جولان پزشکنماها در جامعه
از تبلیغ قرص کلسیم برای افزایش ۲۰ سانتی قد در شبکههای ماهوارهای تا تبلیغات اینستاگرامی برای انجام عملهای جراحی زیبایی با تضمینهای ۱۰۰ درصدی؛ تبلیغات غیرواقعی پزشکنماها که در جای خالی قوانین بازدارنده، جولان میدهند...
تبلیغات در امور پزشکی؛ موضوعی است که به دلیل حساسیتهای عرصه پزشکی و از آنجایی که این حوزه کاری با جان، روان و سلامت انسانها سروکار دارد، از دیرباز مورد توجه قانونگذاران و سیاستگذاران بوده است؛ به طوری که تلاش میشد با ایجاد ممنوعیت، محدودیت و قانونگذاری بر عرصه تبلیغ اقدامات پزشکی، از سلامت جامعه در برابر ادعاهای غیرواقعی در پزشکی، پزشکنماها و افراد فاقد صلاحیت در حوزه پزشکی محافظت کرد.
با این حال امروزه با فراگیر شدن استفاده از شبکههای اجتماعی مجازی و از آنجایی که نمیتوان برای این شبکههای ارتباطی قوانین محدودکننده برای تبلیغات وضع کرد، تبلیغ در امور پزشکی نیز به این شبکهها راه یافته و در موارد بسیاری شبکههای مجازی جولانگاه تبلیغات پزشکنماها میشود؛ پزشکنماهایی که تنها به پر شدن جیبهایشان و کسب سودهای کلان و چند صد میلیونی میاندیشند و شاید سلامت، جان و روان مردم برایشان کوچکترین اهمیتی ندارد.
قوانین تبلیغات پزشکی در گذر زمان
در این زمینه دکتر فربد رهنما- مدیر کل نظارت، ارزشیابی و اعتباربخشی سازمان نظام پزشکی در گفتوگو با ایسنا، درباره ضوابط و قوانین تبلیغات امور پزشکی، گفت: تبلیغات امور پزشکی، بحثی پیچیده است. در زمینه سایر خدمات سالهاست که تبلیغات انجام میشود و باهم رقابت میکنند، اما در زمینه امور پزشکی تبلیغات زوایایی دارد که باید آنها را مورد توجه قرار داد. در سال ۱۸۴۷ انجمن پزشکی آمریکا کتابی در زمینه اخلاق پزشکی تدوین، منتشر و به پزشکان ابلاغ کردند که بر همان مبنا تبلیغات امور پزشکی را هم به طور کلی ممنوع اعلام میکنند. بنابراین در آمریکا از ۱۸۴۷ تا ۱۹۸۱ تبلیغات امور پزشکی به کل ممنوع بوده است. در سال ۱۹۸۱ هم انجمن پزشکی آمریکا تمایلی به مجاز کردن تبلیغات پزشکی نداشت، اما جایی به نام شورای رقابت کشور آمریکا، در راستای قوانین ضد انحصار اعلام کردند در صورت عدم تبلیغات پزشکی، پزشکان جوان نمیتوانند با پزشکی که ۳۰ سال است دارد کار میکند، رقابت کنند. در نتیجه شکایتی از سوی شورای رقابت آمریکا در دادگاه فدرال مطرح و اعلام شد که ممنوعیت تبلیغات امور پزشکی باید جمع شود. بعد از طرح مساله در دادگاه بعد از دو سال شورای رقابت برنده شده و دادگاه رای داد که تبلیغات پزشکی باید انجام شود، البته با ضوابطی که انجمن پزشکی آمریکا آن را تدوین میکند. ضوابطی هم که در این زمینه نوشته شده، نسبتا ضوابط سفت و سختی است. به عنوان مثال تبلیغات امور پزشکی در جاهایی که موجب تنزل شان پزشکی میشود یا روی دیوار مترو و اتوبوس و ... نباید انجام شود، تبلیغات نباید فریبنده باشد، مشخص باشد که قطعا تضمینی در کار پزشکی وجود ندارد. زیرا در هیچ کجای دنیا در هیچ کار پزشکی تضمینی وجود ندارد و ...
