تأثیر "وضو" در اجابت دعا

مهر: حضرت آیت‌الله مجتبی تهرانی همزمان با ماه مبارک رمضان و در ادامه مجموعه مباحث دعا تأثیر وضو در اجابت دعا را مورد تأکید قرار داد و یادآور شد: توسل به اولیای خدا اکسیر اعظم در دعا است . مروری بر مباحث گذشته گفته شد ماه مبارک رمضان، ماه سیر معنوی و به تعبیر اهل معرفت ماه سیر الی‌الله‌تعالی و دار ضیافت‌الله است و لذا در این ماه به دو چیز سفارش شده است. یکی سفارش به قرآن نازل، یعنی تلاوت قرآن است که از مصدر وحی و از ناحیه ربّ به سوی بندگان صادر شده است و دیگری دعا یا قرآن صاعد است که عبارت از این است که عبد به اذن ربّ از پروردگارش تقاضا می‏کند. لذا در این ماه به کثرت دعا سفارش شده است. دو گونه دعا داریم؛ مأثور و غیرمأثور. بحث ما در باب دعای غیرمأثور بود و گفته شد آداب و شرایطی دارد و اموری را در آنجا مطرح می‏فرمایند از جمله دو رکعت نماز خواندن قبل از دعا و استعانت جستن به صلاة و صوم. گفته شد که نماز و روزه کمک هستند برای اینکه دعا به هدف اجابت برسد، به این معنا که به دعا کمک می‌کنند تا کارآیی تام و تمام پیدا کند. یعنی دعا خودش کارایی دارد، اما اینها به کارآیی او کمک می‏کند. یعنی همانطور که آیه شریفه می‌فرماید «إستَعینوا بِالصَّبرِ وَ الصَّلاة»،(سوره بقره، آیه 45) دعا پشت‌سر برادر مؤمن، به اخلاص نزدیک‌تر است در روایتی که از امام پنجم (ع) بود و جلسه گذشته آن را در باب تسریع در اجابت نقل کردم، اینطور داشت: «أَسْرَعُ الدُّعَاءِ نُجْحاً لِلْإِجَابَةِ دُعَاءُ الْأَخِ لِأَخِیهِ بِظَهْرِ الْغَیْبِ».(الکافی) آن دعایی که سریع‌تر به اجابت می‏رسد، دعای برادر مؤمن برای برادر مؤمنش است؛ اما در روایت یک قید دارد که آن قید «بِظَهْرِ الْغَیْب» است؛ یعنی این دعا باید «پشتِ‌سر او» باشد، نه «پیشِ‌روی او»؛ برادر مؤمنتان را «پشتِ‌سر او» دعا کنید. این قید چه خصوصیتی دارد؟ معنای «تشدید مقتضی» و «به فعلیت رساندن مقتضی» در روایات است قبل از دعا دو رکعت نماز بخوانید و بعد دعا کنید، یا همین تعبیری که در قرآن و روایات بود که «إستَعینوا بِالصَّبرِ وَ الصَّلاة» که می‌گوید از اینها برای دعا کمک بگیر. سؤال این بود که اینها چگونه به دعا کمک می‌کند؟ عرض کردم که مقتضی اجابت در دعا هست و دعا خودش مسلّماً کارآیی دارد. اما گاهی کارآیی آن ناقص است و ما می‏خواهیم با این اعمال، کارآیی دعا را تمام کنیم. در اینجا سه تقسیم کردم یکی شدت بخشیدن به مقتضی بود و دیگری به فعلیت رساندن مقتضی بود و سوم مسئله تسریع در اجابت بود . تأثیر «وضو» در اجابت دعا در روایات «صوم» و «صلاة» بود. می­بینیم بعضی از روایات «وضو» را هم مطرح می‏کنند. البته نماز بی‏وضو که نماز نیست؛ در همه آن روایات بود که وضو بگیر و نماز بخوان. اما صِرفِ خودِ وضو به صورت مستقل و جدای از نماز هم برای دعا کاربرد و نقش دارد. روایت از امام حسن (ع) است که حضرت می‌فرمودند: «یَا ابْنَ آدَمَ مَنْ مِثلُکَ وَ قَدْ خَلَّى رَبُّکَ بَیْنَهُ وَ بَیْنَکَ»، ای فرزند آدم، ای پسر آدم، چه کسی مثل تو است؟ و حال آنکه پروردگارت فاصله میان خودش و تو را برداشته است؛ «مَتَى شِئْتَ أنْ تَدْخُلَ إلَیْهِ تَوَضَّأْتَ وَ قُمْتَ بَیْنَ یَدَیْهِ»، هر وقت خواستی که به حضور او برسی، وضو می‏گیری و در برابر او می‏ایستی؛ «وَ لَمْ یَجْعَلْ بَیْنَکَ وَ بَیْنَهُ حِجَاباً وَ لَا بَوّاباً»؛ بدون اینکه میان خودش و تو دربان یا حاجبی قرار داده باشد؛ «تَشْکُو إلَیْهِ هُمُومَکَ وَ فَاقَتَکَ وَ تَطْلُبُ مِنْهُ حَوَائِجَکَ وَ تَسْتَعِینُهُ عَلَى أُمُورِکَ».