شایعه برداشت لیتیوم از دریاچه خشک ارومیه از کجا پا گرفت؟
شایعات عجیب درباره دریاچه ارومیه
خشک کردن تعمدی دریاچه ارومیه؛ این شایعه‌ای است که هر از چندگاهی دوباره سر از رسانه‌ها درمی‌آورد و با واکنش مسئولانی رو به رو می‌شود و دوباره فراموش می‌شود تا چند ماه بعد. تازه‌ترین این موضوع هم مربوط به همین چند روز پیش است که به یکباره نقل‌قول‌هایی دست به دست می‌شد مبنی بر خشک کردن تعمدی دریاچه ارومیه به بهانه استحصال «لیتیوم»!
این روز‌ها دریاچه ارومیه وضعیت مناسبی ندارد و آخرین آمار‌ها نشان می‌دهد وسعت دریاچه به کمتر از یک هزار کیلومتر مربع و حجم آب آن نیز به کمترین میزان خود در تاریخ این دریاچه رسیده است. تشکیل ستاد احیای دریاچه ارومیه از بهمن ۹۲ و صرف بودجه ۱۸ هزار میلیارد تومان اعتبار برای احیای آن از کاهش حجم و سطح نگین فیروزه‌ای ایران جلوگیری نکرد و به شایعات مختلف از جمله عمدی بودن خشکاندن دریاچه ارومیه برای برداشت ذخایر معدنی دامن زد.
شایعه لیتیوم از کجا پا گرفت؟
چهار سال پیش مسعود تجریشی، مدیر وقت دفتر برنامه‌ریزی و تلفیق ستاد احیای دریاچه ارومیه وجود ماده معدنی ارزشمند تیتانیوم در دریاچه ارومیه را رد کرد وگفت: این ادعا که کف دریاچه تیتانیوم وجود دارد اشتباه است، اما عناصر دیگری مانند کلر، سدیم لیتیوم و منیزیوم در این دریاچه وجود دارد.
همین گفته کافی بود تا شایعه‌پردازان ماده معدنی تیتانیوم را رها کنند و به شایعه استحصال لیتیوم از این دریاچه دامن بزنند.
معاون وقت سازمان حفاظت محیط زیست همچنین در آن زمان گفته بود: حتماً عناصر شیمیایی در بستر دریاچه وجود دارد که می‌تواند شامل سدیم و کلراید که همین نمک طعام است باشد و در رده‌های بالاتر عناصر، که بسیار ارزشمند هستند، لیتیوم است که اگر قصد برداشت آن وجود دارد باید غلظت به حدی باشد، که توجیه اقتصادی هم داشته باشد، اما میزان لیتیوم موجود در دریاچه ارومیه برای استخراج، توجیه اقتصادی ندارد.
چقدر برداشت لیتیوم امکان‌پذیر است؟
اما فارغ از این تایید و تکذیب‌های سریالی سوال این است که اساسا برداشت لیتیوم از سطح دریاچه ارومیه امکان‌پذیر است؟ دکتر کامران زینال زاده مدیر پژوهشکده مطالعات دریاچه ارومیه دانشگاه ارومیه و متخصص آب در گفتگویش با فردا وجود چنین ذخایری را تایید می‌کند اما در پاسخ به پرسش فردا می‌گوید « براساس آخرین تحقیقات انجام شده تنها روش فنی استحصال مواد معدنی به ویژه استحصال ماده معدنی لیتیوم از دریاچه ارومیه، وجود شورابه است بنابراین برای استخراج مواد معدنی باید دریاچه ارومیه احیا شود!» او می‌گوید «عناصر و ترکیبات شورابه دریاچه ارومیه مانند لیتیوم، نقش مهمی در تامین مواد اولیه بسیاری از صنایع با قابلیت صادراتی بودن بالا می‌باشند، اما اقتصادی‌ترین و امکان پذیرترین روش استحصال بسیاری از این ترکیبات و عناصر تنها از شورابه دریاچه می‌باشد، به عبارت بهتر، فقط با حفظ آب دریاچه ارومیه امکان بهره مندی از پتانسیل‌های آن مقدور است. »
چرا لیتیوم؟ قیمت لیتیوم چقدر است؟
برای فهم کاربرد لیتیوم می‌توان به تعریف‌های مرسوم آکادمیک پناه برد، مثلا می‌توان گفت « یک فلز قلیایی نقره‌ای-سفید و نرم است که در شرایط استاندارد دما و فشار سبک‌ترین فلز و کم چگالی‌ترین عنصر جامد است.» اما این تعاریف دلیلی بر رواج چندباره این شایعات ندارد. برای فهم بهتر آن باید به کاربردهای فراوان لیتیوم اشاره‌ای کرد؛ به عنوان مثال باید بدانیم لیتیوم یکی از اجزاء مهم در باتری‌های قابل شارژ است که در تلفن‌های همراه، رایانه‌های دستی و اتومبیل‌های برقی مورد استفاده قرار می‌گیرد. آلیاژی از لیتیوم آلمینیوم هم اکنون در صنایع هواپیما سازی بکار گرفته می‌شود که سبک، قابل انعطاف و همزمان محکم و مقاوم است. همچنین لیتیوم نیروی کششی زیادی دارد و بخاطر کمی وزن خود گزینه بسیار مناسبی برای باتری‌های کم‌وزن و پرانژی است. شاید یکی دیگر از سرنخ‌های مهم در رواج شایعات درباره دریاچه ارومیه را مربوط به خبر چند ماه گذشته بدانیم، خبری که عنوان می‌کرد «قیمت لیتیوم به بالاترین حد خود رسیده است!» قیمت از آن رو بالا رفته که تقاضا برای فلز باتری خودروهای الکتریکی در بحبوحه تلاش‌های جهانی برای کربن‌زدایی خودروها برای مقابله با تغییرات آب‌وهوایی افزایش یافته است. به گواه خبرها شرکت آمریکایی لایونت(Livent)، تولیدکننده لیتیوم در فیلادلفیا اعلام کرده درآمدش از فروش لیتیوم در ماه گذشته دو برابر شده است!
تکذیب لیتیوم در دریاچه؛ کذب محض است!
سید سلمان ذاکر دبیر هیات تحقیق و تفحص از عملکرد ستاد احیای دریاچه ارومیه و نماینده مردم ارومیه در مجلس شورای اسلامی می‌گوید صحبت‌هایی که این روز‌ها درباره تلاش برای خشک کردن عمدی دریاچه ارومیه برای برداشت لیتیوم مطرح می‌شود، برای متشنج کردن افکار عمومی مطرح می‌شود. »
او معتقد است گزارشی که اخیرا درباره امکان برداشت لیتیوم از کف تالاب‌های خشک شده کشور منتشر شده است، این گمانه زنی را در ذهن افکار عمومی ایجاد می‌کند که شاید عده‌ای در کشور با نگاه به منافع اقتصادی به عمد به دنبال خشک کردن دریاچه ارومیه بوده اند، اما چنین گزاره ای به هیچ وجه صحیح نیست.