شکست واشنگتن در ایجاد ائتلاف علیه تهران
مواضع کشورهای عربی درخصوص ایران، با توجه به شکست آمریکا در ایجاد ائتلاف علیه تهران و کشاندن ریاض به روند عادی‌سازی شاهد تغییراتی بود و گویای گذار از مرحله تعارض به سوی همکاری در منطقه است.
کشورهای عربی منطقه غرب آسیا اخیراً مواضع و سیاست‌های کلامی خود در قبال ایران را تغییر داده‌اند. این تغییر موضع و تعدیل سیاست‌گذاری دلایل بسیاری دارد و کشورهایی از جمله عربستان سعودی و امارات عربی متحده در سطوح ملی، منطقه‌ای و جهانی شرایطی خاص را پشت سر گذاشتند؛ شرایطی که آن‌ها را مجبور کرد تا در برگزیدن راهبردهای خود تجدیدنظر کنند.
به جز جبر شرایط، سران عربی منطقه با واقعیت‌های سیاسی‌ای مواجه شدند که پیش از آن درک نمی‌کردند. در نتیجه، شرایط بحرانی بین‌المللی و درک واقعیت‌های جدید سیاسی کشورهای عربی را به سمت بررسی مجدد ائتلاف‌ها، تجدیدنظر در برخی سیاست‌ها و تلاش‌های همگرایانه در سطح منطقه هدایت کرد.
بعد از سفر «جو بایدن» رئیس‌جمهور آمریکا به منطقه، بسیاری از تغییرات و چالش‌های واشنگتن در غرب آسیا خود را نشان داد. بایدن در ایجاد ائتلاف منطقه‌ای علیه ایران شکست خورد و آرزوی تشکیل صف نظامی حامی منافع آمریکا در غرب‌آسیا را با خود به کاخ‌سفید برگرداند. علاوه‌بر این بایدن حتی رژیم صهیونیستی را ناامید کرد و نتوانست طرح عادی‌سازی ریاض-تل‌آویو را پیش ببرد. رئیس‌جمهور آمریکا با عربستانی مواجه شد که دیگر نه از واشنگتن ترس داشت و نه به آن باج می‌داد؛ هیبت آمریکایی و همراهی‌های سیاسی با آن، در نشست جده یک‌جا فرو پاشید و جهان دریافت که دوران گذار کشورهای عربی از تعارض و درگیری به همزیستی با ایران فرار رسیده است. مقامات، نهادها و شخصیت‌های منطقه با این چرخش همراه شده و با مواضع مثبت خود درخصوص بهبود روابط ایرانی-عربی، حرکت سران منطقه به این روند را تقویت کردند. در ادامه به مولفه‌ها و مشوّق‌های اصلی روند همگرایی‌های عربی به سوی تهران خواهیم پرداخت:
سعودی در تکاپوی توازن، امنیت و ثبات
نیاز آمریکا به همراهی کشورهای عربی در بحران انرژی جهانی و تلاش واشنگتن برای نزدیکی روابط با ریاض، عربستان سعودی را حداقل متوجه دو نکته کرد؛ ضعف آمریکایی و میزان اثرگذاری کشورهای عربی. این دو موضوع باعث شد تا ریاض اتحاد سنتی و پیروی بی‌چون و چرای خود از سیاست‌های واشنگتن را رها کند و با تقویت ائتلاف‌های چند منظوره و برقراری روابط متوازن با تمام قدرت‌های جهانی، دایره ثبات در سیاست خارجی را تقویت کند. تماس اخیر بین «ولادیمیر پوتین» رئیس‌جمهور روسیه و «محمد بن سلمان» ولی‌عهد سعودی، در همین چارچوب بررسی شد؛ تحلیلگران سعودی معتقدند که هماهنگی در بازارهای انرژی و همکاری برای حفظ توازن‌های راهبردی از مهم‌ترین دلایل ارتقا روابط عربستان و روسیه بوده است و مناسبات مسکو-ریاض به سطحی راهبردی رسیده‌اند.