(ارشادالقلوب) می‏آیی و از گرفتاری‏ها و نیازت به او شکوه می‏کنی و نیازهایت را از او می‌خواهی و در کارهایت از او کمک می‌جویی. این روایت که در باب دعا و استجابت دعا است، وضو را به طور مستقل مطرح می‏کند. می‌فرماید وضو بگیر و در مقابل خدا بایست و هر چه می‏خواهد دل تنگت بگو، گرفتاری‏هایت را بگو! هر چه هست را بگو، آن چیزهایی را هم که می‏خواهی، همه را به او بگو، هیچ حجابی هم در کار نیست. حضرت فرمود بواب و دربانی هم ندارد تا لازم باشد اجازه بخواهی بلکه راه باز است. وجه مشترک نماز و روزه و وضو من می‏خواهم آن وجه مشترک بین نماز و روزه و وضو را بگویم که چیست. هر سه اینها امور قُربی هستند. نماز اصلاً پیکره‏اش کُرنش است و عبادت . روزه پیکره‏اش پرستش است. وضو هم مربوط به خدا است و آن هم همان است. البته وضو با آن دو تفاوتی دارد که نمی‏خواهم وارد این مسائل شوم. اما آنچه بین این سه مشترک است، این است که هر سه برای خدا است. نماز را برای خدا می‏خوانم روزه را برای خدا می‏گیرم وضو را هم برای خدا می‌گیرم. پس وجه مشترکشان «خدا» است. او معبود است و این کارها همه برای او است. اینها همه انسان را به سوی معبود متوجه می‏کند. تو که می‏خواهی دعا کنی و از او چیزی بخواهی، باید توجه تام به او داشته باشی. باید کارهایی بکنی که آن کارها تو را متوجه خدا کند. لذا روایات ما برای قبل از دعا کردن، این امور عبادی را مطرح می­کنند. تأثیر «رو به قبله نشستن» در اجابت دعا در بعضی روایات ‌(گرچه اینها را عامه نقل می‏کنند) اینطور دارد که رو به قبله بنشین و دعا کن. در یک روایت دارد: «أَنَّ النَّبِیَّ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ کَانَ إِذَا جَاءَ مَکَانًا فِی دَارِ یَعْلَى اسْتَقْبَلَ الْقِبْلَةَ وَدَعَا».(سنن النسائی) این یَعلَی شخصی بوده که پیغمبر اکرم(ص) به خانه او می‏رفتند و در جایی رو به قبله می‏نشستند و بعد شروع می‏کردند به دعا کردن. در یک روایت دیگر اینطور آمده است که: «رَافِعاً یَدَیْهِ مُسْتَقْبِلاً القِبْلَۀَ یَدْعُوا». یعنی حضرت دستهایشان را بلند می‏کردند و رو به قبله دعا می‌فرمودند. البته در این روایت اینطور دارد که «إِذَا جَاءَ مَکَانًا فِی دَارِ یَعْلَى»، معلوم می‏شود آن خانه در مکه و نزدیک به حرم بوده و حضرت در مکانی می‌نشستند که کعبه را می‏دیده‌اند و رو به قبله می‌نشستند. توسل به اولیای خدا؛ اکسیر اعظم در دعا مطلبی که من در گذشته مطرح کردم و الآن فقط تذکری می‏دهم برای اینکه وارد توسلم شوم، این است که توسل به اولیای خدا، اکسیر اعظم است در باب دعا. یعنی نقش سازندگی آن تا این حد مهم است. سال گذشته این بحث را مطرح کردم و گفتم این توسل به دو نحو هم هست که البته نمی‏خواهم اینجا تکرار کنم. لذا من جلسه گذشته هم عرض کردم که در وادی اولیای خاص خدا چه‌بسا مسئله به گونه دیگری است و دیگر نیازی به این عوامل کمکی نیست. مثلاً ممکن است با یک توجه ولیّ‌الله‌الأعظم همه این سیرها، به طور سریع انجام شود. چه در بحث مقتضی، چه در بحث به فعلیت رساندن و چه در بحث سرعت اجابت. این حقیقت هست و ما هم این را می‏بینیم.