وضعیت حساب ذخیره ارزی ایران

مهر: صندوقهای ثروت ملی یا حکومتی (SWF) برای صیانت از ثروت بین نسلی کشورهای دارای ذخایر ارزی و ثبات و توسعه اقتصادی ایجاد شده است.

بسیاری از صندوقهای بزرگ با حجم دارایی قابل توجه متعلق به کشورهای صادر کننده نفت است. نکته قابل توجه آن است که حجم دارایی صندوقهای ثروت ملی حدود 3 هزار میلیارد دلار برآورد شده است که از این میان کشورهای صادر کننده نفت که عمدتا از خاورمیانه هستند و همچنین نروژ، قسمت اعظم این دارایی ها را که حدود 1200 تا 2200 میلیارد دلار است در اختیار دارند.

استفاده بهینه از درآمدهای نفتی در فرآیند توسعه کشورهای نفت خیز از دغدغه های اصلی و چالشهای مهم پیش روی این کشورها بوده است. از این رو، صاحبنظران و مسئولان این کشورها اقداماتی به منظور کاهش اثرات و پیامدهای منفی تکانه های نفتی و تقویت ثبات اقتصادی، صورت داده اند.

بررسی ها و اقدامات آنها به ایجاد صندوقهای تثبیت نفتی منجر شد و با توجه به عملکرد مفید و موثر این صندوقها در چند کشور نفت خیز، از اوایل دهه 2000 بسیاری از کشورهای صادر کننده نفت اقدام به تاسیس این صندوقها کردند این صندوقها در کشورهای گوناگون با قوانین، نامها و اهداف مختلف طراحی شده اند.

ادامه فعالیت آنها در سالهای اخیر به ایجاد نهادهایی برای سرمایه گذاری خارجی همراه بوده است؛ بنابراین وظایف این صندوقها به مرور شامل چهار مورد تثبیت اقتصادی، پس انداز احتیاطی، حمایت از اقتصاد داخلی و سرمایه گذاری های خارجی (غالبا به صورت پورتفوی) شد. انجام سرمایه گذاری های خارجی توسط این صندوقها با تاسیس و ایجاد برخی نهادهای متعلق به دولت، تعریفی جدید از اداره دارایی های ملی را ایجاد نمود.

در حقیقت دولتها در بازارهای مالی و نیز سرمایه گذاری های مستقیم خارجی به گونه ای متفاوت از گذشته و در مقیاسی وسیع، به ایفای نقش در جهان پرداخته که این امر در قالب پدیده ای با عنوان صندوقهای ثروت ملی یا حکومتی، نمود یافته است.

برخی کشورها دارای صندوقهای ثروت ملی شناخته شده در جهان هستند که با ایجاد این صندوق کمک شایانی به توسعه و ثبات اقتصادی خود کرده اند که از جمله آنها امارات با 875 میلیارد دلار، نروژ 397 میلیارد دلار، عربستان سعودی 365 میلیارد دلار، سنگاپور 464 میلیارد دلار و چین 586 میلیارد دلار دارای صندوقهایی با ثروت بالا هستند.

همچنین کشورهای کویت با 254 میلیارد دلار، هنگ کنگ با 173 میلیارد دلار، روسیه 163 میلیارد دلار، قطر 60 میلیارد دلار، استرالیا 59 میلیارد دلار، لیبی 50 میلیارد دلار، الجزایر 47 میلیارد دلار، آلاسکا 40 میلیارد دلار، برونئی 30 میلیارد دلار، کره جنوبی 30 میلیار دلار، مالزی 26 میلیارد دلار، قزاقستان 22 میلیارد دلار، کانادا 17 میلیارد دلار، مکزیک و شیلی هر یک 16 میلیارد دلار، تایوان 15 میلیارد دلار، نیوزلند 14 میلیارد دلار، نیجریه 11 میلیارد دلار و کرواتی 0.4 میلیارد دلار بوده است.

در این بین ایران نیز به عنوان کشوری نفت خیز با داشتن حساب ذخیره ارزی که از ابتدای سال 89 به صندوق توسعه ملی تغییر یافته است، از جمله کشورهایی است همواره درآمدهای نفتی خود را در این صندوق جای داده و رقم دقیق آن را بانک مرکزی اعلام نکرده است ؛ اگرچه گفته می شود موجودی این حساب بعید است بالای 10 میلیارد دلار باشد. البته مقامات اجرایی و پولی کشور وضعیت موجودی این حساب را "خوب" عنوان کرده اند.

صندوقهای ثروت ملی شناخته شده جهان و حجم دارایی آنها

با نگاهی کلی به روند تاریخی شکل گیری این صندوقها در می یابیم که کشورهای مالک صندوقها، بیشتر کشورهایی هستند که از درآمدهای حاصل از فروش منابع طبیعی (از جمله نفت، گاز، مس، فسفات و ...) به ویژه از مازاد ذخایر ارزی ناشی از صادرات نفت بهره می برند.

به هر حال برخی دیگر از کشورها پشتوانه ای غیر از منابع طبیعی دارند، صندوقهای کره، چین و سنگاپور از مواردی هستند که ذخایر ارزی آنها از منابع طبیعی نشات نمی گیرند. در حقیقت، کسب درآمد از دارایی ها و ذخایر ارزی از طریق انجام سرمایه گذاری خارجی که قبلا توسط چند کشور از جمله نروژ، امارات، کویت و قطر با موفقیت انجام می شده، امروزه توسط سایر کشورها نیز انجام می گیرد.

صندوق توسعه ملی ایران

سالهای متمادی است که متخصصان و مسئولان کشور همواره ابراز داشته اند که درآمد حاصل از فروش نفت خام سرمایه ملی است و نباید به طور گسترده در مخارج دولت به ویژه مخارج جاری کشور صرف شود و لذا باید مرجع یا نهادی برای هدایت و اجرای سرمایه گذاری های راهبردی داخلی و خارجی ایجاد شود تا بتواند ضمن حفظ اقتصاد کشور از نوسانات قیمت نفت و صیانت از سرمایه ها برای نسلهای آینده، استفاده ای مطلوب از درآمدهای حاصل از فروش نفت به عمل آورد.

در این راستا پیروی از الگوی مخارج با ثبات با تکیه بر درآمدهای نفتی که در بسیاری از کشورهای صادر کننده نفت دنبال شده بود، در دستور کار قرار گرفت و حساب ذخیره ارزی تشکیل شد تا ضمن شفاف سازی بودجه دولت، به این مهم پرداخته شود اما با توجه به عدم قابلیتهای حساب ذخیره ارزی برای دستیابی به اهداف گوناگون صندوقهای ثروت ملی، نیاز به تحول و تغییرات اساسی در مدیریت ذخایر ارزی کشور احساس می شود، در این راستا تشکیل صندوق توسعه ملی ایران مد نظر قرار گرفت و ایجاد آن در ابلاغیه سیاستهای کلی برنامه پنجم تصریح شد.

حال با توجه به نیاز ایران به عنوان حکومتی تاثیرگذار در دنیای اسلام و عرصه جهانی، به یک نهاد مالی قدرتمند لازم است و باید از تجربیات نهادهای مالی کشورهای اسلامی و نفت خیز جهان برای استفاده از سرمایه ملی کشور استفاده شود.