پیشنهاد پوتین برای تشکیل نظام جدید مالی در جهان

 ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه امروز پنجشنبه خواستار تشکیل یک نظام مالی بر مبنای واقعیت‌های نظام چند قطبی شد.

ایالات متحده آمریکا از آغاز قرن بیست و یکم از سلطه‌اش بر نظام مالی دنیا جهت جنگ‌افروزی اقتصادی علیه کشورهای مخالف خود استفاده کرده است.  از همین روست که دو دانشمند علوم سیاسی آمریکا به نام‌های  «ایان برمر» و «کلیف کوپچان» مفهومی به نام «سلاح‌انگاری امور مالی» (Weaponization of Finance)  را برای اشاره به سیاست‌های برخی کشورها در استفاده از نظام‌های مالی به عنوان ابزارهایی برای اعمال دیپلماسی زورمندانه علیه کشورهای مخالف ابداع کرده‌اند.

به باور این دو دانشمند، ایالات متحده آمریکا در حال حاضر به جای توسل به مولفه‌هایِ سنتیِ برتریِ امنیتی خود-شامل ائئلاف‌هایی مانند ناتو و نهادهای چندجانبه مانند بانک جهانی و صندوق بین‌المللی پول- به استفاده از نظام مالی به عنوان سلاح‌هایی برای پیشبرد سیاست خارجی و امنیتی خود رو آورده و از تهدیدِ قطع دسترسی به بازارها و بانک‌های این کشور به عنوان اهرم فشار علیه کشورهای مخالف خود استفاده می‌کند.

تحریم‌های سوئیفت، یکی از مصداق‌های سلاح‌انگاری نظام مالی است. ایالات متحده بعد از حوادث ۱۱ سپتامبر سال ۲۰۰۱ به مرور در قالب سیاست‌هایی به نام «مبارزه با تروریسم» سلطه‌اش بر سامانه سوئیفت را تقویت کرد و اعضای این نهاد را ملزم به رعایت قوانین و سیاست‌های مطلوب واشنگتن کرد. از آن زمان به بعد، ایالات متحده از سلطه‌اش بر سوئیفت به عنوان ابزاری برای تهدید دیگر کشورها استفاده کرده است.   

روسیه و چین دو کشوری هستند که با توجه به سوءاستفاده آمریکا از سلطه‌اش بر نظام مالی جهان به دنبال راه‌اندازی سامانه‌های جایگزین به جای نظام مالی دلارمحور هستند. چین از سال ۲۰۱۵، سامانه‌ای به نام «سیستم برون‌مرزی پرداخت برون‌مرزی» (CIPS) راه‌اندازی کرده و در حال گسترش دادن آن است. «سامانه انتقال پیام‌های مالی» (SPFS) هم جایگزین روسیه‌ای سوئیفت است که از سال ۲۰۱۴ ایجاد شده و ۴۰۰ نهاد مالی اکنون به عضویت آن درآمده‌اند.

ولادیمیر پوتین روز پنجشنبه گفت: «می‌توان بر مبنای فناوری‌های ارز دیجیتال نظام جدیدی برای پرداخت‌های بین‌المللی ایجاد کرد که هم راحت‌تر باشند و هم کاملاً برای مشارکت‌کنندگان امن‌تر باشد و مستقل از بانک‌ها و دخالت‌های طرف‌های ثالث باشد.»

رئیس‌جمهور روسیه تصریح کرد نهادهای مالی دنیا بایستی با واقعیت‌های جهان چندقطبی منطبق باشند و بر مبنای اصول دموکراسی عمل کنند.

وی اضافه کرد: «نظام پرداخت بین‌المللی کنون گران است و سیستم حساب و مقررات آن توسط گروه کوچکی از دولت‌ها و شرکت‌های مالی کنترل می‌شود.»

قابلیت تبدیل کردن نظام مالی دنیا به سلاح تحریم از این اصل محوری سر برآورده که معتقد است جهانی‌شدگی مسائل مالی باعث ایجاد زنجیره‌های ارزش جهانی می‌شود که در هر مرحله از تولید نیازمند استقراض و تراکنش‌های برون‌مرزی است. در چنین سیستمی، دسترسی به عوامل تسهیل‌کننده تجارت و استقراض مانند دلار آمریکا، بانکهای بزرگ بین‌المللی و زیرساخت‌های مالی جهانی- یعنی سازمان‌هایی مانند سوئیفت- از نقشی محوری در انجام فعالیت‌های تجاری برخوردار خواهند بود و جزئی تفکیک‌ناپذیر از هر مدل توسعه ملی را تشکیل خواهد داد. تحریم‌های آمریکا در قرن بیست و یکم بر روی همین اصل استوار شده است.

برای سال‌های متمادی، دانشمندان نظریه جهانی‌شدن استدلال می‌کردند که ناهمترازی‌های اقتصادی در میان کشورها به مرور اصلاح خواهد شد و جهانی‌‌شدگی موجب خواهد شد درگیری میان کشورها به یک امر هزینه‌بر اقتصادی تبدیل شود. اما «هنری فارل» و «آبراهام نیومن» در مقاله‌ای در سال ۲۰۱۸ این استدلال متقن را مطرح کرده‌اند که نظام مالی دنیا اکنون به یک سیستم «قطب و اقماری» (Hub& Spoke System) تبدیل شده که قطب‌های اصلی آن در قلمرو کشورهای غربی جای گرفته‌اند. بانکهای بزرگ دنیا، دلار آمریکا و زیرساخت‌های مالی جهان تا حد زیادی در قلمرو دولت‌های شمال قاره آمریکا و غرب اروپا قرار دارند و توسط آنها کنترل می‌شوند و همین مسئله به دولت‌های این کشورها اجازه می‌دهد خودِ همین درهم‌تنیدگی اقتصادی را به سلاح علیه کشورهای دیگر تبدیل کنند.

غرب در ماه‌های گذشته این سلاح را به وضوح به سمت روسیه نشانه گرفته است. وزیر دارایی آلمان روز ۱۴ فوریه گفت: «اخراج از سامانه سوئیفت تیزترین شمشیری است که غرب می‌تواند به عنوان تحریم اقتصادی علیه روسیه بیرون بیاورد.».

اما شواهدی در دست است که شمشیر تحریم‌های اقتصادی علیه روسیه دو لبه است و هر چند در کوتاه‌مدت زخم‌هایی در اقتصاد روسیه ایجاد خواهد کرد در درازمدت به کل نظام تحریم‌ها هم لطمه خواهد زد.  /تسنیم