نقل و نباتی به نام «دارو»

 شاید ملموس‌ترین و البته آشکارترین این موضوع را بتوان در نحوه مصرف انرژی بدانیم. اینکه مدیریت مصرف انرژی در ایران رهاشده است و این موضوع ریشه در فرهنگ زیست جامعه دارد. ما در حوزه‌های مختلفی از مصرف حتی صاحب رکوردهای جهانی هستیم، مصرف گاز در ایران چندین برابر استاندارهای جهانی است و به گواه گفته یکی از مسئولین در سال گذشته ما به اندازه کل اتحادیه اروپا در یک سال مصرف گاز داریم. این موضوع از جایی به فرهنگ مصرف مرتبط است که بدانیم حتی خود مسئولان هم در این راه جدی نیستند. به این معنا که هدررفت گاز خانگی در ایران در حالی بالاست که بیشترین این هدررفت به دلیل دور بودن ساخت و سازهای خانه‌ها از استانداردهای ساختمان‌سازی است، پنرجه‌هایی که بدون اینکه عاسق باشند به راحتی گرمای تولیدی خانه‌ها را هدر می‌دهند. یا در حوزه مصرف پلاستیک که جزو 15 کشور اول جهانیم، یا هدررفت نان و دورریز غذای ما به شکل تاسف‌آوری بالاست. اما در این میان در یک حوزه عجیب هم ایران صاحب رکوردی منفی است؛ مصرف دارو!

آنطور که از جامعه پیرامونی‌مان می‌توان دریافت باوری میان ما شکل گرفته که پزشکانی را مجرب می‌داند که داروی بیشتری برای بیماران تجویز کند! این باور آنقدر قوی و قوام یافته که حتی به ترفندی برای برخی از پزشکان در اثبات تبحر خود تبدیل شده است. به این معنا که حالا روالی پیش آمده که پزشکان هم برای نشان دادن مهارت خود سعی دارند داروی بیشتری برای بیماران خود تجویز کنند. این نکته در هشدارهای مسئولان وزارت بهداشت هم دیده می‌شود، همین ماه گذشته معاون تحقیقات و فناوری وزیر بهداشت، درمان و آموزش پزشکی اعلام کرد « نسخه پزشکان در دنیا به صورت میانگین شامل یک یا ۲ قلم دارو است اما در ایران در هر برگ نسخه، چهار تا پنج قلم دارو تجویز می‌شود.» این موضوع حتی در سالهای گذشته باعث شده بود تا وزارت بهداشت اعلام کند نسخه‌هایی را که پزشکان برای بیماران می‌نویسند، کنترل کرده و اگر پزشکی بیشتر از میانگین دارو تجویز کرده باشد با او برخورد می‌شود. اما این موضوع سوی دیگری به نام مصرف‌کننده هم دارد. حداقل در آمارهای ارائه شده موجود می‌توان به وضعیت مصرف‌کننده‌های دارو در ایران پی برد. به عنوان مثال در یک فقره آماری موجود ایران به لحاظ مصرف دارو جزو 20 کشور برتر دنیا قرار دارد و در آسیا بعد از چین رتبه دوم را دارد. این درحالی است که ۲۰ درصد کل داروهای مصرفی در ایران به صورت خودسرانه و بدون تجویز پزشک مصرف می‌شود. هر ایرانی به‌طور متوسط در طی یک سال 339 بار دارو می‌خورد که این رقم چهار برابر آمار جهانی است. سرانه مصرف داروهای تزریقی در ایران حدود 4/ 11 درصد است، که تقریبا چهار برابر این میزان در جوامع توسعه‌یافته است. سرانه کلی مصرف دارو در ایران سه برابر استاندارد جهانی است. درمجموع حدود 40 درصد از مردم ایران به‌صورت خودسرانه دارو مصرف می‌کنند. چیزی در حدود دو نفر از هر پنج نفر ایرانی. بدون شک این گونه مصرف دارو پیامدهایی هم در حوزه سلامت افراد دارد. تحقیقات انجام شده درباره مصرف خودسرانه دارو در کشور نشان می‌دهد، 10 تا 15 درصد داروها در ایران بدون مشورت با پزشک مصرف می‌شوند که در این بین، داروهای مسکن و آنتی‌بیوتیک‌ها بیشترین میزان مصرف خودسرانه را تشکیل می‌دهند. از عوارض این پدیده می‌توان به بستری شدن 10 تا 20 درصد از بیماران در مراکز درمانی به علت عوارض دارویی اشاره کرد. و البته نکته عجیب و قابل تامل در این میان این است که طبق بررسی‌های صورت گرفته خوددرمانی در گروه‌های باسواد از گروه‌های بی‌سواد بیشتر است، به علاوه در میان افراد باسواد کسانی که دارای تحصیلات متوسطه بوده‌اند به مراتب بیشتر از کسانی که از تحصیلات عالیه برخوردار بوده‌اند به خوددرمانی مبادرت ورزیده‌اند. دلایل بسیاری برای این امر فهرست شده است، برخی معتقدند بار اصلی این قصور رویدوش داروخانه‌هاست، آنها معتقدند داروخانه هستند که به سهولت دارو را در اختیار مشتریان قرار می‌دهند و البته مخالفانی هم در این میان وجود دارند که باور دارند افزایش هزینه‌های پزشکی از جمله ویزیت پزشکان دلیلی شده است که برخی از مردم بدون مراجعه به پزشک مستقیما به داروخانه‌ها مراجعه کنند تا به باور خود در یک هزینه احتمالا اضافی در این میان صرفه‌جویی کرده باشند. طبق تحقیقات صورت گرفته بیشترین مصرف خودسرانه دارو میان جامعه ایرانی هم باید به انواع و اقسام آنتی بیوتیک‌ها اشاره کنیم. دارویی که اتفاقا مصرف نادرست آن باعث نارسایی‌های کلیه می‌شود، مولتی ویتامین‌ها و مسکن‌ها در رتبه بعدی مصرف دارو در ایران جای دارند.