سرنوشت حضور ترکیه در سوریه چه خواهد بود؟

 پایگاه اینترنتی شبکه «المیادین» در تحلیلی به آخرین تحولات در روابط ترکیه و سوریه پرداخته است. در مقدمه این گزارش تحلیلی آمده است که سوالات زیادی پیرامون پیامدهای اظهارات «مولود چاووش اوغلو» وزیر امور خارجه ترکیه در خصوص ابراز تمایل آنکارا به توافق یا سازش بین دولت دمشق و مخالفان سوریه وجود دارد. حالا سوال اینجاست که آیا این توافق و نزدیکی مواضع، با وجود موانع در مسیر ازسرگیری روابط سوریه و ترکیه محقق خواهد شد؟ المیادین سعی می‌کند تا پاسخ به این سوال را در ادامه گزارش خود بیان کند؛ مشروح این گزارش بدین شرح است:

سرنوشت حضور ترکیه در سوریه چه خواهد بود؟

اولین مانع در مسیر ازسرگیری روابط سوریه و ترکیه، اشغال سرزمین‌های سوری توسط آنکارا است که ۹ درصد از مساحت جغرافیایی این کشور را تشکیل می‌دهد. اشغال اراضی سوریه توسط ترکیه به تدریج صورت گرفت، زیرا آنکارا به طور رسمی ورود مستقیم خود به بحران سوریه را از اوت ۲۰۱۶ اعلام کرد. هدف از این ورود، دستیابی به آنچه که در آن زمان به عنوان دفاع از امنیت ملی ترکیه و از بین بردن «یگان‌های حفاظت از خلق کُرد» مستقر در مرزهای این کشور معرفی شد.

از نظر نظامی، نیروهای ترکیه در چندین عملیات از گروه‌‌های مخالف [«ارتش آزاد» سابق و «ارتش ملی سوریه»] حمایت کردند. این حمایت منجر به ایجاد ۴ منطقه مرزی شد که پس از عملیات نظامی آنکارا برای کنترل خاک سوریه، هر کدام به نام خود نامگذاری شدند. بین سال‌های ۲۰۱۶ و ۲۰۱۷، عملیات «سپر فرات» منجر به تشدید کنترل‌های ترکیه بر حومه شمالی استان حلب شد. در سال ۲۰۱۸ گروه‌های مخالف با همکاری ارتش ترکیه، در پی عملیات «شاخه زیتون» حومه شمال غربی استان حلب را تحت کنترل گرفتند.

اشغالگری نظامیان ترکیه در سوریه

سپس در سال ۲۰۱۹، ترکیه توانست از طریق عملیات «چشمه صلح» اکثر مناطق شرق فرات را تحت کنترل در آورد؛ یعنی روی یک نوار مرزی به طول ۱۰۰ کیلومتر و عمق ۳۳ کیلومتر. این عملیات شامل بخشی از حومه شمالی رقه، که منطقه شمال بزرگراه بین المللی "M۴" (بزرگراه حلب - لاذقیه) شد و بخش دیگری از حومه شمال غربی الحسکه را هم شامل شد. ارتش ترکیه چندین بار تلاش کرده است تا نفوذ خود را در شرق فرات هم گسترش دهد؛ اما همواره با مخالفت روسی-آمریکایی و مقاومت نیروهای دموکراتیک سوریه «قسد» که مورد حمایت واشنگتن است، مواجه شده است.

نیروهای «قسد»

ارتش ترکیه در سال ۲۰۲۰ عملیات «سپر بهار» را در استان ادلب آغاز کرد؛ این آخرین استانی است که گروه‌های مخالف سوری هنوز در آن مستقر هستند. امروز پس از رد و محکومیت عملیات نظامی ترکیه توسط سوریه، آنکارا و گروه‌های مسلح تحت حمایت آن حدود ۱۶.۶۶۶ کیلومتر از محدوده جغرافیایی سوریه را تحت کنترل دارند. اگر توافق سوریه و ترکیه صورت گیرد، اولین موضوع در لیست مذاکرات، خروج ترکیه از سوریه خواهد بود؛ همانطور که موضع رسمی دمشق همیشه بر این موضوع تاکید داشته است. تحلیلگران با درنظرگرفتن این موضوع راه‌حلی را پیشنهاد می‌دهند که طبق آن مناطق شمال سوریه، از مالکیت سوریه و ترکیه خارج شوند؛ بلکه تبدیل به یک منطقه حائل بین دو طرف شوند و در عین حال نقش اقتصادی مهمی را برای دو کشور ایفا کنند.

بازدید مستمر سران آنکارا از منطقه امن ترکیه

«رجب طیب اردوغان» رئیس جمهور ترکیه با وجود برگزاری اجلاس سران «تهران» و «سوچی» در مسیر حل بحران سوریه و ترکیه، همچنان ایده «منطقه امن» خود را پیگیری می‌کند. ایده‌ای که که براساس آن، آنکارا می‌خواهد منطقه‌ای در امتداد مرز شمالی سوریه با عمق ۳۰-۴۰ کیلومتری ایجاد کند و این همان چیزی است که سوریه معتقد است محل نزاع و درگیری آنکارا-دمشق خواهد بود.

