زلزله شایعات در بم
امروز درست 19 سال از آن صبح تلخ زلزله بم می‌گذرد، آواری که جان عزیز بیش از 30 هزار نفر را گرفت و یک ایران را عذادار کرد. اما همراه با زلزله شایعات بسیاری هم پا گرفت، از همان روزها حرف‌های زیر لب گفته می‌شد و دهان به دهان می‌چرخید. بعد از 19 سال از آن واقعه تلخ رفته‌ایم سراغ برخی از شایعات مرسوم آن سال و به نوعی راستی‌آزمایی کرده‌ای از آن شایعات.
زلزله بم هارپ بود
هارپ پای ثابت همه زلزله‌های ایران است، خیلی هم به میزان بزرگی این زلزله ربطی ندارد. اولین شایعه‌ای که در زمان بروز زلزله سینه به سینه نقل می‌شود همین هارپ است. در زلزله بم هم هارپ جزو اولین شایعات بود اما به‌واسطه تازگی این پدیده آنطور که باید ماندگار نشد! از مهدی زارع استاد زلزله‌شناسی مهندسی پژوهشگاه بین‌المللی زلزله‌شناسی و مهندسی زلزله می‌پرسیم چرا زلزله بم متاثر از هارپ نبود. او به فردا می‌گوید « لرزه‌های ناشی از انفجار با زلزله‌های ناشی از جنبش در گسل‌های فعال قابل تفکیک هستند؛ از این رو در کل کره زمین امکان پنهانکاری برای هیچ کشوری وجود ندارد. این‌که بتوان با این فناوری هارپ یا انفجار یا تحریک زلزله‌های مهمی مانند زلزله بم ۵ دی ۱۳۸۲ ایجاد کرد، جواب منفی است؛ چون ژرفای زلزله بم در ۸ کیلومتری بوده است.»
امدادگران روسی زودتر از ایرانی‌ها در بم!
شایعه داغ دیگر در بحبوحه زلزله بم مربوط است به حضور سریع‌تر امدادگران خارجی نسبت به امدادگران ایرانی. شایعه‌ای که در آن سال اتفاقا حواشی بسیاری برای نیروهای امداد هلال‌احمر پیش آورده بود. مرحوم بیژن دفتری که در آن سال‌ها فرمانده امدادی زلزله بم بود در بخشی از خاطراتی که در کتابش منتشر شده به این نکته اشاره کرده و نوشته است: «برخی شایعات مبنی بر رسیدن تیم‌های امدادی خارجی پیش از حضور نیروهای امدادی ایران وجود داشت که من این مساله را شدیدا تکذیب می‌کنم. به طور قطع تا بیست و چهار ساعت اول هیچ نیروی خارجی وارد بم نشد از روز دوم، سوم و چهارم نیروهای خارجی وارد شدند.» اما روایت تورج جهانیان، رئیس وقت ستاد بحران نیروی زمینی ارتش از حضور سریع‌تر امدادگران خارجی چیز دیگری است. او به فردا می‌گوید که ۲۱ ساعت بعد از زلزله در بم حضور داشته و با شگفتی تمام مشاهده کرده که گروه امدادگران روسی نه‌تنها در منطقه حضور داشته‌اند که چادرهای خود را برپا کرده و حتی اولین عمل جراحی مغزشان را هم انجام داده‌اند!
دزدان طلا میان آوار بم
وضعیت امنیت شهر پس از این حادثه چنان بود که بسیاری از اراذل و اوباش از این وضعیت ناپایدار سوء‌استفاده می‌کردند و با توجه به شناخت برخی از مراکز طلا و خانه‌های اعیان دست به سرقت می‌زدند. روزنامه کیهان شهریور سال بعد از زلزله در این باره می‌نویسد «با تلاش ماموران انتظامی قم، سه عضو باند سرقت طلاهای زلزله‌زدگان بم در این شهر دستگیر شدند.» در متن خبر هم آمده است که این سه نفر به سرقت ده کیلوگرم طلا از زلزله‌زدگان بم اعتراف کردند. در ادامه خبر هم البته آمده است فرد دیگری که به جرم سرقت پنج کیلوگرم طلا در بم دستگیر شده بود در زندانی در قم خودکشی کرده است.
جمعیت بم به یکباره زیاد شد!
در کتاب «مدیریت بحران از نگاه بیژن دفتری» در رابطه با افزایش جمعیت بم پس از زلزله هم اشاره‌های پررنگی دیده می‌شود. مرحوم دفتری که آن زمان ریاست سازمان هلال‌احمر را به عهده داشته است در بخشی از این کتاب می‌نویسد: «در روز ششم، شناسایی خانواده‌های آسیب‌دیده و توزیع دفترچه خواربار آغاز شد. طبق آمار در بم ۱۱۰ هزار نفر تحت‌تاثیر زلزله قرار گرفته بودند که حدود ۳۵ هزار نفر کشته و ۱۴ هزار نفر مجروح شده بودند و ۱۵ هزار نفر از منطقه کوچ کرده و تحت حمایت جمعیت‌های هلال‌احمر شهرهای اطراف قرار گرفتند که با این حساب و با کسر تعداد کشتگان زلزله، ما باید با ۵۰ هزار نفر مواجه می‌بودیم، اما متاسفانه با هجوم افراد از مناطق دیگر که خود را بومی معرفی می‌کردند ناچار به توزیع ۲۴۸هزار دفترچه شدیم که این رقم یک رقم واقعی برای کمک‌رسانی نبود.»
دزدی سگ‌های زنده‌یاب
دزدیده شدن سگ‌های زنده‌یاب امدادگران خارجی هم از آن دست حکایت‌هایی است که هنوز هم با حسرت و خجالت بازگو می‌شود. تورج جهانیان شاهد یکی از این موارد بوده است. او از دزدیده شدن خودروی حامل سگ‌های زنده‌یاب ایتالیایی در آن منطقه حکایت می‌کند که البته به‌واسطه جی‌پی‌اس موجود در قلاده این سگ‌ها در فاصله ۲۵ کیلومتری بم پیدا شدند!