روایت گری رسانه های معاند جاسوسان را به فعالان محیط زیست تبدیل می کند

رسانه های معاند با به کارگیری تکنیک های خاص ، هیجانات و احساسات مخاطب را در موضوعات زیست محیطی بر می انگیزند تا روایت دیگری از جاسوسی در ذهن مخاطب شکل بگیرد.

بحران های زیست محیطی از جمله خشکسالی ، کمبود آب ، گرمایش زمین ، انقراض نسل جانوری و... از جمله مهمترین مشکلات امروز بشر است. از سد النهضه در اتیوپی تا سد ایلیسو در ترکیه ، خشکسالی های جهانی ، کم آبی و کاهش ارزش مواد غذایی از معضلات زیست محیطی بین المللی است که همه با آن آشنا هستند اما رسانه های معاند با تمرکز بر مسائل زیست محیطی ایران و سیاسی نمودن این مسائل همواره در پی بحران سازی هستند. امنیتی سازی از تحولات زیست محیطی دریاچه ارومیه یا گرد و غبار جنوب غرب ایران تا بحران آفرینی از موضوع پیش پا افتاده ای چون سراوان گیلان ، از جمله رویکردهای تنش آفرینی در رسانه های بیگانه است.

اتاق فرمان این جنگ رسانه ای که در اختیار امریکاست در پی مقصرنمایی جمهوری اسلامی است در مواجهه با این نوع مشکلات و ایجاد نوعی دو قطبی در جامعه است. به همین دلیل لازم است سپهر رسانه انقلاب اسلامی با تمرکز متقابل و به صورت پیش دستانه بر این موارد ضمن شناخت چالش های این حوزه به روشنگری بپردازد تا از موج سواری جنگ رسانه های معاند در این حوزه جلوگیری شود. در همین راستا برنامه « امواج شبهه » امروز به موضوع تهدید امنیت روانی جامعه از طریق سیاه نمایی در حوزه محیط زیست می پردازد . در این برنامه که به همت سرویس سیاسی رادیو گفت‌وگو برگزار شد ، دکتر ضیاءالدین الماسی ، رئیس مرکز آموزش محیط زیست سازمان حفاظت از محیط زیست و دکتر حمیدرضا حسینی دانا ، رئیس اندیشکده راهبردی فضای مجازی و رسانه ها به گفتگو و مباحثه پرداختند که در ادامه مشروح آن را می خوانید ؛

** آقای الماسی ، محیط زیست هر کشوری از حوزه های مهم است اما در ایران به جهت گستره بزرگ سرزمینی و تنوع زیستی بیشتر دست مایه تحریکات قرار گرفته است . این جریان سازی با گرفتن جاسوس تا بهره برداری از موج های خبر در این حوزه پیگیری می شود. از نظر شما چرا این حوزه تا این حد برای دشمنان نظام اهمیت دارد ؟

اهمیت محیط زیست انکار شدنی نیست و موضوعی است که با همه جنبه های زندگی در یک جامعه در هرزمینه ای سر و کار دارد. اقتصاد کشور و روابط اجتماعی در بستر محیط زیست شکل می گیرد ، منابعی که استفاده می شود از محیط زیست سرچشمه می گیرند و بر آن تاثیرگذارند .دور ریزهای یک جامعه شامل پساب ها و زباله ها به محیط زیست باز می گردند. بنابراین فرو افت و تخریب محیط زیست بر همه جنبه های حرکت توسعه ای یک جامعه اثرگذار است  و این حوزه مانند زنجیری است که فعالیت های بخش های مختلف را به هم مرتبط می کند.

در حال حاضر چه در ایران و چه در اکوسیستم جهانی با فروافت محیط زیست روبرو هستیم ؛ پدیده هایی چون ریزگردها ، گرمای زمین ، کاهش آبهای سطحی و... اقلیمی است و مسائلی مانند آلودگی آبها و هوا نسبت به سال های گذشته افزایش یافته و رخدادهایی که متخصصان حوزه محیط زیست 20 سال پیش  درباره وقوع آن هشدار می دادند خود را نشان می دهد . در واقع ما در حال حاضر پیامدهای تغییرات محیط زیستی را مشاهده می کنیم و توجه به این حوزه یک اصل اجتناب ناپذیر است اما چگونگی توجه و برخورد رسانه ها با این موضوع بحث امروز ماست . زمانی که با یک پدیده زیست محیطی روبرو هستیم باید نسبت به آن واکنش داشت ، راه حل ها را بررسی کرد ، بهترین تصمیمات و سیاست گذاری ها را داشت تا آن معضل برطرف نمود اما زمانی که این فضای علمی تصمیم گیری بیان رسانه ای هم دارد که رسانه ها داستان خود را از آن برداشت و تعریف می کنند .