نشست جده در عربستان با حضور رئیس‌جمهور آمریکا
چالش امنیتی دیگر سعودی‌ها مسئله یمن است؛ مسئله‌ای که واشنگتن ثابت کرد هیچ میلی به حل آن در مدت زمانی کوتاه ندارد. جنگ یمن جزء هیچ‌کدام از اولویت‌های سفر بایدن به منطقه نبود و همین امر کافی بود تا ریاض بداند برای خروج از این بحران، باید به سازوکارهای منطقه‌ای روی آورد. گفت‌وگو با ایران همچنان به عنوان بهترین و اصولی‌ترین راه پیش‌روی ریاض در خروج از یمن است؛ پیام‌های سعودی برای تداوم مذاکرات منطقه‌ای و استقبال تهران از این مسئله گویای درک جدید سعودی از نظم و ترتیبات امنیتی است. با وجود آنکه یمن جایی در دغدغه‌های بایدن در نشست جده نداشت اما برخی سران عربی موضع خود را در این باره اعلام کردند. برای مثال، «عبدالفتاح السیسی» رئیس جمهور مصر در این اجلاس تأکید کرد که راه‌حل مسالمت‌آمیز دائماً گزینه مطلوب کشورهای عربی خواه در یمن، فلسطین یا هر جای دیگری خواهد بود.
شکست واشنگتن در ایجاد ائتلاف علیه تهران
رئیس‌جمهور آمریکا در حضور سران کشورهای عربی حاضر در نشست جده ضمن اتهام‌پراکنی به تهران، مدعی شد که فعالیت‌های ایران باعث بی ثباتی منطقه شده است. بایدن در جریان این نشست درباره لزوم مقابله با تروریسم در منطقه صحبت کرد و مدعی شد که واشنگتن به همکاری با کشورهای منطقه برای مقابله با تروریسم ادامه می‌دهد. در مقابل سران کشورهای عربی اما هیچ‌کدام با موضع ضد ایرانی بایدن همراهی نکردند و حتی خواستار همکاری با آن نیز شدند. ولی‌عهد سعودی در اجلاس جده، ضمن دعوت از ایران برای همکاری با کشورهای عربی، تصریح کرد: «ما از ایران برای همکاری با کشورهای منطقه، عدم مداخله در امور داخلی این کشورها و پایبندی به اصول و قوانین بین‌المللی و همکاری با آژانس بین‌المللی انرژی دعوت می‌کنیم و همچنین از همه تلاش‌ها جهت دستیابی به راه‌حل سیاسی طرف‌های یمنی برای پایان دادن به بحران این کشور حمایت می‌کنیم». «فیصل بن فرحان» وزیر امور خارجه عربستان سعودی هم در حاشیه نشست جده تاکید کرد که چیزی به اسم «ناتوی عربی» وجود ندارد و صحبتی درباره ایجاد ائتلاف منطقه‌ای با رژیم صهیونیستی مطرح نیست.
سخنرانی ولی‌عهد سعودی در نسشت جده
«فواز کاسب العنزی» تحلیلگر سیاسی سعودی، در گفت‌وگو با خبرگزاری اسپوتنیک و درباره پیشرفت مذاکرات تهران-ریاض خاطرنشان کرد: «صحبت در مورد انتقال مذاکرات ایران و عربستان از سطح امنیتی به سطح سیاسی به صورت علنی، حاکی از آن است که عربستان سعودی بشدت به سمت اعتمادسازی و پذیرش حرکت می‌کند. علاوه‌بر ابزارهای دیپلماتیک فراوانی که توسط ولی‌عهد سعودی و برخی کشورهای همسایه مانند قطر، کویت و عراق دنبال می‌شود، آن‌ها سیاست شفافیت و افشاگری را در پیش گرفته‌اند». وزیر مشاور امارات عربی متحده در امور خارجه نیز قبل از این و با بیان اینکه ابوظبی به دنبال بازسازی روابط با ایران است، از آغاز تلاش‌های ابوظبی در جهت اعزام سفیر به تهران خبر داده بود. ناظران تحولات منطقه معتقدند که عدم سخنرانی سران امارات و عمان در نشست جده، سیاست سکوت در مقابل مواضع ضدایرانی بایدن بوده و به معنای مخالفت ضمنی با این رویکرد بوده است.