قوانین تبلیغات پزشکیِ ایران
وی افزود: در کشورهای دیگر دنیا هم قواعد و ضوابطی برای تبلیغات امور پزشکی وضع شده که بسیار متفاوت از آن چیزی است که اکنون در ایران در حوزه تبلیغات امور پزشکی اتفاق میافتد. در ایران از سال ۱۳۳۴ در ماده پنج قانون امور پزشکی به بحث تبلیغات پزشکی اشاره میکند که «هیچ یک از موسسات پزشکی و دارویی و صاحبان فنون پزشکی و داروسازی و سایر موسسات مصرح در ماده اول این قانون حق انتشار آگهی تبلیغاتی که موجب گمراهی بیماران یا مراجعین به آنها باشد یا به تشخیص وزارت بهداری برخلاف اصول فنی و شئون پزشکی یا عفت عمومی باشد، ندارند. همچنین حق استفاده از عناوین مجعول و خلاف حقیقت روی تابلو و سرنسخه یا طرق دیگر و دادن وعدههای فریبنده ندارند. همچنین دخل و تصرف یا تغییر در نسخه پزشکی به هر صورت که باشد، بدون اجازه خود پزشک از طرف داروساز ممنوع است. متخلفین برای بار اول به پرداخت ۵ تا ۲۰ هزار ریال، دفعات بعدی هم ۲۰ هزار ریال تا ۵۰ هزار جریمه نقدی یا به حبس تادیبی از یک ماه تا چهار ماه یا به هر دو مجازات محکوم میشوند.» این قانون تا جایی اصلاح شده و از جایی به بعد اصلاح نشد که در ادامه توضیح میدهم.
تبلیغات گمراهکننده؛ ممنوع
رهنما درباره تبلیغات گمراهکننده، گفت: چنین تبلیغاتی را که موجب گمراهی افراد شود، در تبلیغات ماهوارهای به وفور میبینیم. به طوری که قرص کلسیم را نشان میدهد و ادعا میکند که اگر این قرص را بخورید، قدتان بلند میشود که موجب گمراهی است. مثالهای بیشتری و جزئیتری هم در این زمینه وجود دارد که باعث گمراهی میشود. به هر حال قانون تبلیغات پزشکی در سال ۱۳۳۴ تدوین شد؛ یعنی ۶۷ سال قبل قانونگذار درباره تبلیغات امور پزشکی قانونگذاری کرده است. در سال ۱۳۳۹ قانون اول نظام پزشکی بوده، سال ۱۳۴۸ قانون دوم نظام پزشکی تدوین شده، ۱۳۵۲ اصلاحیهای میخورد و در بندی از این قانون از تنظیم و ابلاغ دستورالعملهای تبلیغاتی در خصوص امور پزشکی سخن به میان میآورد. در سالهای ۱۳۶۲، ۱۳۷۴ تا ۱۳۸۳ اصلاحیههایی روی قانون نظام پزشکی داریم که سال ۱۳۸۳ صراحتا قانون تشکیل سازمان نظام پزشکی اعلام میکند که تنظیم دستورالعمل تبلیغاتی در حوزه پزشکی برعهده سازمان نظام پزشکی است و دستورالعمل تبلیغات امور پزشکی نوشته میشود. سالهای بعد در سال ۱۳۸۶ مجددا دستورالعمل بازبینی شده و به دستورالعمل تبلیغات امور پزشکی و مواد دارویی، خوراکی، آشامیدنی، آرایشی و بهداشتی بدل میشود. مجددا در سالهای ۱۳۹۲ و ۱۳۹۷ بازبینی شده و بازبینی آن در اسفند ۱۳۹۹ آخرین نسخه دستورالعمل تبلیغات در امور پزشکی است.