سازمان فضایی: میانگذر دریاچه را خشکاند
سال آبی گذشته تنها یک‌سوم حقابه دریاچه ارومیه از ۷۴ سد واقع در این حوضه آبریز تامین شد و بارش‌های پراکنده اخیر نیز تأثیر چندانی بر احیای کامل دریاچه نداشت.
حسین دلیریان، سخنگوی سازمان فضایی ایران چندی قبل با انتشار پیامی در فضای مجازی اعلام کرد: «سازمان فضایی ایران با بررسی تصاویر ماهواره‌ای اعلام می‌کند که پل شهیدکلانتری، نقش بسزایی در خشک شدن دریاچه ارومیه داشته است. میزان مصالح واردشده به دریاچه برای احداث این میانگذر و برهم خوردن چرخه جریان‌های آبی در نیمه شمالی و جنوبی دریاچه، یکی از عوامل تخریب اکوسیستم و خشک شدن دریاچه ارومیه است.»
پل شهیدکلانتری ۱.۷ کیلومتر طول دارد که ۱.۲ کیلومتر آن در داخل دریاچه ارومیه اجرا شده و فاصله میان ۲ شهر تبریز و ارومیه را به ۱۳۵کیلومتر کاهش داده است. موافقان آن زمان احداث پل میانگذر دریاچه ارومیه که به اعلام سخنگوی سازمان فضایی ایران یکی از عوامل خشکیدن دریاچه است، حالا البته تمایلی به صحبت در مورد تأثیر این میانگذر بر خشک شدن دریاچه ارومیه ندارند.
نقش میانگذر قابل انکار نیست
دریاچه ارومیه از میانه دهه ۱۳۸۰ شروع به خشک شدن کرد، ولی تا سال ۹۳ عزمی برای احیای آن وجود نداشت. خشک شدن دریاچه ارومیه دلایل مختلفی نظیر سدسازی بی‌رویه، توسعه اراضی کشاورزی و کشت محصولات آب‌بر هم دارد، اما پیش از اینها، میانگذر دریاچه ارومیه با وجود مخالفت کارشناسان و فعالان محیط‌زیست، در آبان‌ماه سال ۱۳۸۷ مورد بهره‌برداری قرار گرفت.
برهان ریاضی، متخصص حوزه تالاب‌ها و از مخالفان احداث این میانگذر در آن زمان، می‌گوید: نقش اصلی در خشکیدگی دریاچه ارومیه را سدسازی بی‌رویه و نحوه کشاورزی در حوضه آبریز دارد، ولی نمی‌توان منکر نقش میانگذر هم شد. برچیدن این پل دیگر فایده ندارد و اگر بخواهند کاری برای احیای سریع‌تر دریاچه ارومیه انجام دهند، باید بر ده‌ها سد احداث شده بر حوضه آبریز دریاچه تمرکز کنند. سدها نمی‌گذارند آب به دریاچه برسد. اکنون الگوی کشت در محدوده دریاچه عوض شده و کشت محصول از گندم به چغندر و سیب تغییر کرده است. وسعت کشت هم ۲۰ برابر شده است. او می‌گوید: زمان احداث این میانگذر، میلیون‌ها تن سنگ را از کوه‌های اطراف به دریاچه ریختند و دریاچه عملا به ۲ قسمت تقسیم شد و جریان آب در آن تغییر کرد.
برای احیاء، وسعت دریاچه را باید محدود کرد
عمق دریاچه ارومیه در بیشترین حجم آب موجود در آن ۱۴متر بوده و این دریاچه به‌شدت مستعد خشک شدن است. بسیاری بر این عقیده‌اند که هرقدر آب شیرین به آن اضافه شود به‌راحتی تبخیر می‌شود؛ چراکه براساس اطلاعات موجود حجم تبخیر آب در این دریاچه بیش از ورودی آب است.
بررسی‌ها نشان می‌دهد که سهم عوامل طبیعی در خشک‌شدن دریاچه ارومیه ۳۱درصد و سهم عوامل انسانی در خشکیدگی این پهنه آبی ۶۹درصد است. ناصر آق، رئیس پژوهشکده آرتمیا در دانشگاه ارومیه با اینکه معتقد است که جاده میانگذر از دلایل خشکیدگی دریاچه ارومیه است، اما می‌گوید، می‌توان از دوتکه شدن دریاچه برای احیای آن استفاده کرد. او می‌گوید: دریاچه عملا خشک شده است و اجرای پروژه‌های انتقال آب آن هم با حداکثر ظرفیت، تأثیری بر احیای آن نخواهد داشت؛ این هم به شرطی است که کشاورزان در میانه راه آب را برداشت نکنند.
او معتقد است که بهترین روش برای احیای دریاچه ارومیه هم‌اکنون محدود کردن وسعت و احیای فازبندی شده دریاچه است. کاری که در دریاچه آرال روسیه که ۱۱ برابر دریاچه ارومیه است و در دریاچه بزرگ نمک آمریکا انجام شد و نتایج مطلوب داشت. ناصر آق می‌گوید: در دریاچه آرال و دریاچه نمک آمریکا، بخش‌هایی از این دریاچه‌ها محصور شد و مازاد آب به سمت قسمت‌های دیگر برای تولید آرتمیا، حضور پرندگان، برداشت نمک و... هدایت شد؛ بنابراین برای دریاچه ارومیه نیز می‌توان ۲ فاز تعریف کرد و ابتدا قسمت جنوبی دریاچه و درصورت وجود آب بخش‌های دیگر را در فاز بعدی احیا کرد.