تل‌آویو و سراب عادی‌سازی با ریاض
سران رژیم صهیونیستی با امیدواری‌های زیاد به سفر بایدن به منطقه و حضور در سرزمین‌های اشغالی، منتظر کشانده شدن عربستان به روند عادی‌سازی بودند اما فعلا ناامید شدند. به غیر از رسانه‌های عبری، رئیس سابق اطلاعات نظامی ارتش رژیم صهیونیستی در تحلیلی اذعان کرد تل‌آویو بازنده سفر رئیس‌جمهور آمریکا به منطقه و عربستان برنده آن است. دلیل چنین مواضع و تحلیل‌هایی را باید موضع قاطع عربستان درخصوص مسئله عادی‌سازی بدانیم؛ ریاض اعلام کرد که تنها راه حل موردنظر ما برای قضیه فلسطین، راهکار دو دولتی است و تا زمانی که تل‌آویو به این سمت حرکت نکند، روابط‌مان عادی نخواهد شد. سران صهیونیست از جمله «ران کوخاو» سخنگوی ارتش رژیم صهیونیستی سعی در تفسیر به مطلوب این موضع داشتند و اذعان کردند که این رژیم هرگز همه چیز را درباره روابط امنیتی با عربستان سعودی فاش نمی‌کند. اما واقعیت این است که گرایش ریاض به سوی تل‌آویو، توازن مورد انتظار سعودی را در منطقه ایجاد نخواهد کرد، بلکه بر عمق چالش‌های این کشور خواهد افزود.
حضور بایدن در سرزمین اشغالی و گفت‌وگو با نخست‌وزیر موقت تل‌آویو
حمایت‌‌های منطقه‌ای از سازش ایرانی-عربی
«حسین امیرعبداللهیان» وزیر امور خارجه ایران طی روزهای اخیر اعلام کرد که هفته گذشته پیامی از وزیر خارجه عراق دریافت کردیم که طرف سعودی آمادگی دارد گفت‌وگوها از فاز امنیتی وارد فاز سیاسی و علنی شود و ما نیز اعلام آمادگی کردیم که گفت‌وگوها در سطح سیاسی ادامه یابد و در نهایت روابط دیپلماتیک به حالت طبیعی بازگردد. «فواد حسین» وزیر خارجه عراق با بیان اینکه بغداد در تلاش برای برگزاری نشستی علنی میان وزیران خارجه ایران و عربستان سعودی است، خبر داد نشست‌های آتی دو طرف علنی برگزار خواهد شد. وزیر خارجه عراق پیش از این نیز، در گفت‌وگویی تلفنی با امیرعبداللهیان ارزیابی خود را از نشست جده با وی در میان گذاشته و درباره روند گفت‌وگوهای ایران و عربستان به تبادل نظر پرداخته بود.
تداوم گفت‌وگوهای مقامات عراقی با ولی‌عهد سعودی
«مصطفی الکاظمی» نخست‌وزیر پیشبرد امور عراق در مصاحبه با خبرگزاری آمریکایی «آسوشیتد پرس» ضمن اشاره به اینکه نشست‌ها در بغداد، ایران و عربستان را به هم نزدیک کرد، گفت به نفع عراق است که به منظور کاهش تنش‌های منطقه‌ای برای نزدیک شدن ایران و عربستان سعودی تلاش کند. «برهم صالح» رئیس‌جمهور عراق هم در گفت‌وگویی با شبکه آمریکایی «سی‌ان‌ان» با بیان اینکه عراق نقش بسیار مهمی در میانجی‌گری بین عربستان و ایران ایفا می‌کند، اذعان کرده بود که خواهان سازش بین ایران و کشورهای عربی هستیم و گذر از چالش‌های منطقه‌ای، برای هیچ کشوری به تنهایی امکان‌پذیر نیست. مقامات ایرانی نظیر وزیر خارجه، درباره روابط با همسایگان و رفت و آمدهای انجام شده به ایران با تاکید بر اینکه سیاست خارجی دولت سیزدهم بر دکترین سیاست خارجی متوازن، دیپلماسی پویا و تعامل هوشمند مبتنی است، همواره مسائل منطقه‌ای و همکاری بیشتر در این خصوص را به عنوان اولویت خود قرار داده است؛ چارچوبی که به نظر می‌رسد با توجه به چرخش‌های عربی به سوی ایران، موفق عمل کرده است./فارس