* الگوریتم رسانه های بیگانه برای موضوعات

** آقای حسینی دانا ، ایران به جهت گستره و تنوع زیست محیطی سرزمین خود با مشکلات متعددی در زاین حوزه روبروست . درواقع کشورهای همسایه به دلیل محدود بودن اقلیمشان بسیاری از مشکلات ما را ندارند . از سوی دیگر بسیاری از چالش ها مانند سیل اخیر یک پدیده اقلیمی است که مدیریت کشور در آن نقش نداشته است . مانند آتش سوزی های مکرر در جنگل های امریکا و ... . آنچه که در این دولت و در حوادث اخیر به خوبی دیده شد همدلی و بستگی میان بخش های مختلف دولت در کنترل این مشکلات بود . اما رسانه های معاند این موضوع را نمی بینند و آن را منعکس نمی کنند بلکه تمرکز آنها بر ضعف های کوچک و بزرگ نمایی آن است . از نظر شما این رسانه ها برای رسیدن به هدف خود در این زمینه از چه تکنیک هایی بهره می برند ؟

در بررسی رسانه های معاند پی می بریم که آنها برای موضوعاتی که می تواند یک پرونده را طولانی مدت باز کند و پایداری و انسجام ملت را بر هم بزند یک الگوریتم مشخص دارند و با استفاده از آن می توانند فتنه گری کنند. رسانه های بیگانه پیش از ورود به عملیات ،  کتاب جریان شناسی و ضعف شناسی انجام و  مشکلات احتمالی آینده را مورد بررسی قرار می دهند ،  موضوعاتی که در جامعه هدف مفعول مانده و کم اهمیت جلوه داده شده بزرگنمایی می کند، موضوعی انتخاب می‌کنند که فراگیر باشد و امکان کنترل و مدیریت آن به راحتی امکان پذیر نباشد محیط زیست از جمله این موضوعات است.

 از آنجا که محیط زیست دارای ابعاد بسیار گسترده است و زندگی بشر وابسته به آن است یعنی موضوعی است که مشکلات و مسائل مربوط به حوزه های جمعیت ، اقتصاد ،  اجتماع ، صنعت امنیت و فرهنگ را در بر می گیرد از نظر رسانه های معاند بسیار جذاب و مهم است. برای پیاده سازی الگوریتم ابتدا تلاش می کنند باورها و شناخت قبلی مخاطب ایرانی را بشکنند. به عنوان مثال ، نخست وزیر رژیم صهیونیستی هنگام سال نو شمسی همراه با پیام تبریک ، درباره موضوع آب و همکاری اسرائیل با ایران سخن گفت و برای آن که همه مخاطبان در هر قشر و تحصیلاتی را با خود همراه کند ، یک لیوان آب هم نوشید تا نشان دهد درباره چه موضوع مهمی حرف میزند‌ . در راستای این مصاحبه ، رسانه های بیگانه همچون من و تو و ایران اینترنشنال در تلویزیون و شبکه های اجتماعی بر موضوع آب متمرکز شدند .این مسئله با موضوع خشکسالی ،کمبود آب و ریزگرد و ... همراه شد. گام دوم الگوریتم این است که شناخت جدیدی به مخاطب داده می شود‌. به همین منظور کشورهای همسایه را نشان می دهد که با استفاده از بارورکردن ابرها دریاچه های مصنوعی ایجاد کرده اند.  هدف آنها این است که حس عقب ماندگی را به مخاطب داخلی القا کنند‌ . خاصیت ذهن این است که موارد نقطه ای که  ظاهرا بی ربط هستند را به هم می بافد و یک واقعیت جدید برای خود می سازد . رسانه ها در همین حین به مسائل فراموش شده یا موضوعاتی که اهمیت و اولویت  کمی دارند می پردازد تا مخاطب را به نقطه جوش برساند که نتیجه آن افسردگی یا عصبانیت یا سرخوردگی مردم است . به معنای دیگر هدف از این جریان سازی برانگیختن احساسات مخاطب است ، در چنین شرایطی افکار عمومی مانند انبارباروتی است که با کوچکترین جرقه ای منفجر می شود. این جمع های کوچک شکل گرفته ، وارد مرحله قدرت بخشی می شوند . به عنوان مثال زمانی که در فضای مجازی ، یک مخاطب موضعی دارد که دیگران او را تایید می کنند ، احساس قدرت می کند . رسانه های معاند از این جمع های یکصدا و هم نظر ، گروه های فشار می سازند. این گروه ها در حکمرانی اختلال ایجاد می کنند یعنی یک موضوع مغفول و پیش پا افتاده می تواند به اختلال در حکمرانی منجر شود.

