاردانگه، احمدآباد و شهریار ترک های قابل توجهی را می توان مشاهده کرد. متاسفانه فرونشست مناطقی تا اتوبان آزادگان را هم تحت تاثیر قرار داده است. مخاطره بعدی احتمال بالای آتش سوزی به دلیل وجود شبکه متراکم لوله کشی گاز است که کنترل آن بعد از یک رویداد بزرگ بسیار دشوار خواهد بود. البته اگر فکری برای تامین آب مورد نیاز اطفاء حریق دراختیار باشد. مسائل و بحران های اجتماعی که ما بعد از زلزله های رخداده در شهرهای کوچک با آن رو به رو بوده ایم را به اهل فن این حوزه می سپاریم و تنها باید گفت که ابعاد مسئله در تهران بسیار بزرگتر و پیچیده تر خواهد بود. معضل بعدی موشها هستند که آماری بین ۵۰ تا ۷۰ میلیون  دارند و درست زیر پای ما زندگی می‌کنند. انواع بیماری ها و حمله این موجودات نیز نباید نادیده گرفته شود. هدف این متن به هیچ وجه ترساندن مردم نیست بلکه هشداری است که زلزله بزرگ تهران و اثرات ثانویه آن در کنار روزمرگی از یاد رفته است.