آینده «ارتش ملی سوریه»

ارتش ملی سوریه که مورد حمایت ترکیه است، نقطه قوت آنکارا در نبردهای زمینی به حساب می‌آید. به خصوص که گروه‌های مسلح سوری کسانی هستند که پس از عملیات ترکیه کنترل مناطق شمال سوریه را به دست می‌گیرند. با علم به این که ارتش ترکیه به این گروه‌های مسلح و «ارتش ملی سوریه» با غذا و سلاح کمک مالی می‌کند و بر آموزش اعضای آن نیز نظارت دارد. «ارتش ملی» شامل تعدادی از گروه‌های مخالف مسلح سوری است که قبل از اولین عملیات نظامی ترکیه در سوریه، تحت عنوان «جبهه آزادی‌بخش ملی سوریه» تشکیل شد؛گروه‌هایی که ترکیه در اوت ۲۰۱۶ آن‌ها را «سپر فرات» نامید.

شورشیان جبهه آزادی‌بخش ملی سوریه/ متحدان ترکیه

و اگر سوریه و ترکیه خواهان آشتی باشند، دومین مانع ان روند وجود گروه «ارتش ملی سوریه» خواهد بود که آنکارا می‌تواند آن را رها کند. در اینجا، «ارتش ملی سوریه» دو راه پیش‌روی خود دارد: راه اول وارد شدن به سازش و کنار گذاشتن اختلافات با دولت سوریه است و راه دوم، توسل به جنگ و رد آشتی با دمشق. اگر راه دوم را انتخاب کند، نابود خواهد شد؛ به خصوص در شرایطی که ترکیه پس از وارد شدن به یک سازش احتمالی با دولت سوریه، بودجه و تسلیحات این گروه را قطع کند.

اردوغان چگونه از کارت پناهندگان سوری در انتخابات ترکیه استفاده خواهد کرد؟

سومین مانع در مسیر ازسرگیری روابط سوریه و ترکیه پرونده پناهندگان سوری است. طبق آمار، حدود ۳.۷ میلیون سوری در ترکیه زندگی می‌کنند. از اوت ۲۰۲۲ تاکنون، ترکیه به حدود ۲۰۰.۹۵۰ سوری تابعیت داده است. «سلیمان سویلو» وزیر کشور سوریه اعلام کرد که تا ۳۱ مارس ۲۰۲۲، ۱۱۳۶۵۴ فرد سوری در صورت برگزاری انتخابات احتمالی حق رای دارند.

با توجه به بحران اقتصادی در ترکیه، پناهجویان سوری شرط دشواری را برای رجب طیب اردوغان، رئیس‌ جمهور ترکیه که می‌خواهد یک سال قبل از انتخابات ریاست‌جمهوری برای سومین دوره ریاست‌جمهوری برنده شود، قرار داده‌اند. اردوغان از دو طریق از پناهندگان سوءاستفاده خواهد کرد: اول اینکه قصد دارد آن‌ها را به سوی خود جذب کند تا او را انتخاب کنند؛ به همین خاطر او همچنان به ساخت مسکن برای آن‌ها و ارائه کلیه خدمات در تمام مناطق تحت کنترل ترکیه ادامه می‌دهد.

آوارگان سوری در ترکیه

راه دوم به سیاست‌های داخلی مربوط می‌شود؛ کارت آوارگان سوری که باری بر دوش کشور ترکیه است، توسط رئیس جمهور ترکیه حل خواهد شد. بر اساس اظهارات اردوغان، او در تلاش برای پیروز نشان دادن خود در مقابل احزاب ترکیه و رای دهندگان این کشور است؛ زمانی که تمایل خود برای بازگرداندن «داوطلبانه» یک و نیم میلیون آواره سوری به نوار مرزی که تحت اشغال آنکاراست اعلام کرد. این پس از راه‌اندازی پروژه شهرهای خشتی برای اسکان پناهندگان در ۱۳ شهرک و شهر مسکونی است که از جرابلس در غرب تا راس العین در شرق امتداد دارد. اردوغان سویلو، وزیر کشور خود را به منظور راه‌اندازی این پروژه، تایید کنترل آن بر نوار مرزی در سوریه و نشان دادن نفوذ گسترده ترکیه، به شهر سرمدا در استان ادلب سوریه فرستاد؛ شهری که تحت کنترل نیروهای ترکیه و گروه‌های مسلح وفادار به آن‌هاست.

همانطور که اهداف دیگری نیز برای آنکارا وجود دارد که کم‌اهمیت نیستند؛ یکی از آن‌ها ایجاد تغییرات جمعیتی و اخراج شهروندان کُرد سوری از مرزها به نفع ایجاد مراکز جمعیتی وفادار به اردوغان، در مناطق مرزی است؛ جمعیتی که تهدید علیه امنیت ملی ترکیه محسوب نشود. موضوع تُرکی شدن، تغییر ارز در مناطق تحت کنترل ترکیه، گشایش مدارس و دانشگاه‌ها و تغییر نام خیابان‌ها و میادین سوریه، مسائلی است که مانع ازسرگیری روابط دو کشور می‌شود. درباره سایر موانع باید گفت که فهرست طولانی به نظر می‌رسد؛ چرا که تعداد بازیگران مهم در معادله سوریه زیاد است و همه آن‌ها اولویت‌های متعددی دارند./فارس