* واقعیت مسائل محیط زیستی جدا از رسانه است

** آقای الماسی ، مطمئنا بخشی از مشکلات محیط زیستی مربوط به تغییرات اقلیمی است که دست بشر نیست . بخشی از آن هم سومدیریت است . به عنوان مثال درباره دریاچه ارومیه سال ها پیش می توانستیم تصمیات بهتری بگیریم . آنچه در رسانه های معاند مورد توجه قرار می گیرد حس وطن دوستی ناشی از مسائل زیست محیطی است . پس از تحریک این حس ، کمپین ها و پویش ها شکل می گیرد تا بتوانند در زمان و موقعیت خاصی بهره برداری کنند

واقعیت مسائل محیط زیستی جدای از موضوع رسانه است . به عنوان مثال زمانی که کرونا شایع شد و اوج گرفت . رسانه ها با دو رویکرد کاملا مختلف و متضاد با موضوع برخورد کردند . برخی رسانه ها این مسئله را انکار می کردند و می گفتند این بیماری جدیدی نیست و چیزی مانند سرماخوردگی است اما دسته دیگر درباره کشته های این ویروس در آینده و انقراض نسلی سخن می گفتند. همچنین درباره واکسن هم ادعاهای گوناگونی مانند کارگذاشتن میکروچیپ در بدن افراد و ... مطرح می شد و این مسائل نزاع های رسانه ای را شکل داده بود. البته همه این مسائل در رسیدگی و واکنش سریع و مطلوب شبکه بهداشت و درمان ایران تاثیر زیادی نداشت و ایران همچنان یکی از موفق ترین کشورها در مهار و کنترل بیماری بوده است . در واقع جریانات رسانه ای بخشی از ماجراست و پرداختن به این مشکلات سوی دیگر آن. طبیعتا رسانه ها از مردم به عنوان ابزار برای رسیدن به اهداف و آمال خود بهره می برند .در حالی که موضوعاتی مانند محیط زیست باید به صورت واقعی مورد واکاوی قرار گیرند و متخصصان ، سیاستگذاران و مردم توجه ویژه ای به آن داشته باشند .

* در برابر مشکلات زیست محیطی دوراه حل داریم

به واسطه تغییرات اقلیمی ، میزان دسترسی به آب های سطحی کاهش یافته است . در گذشته کشاورزان بخشی از آب در جریان را به زمین خود منحرف می کردند اما امروز دسترس پذیری کاهش یافته است ، در نتیجه ناچارند چاه حفر کنند یا با موتور آب را از دل زمین بیرون بکشند ، بنابراین هزینه تمام شده تامین آب کشاورزی افزایش پیدا می کند ، به همین ترتیب قیمت تمام شده محصول هم بالا می رود و خود به خود بر روی بازار اثر گذار است. این مقوله زیست محیطی دو راه دارد . نخست این که مردم و مسئولین بدون توجه به واقعیت به برداشت آب ادامه دهند ، چاه های غیرمجاز افزایش پیدا کند و سفره های آب زیر زمینی کاهش و روند خشکسالی کشور افزایش یابد . دوم این که در کنار یکدیگر مقوله مورد نظر را به درستی بررسی کنند و سهم خود را در سیاست گذاری و اجرا ایفا کنند.

* استفاده رسانه معاند از موضوعات بلاتکلیف و جامانده

** آقای حسینی دانا درباره مصادیق ورود رسانه های بیگانه به موضوع محیط زیست توضیح دهید.

به دلیل گستردگی موضوعات ذیل محیط زیست ، مصادیق زیادی را می توان مثال زد . در دسته بندی و بررسی اخبار و اطلاعات رسانه های معاند ، تلاش آنها برای ایستادن در فضاهای خالی رسانه های داخلی بسیار مورد توجه است . به عنوان مثال تعدادی از پرنده در تالاب انزلی به دلیل بیماری و گرما تلف شده اند اما رسانه های داخلی به آن نپرداخته اند . این موضوع به یک بحث بزرگ در رسانه های معاند تبدیل می شود یا امور به جا مانده و بلاتکلیف مانند هیرمند ، آب ارس و ...  و همچنین موضوعات چالشی و لاینحل مانند آلودگی هوا دست مایه بحث ها و میزگردهای این رسانه های خارج نشین قرار می گیرد . تمام این مسائل می تواند برای گرم کردن تنور اخبار رسانه های بیگانه و تحریک احساسات مردم و مخاطب داخلی کارگشا باشد . قلیان احساسات و ایجاد ابهام درباره کم کاری ها و عملکرد مسئولین ، می تواند در یک فرصت مناسب بهره برداری مناسب به همراه داشته باشد. مثلا تعدادی نفوذی در پوشش فعال محیط زیست در کویر ایران به جاسوسی پرداخته اند . رسانه های معاند درباره این موضوع می گویند چندین فعال محیط زیست در ایران توسط دولت زندانی شده اند .

* روایت سازی از رویدادها برای تحریک احساسات

 رسانه های معاند از رویدادهای این حوزه روایت های دیگری می سازند که حتی در این موضوع دل مخاطب ایرانی را به در آورند و احساسات او را تشدید کنند. در همین راستا درباره نازنین زاغری که جاسوسی او محرز شد می گویند او مادر یک کودک است و زمان طولانی از فرزندش دور بوده است یعنی موضوع جاسوسی او را به گونه ای دیگر روایت می کنند تا دل مخاطبان را به رحم بیاورند و احساسات آنها را تحریک کنند . از سگ ها و همجواری آنها با انسان ها در شهرها و بیماری هایی که منتقل می کنند ، از خسارات وارده ، حمله این حیوانات به کودکان و افراد ناتوان و ... چیزی نمی گویند اما همزمان خانه های لاکچری با حیوانات تمیز خانگی و بیمارستان های مجهز برای درمان آنها را به تصویر می کشند . درواقع نشان دادن برشی از یک واقعیت می تواند مخاطب را دچار خطا کند که این رسانه هر آنچه می گوید واقعیت است . استفاده از سومدیریت و تخلفات آشکار در حوزه هایی مانند زمین خواری و دریاخواری ، معدوم کردن جوجه های یک روزه و ... موضوعات چالشی است و چون در برانگیختن احساسات مردم بسیار موثر است مورد کاربرد زیاد رسانه های معاند است .

* ضعف اصلی رسانه داخلی عدم تبیین مسئله است

** آقای الماسی ، دقایق پایانی برنامه هستیم . به منظور جمع بندی این بحث به شگرد رسانه های معاند در نمایش پیر و فرتوت بودن سیستم مدیریتی کشور صحبت کنید و  به راهبرد رسانه های داخلی در برابر این عملیات سخن بگویید .

به نظر می رسد رسانه های داخلی در این خصوص کم کاری کرده اند . در ابتدا باید به این موضوع توجه داشت که مسائل محیط زیستی مانند مسائل فیزیکی و صنعتی نیست . به عنوان مثال زمانی که ماشین هنگام استارت زدن روشن نمی شود چند دلیل برای آن وجود دارد که با برطرف کردن عیب ، می توان دوباره از آن استفاده کرد اما در مسائل محیط زیستی چندین عامل انسانی و محیطی با همدیگر مشکل و چالش را ایجاد می کنند . بنابراین نخستین ضعف رسانه داخلی  عدم بیان درست و شفاف مسئله است . مثلا موضوع مهمی مانند زاینده رود را درست و همه جانبه تبیین و روشن نکرده است . هر پدیده زیست محیطی مانند حق آبه تالاب گاوخونی دارای ذی نفعانی است . وظیفه رسانه داخلی این است که اولا صورت مسئله را تشریح کند و دوما میان افراد ذی النفع گفتمان ایجاد کند.

* کم کاری رسانه ها در آموزش سواد زیست محیطی

دومین موضوعی که رسانه درباره آن کوتاهی کرده است ، توسعه سواد زیست محیطی است . وقتی تنها کانال ارتباطی و خبررسانی درباره مسائل زیست محیطی رسانه های بیگانه هستند ، هر آنچه که مردم درباره محیط زیست می دانند و می آموزند چیزی است که آن رسانه ارائه داده است . از این رو طبیعی است تحلیل های کا هم منطبق بر نظرات رسانه های معاند باشد.

برنامه « امواج شبهه » که گفتگوی تخصصی پیرامون ماهیت شناسی رسانه های معاند فارسی زبان است ، روزهای یکشنبه و سه شنبه ساعت 16 به مدت 60 دقیقه به روی آنتن این شبکه به نشانی موج اف ام ردیف 103.5 مگاهرتز می رود و در این قسمت به موضوع تهدید امنیت روانی جامعه از طریق سیاه نمایی در حوزه محیط زیست پرداخت.

این برنامه به تهیه‌کنندگی سیده ‌فاطمه شعار، هماهنگی شیما قلی، آیتم‌سازی و گویندگی عطیه مسیبی و با کارشناسی و اجرای مصطفی صادقی تقدیم مخاطبان می‌شود.