حضور پوتین در تهران و واکنش‌ها به این سفر
پنجمین سفر پوتین به تهران آن هم در میانه جنگ اوکراین و برای شرکت در هفتمین نشست سران ضامن روند آستانه باعث پریشانی آمریکایی‌ها شد و البته واکنش ایران این بود که روابط دو کشور ربطی به واشنگتن ندارد.
تهران سه‌شنبه شب ۲۸ تیر ماه برای دومین بار به صورت حضوری میزبان نشست سران ضامن روند آستانه بود و هفتمین دور این نشست به میزبانی آیت‌الله سید ابراهیم رئیسی و با حضور ولادیمیر پوتین و رجب طیب اردوغان روسای جمهور روسیه و ترکیه برگزار شد. البته ایران چهارشنبه ۱۱ تیر ۱۳۹۹ در دوران پاندمی کرونا نیز یک بار میزبان نشست فوق العاده مجازی این فرمت بود.
در همین زمینه ناصر کنعانی سخنگوی وزارت امور خارجه درباره برگزاری این نشست در تهران در توئیتی نوشت: منطقه ما به جای ائتلاف‌های پوشالی و سامانه‌های پدافندی ناکارآمد، نیازمند دوستی و همکاری منطقه‌ای برای تأمین امنیت جمعی است. صلح، ثبات و توسعه مشترک، با گفت‌وگو و همکاری جمعی به دور از مداخله بیگانگان، دست یافتنی است.
در همین راستا بعدازظهر روز سه‌شنبه ۲۸ تیر ماه ولادیمیر پوتین برای شرکت در این نشست و برای پنجمین بار در طول دوران ریاستش بر کاخ کرملین و نخستین سفرش در دولت سیزدهم وارد تهران شد.
او برای نخستین بار ۲۳ مهرماه ۱۳۸۶ به منظور انجام سفری دو روزه وارد تهران شده بود و در این سفر علاوه بر دیدار با مقامات عالی‌رتبه کشورمان در دومین اجلاس سران کشورهای حاشیه دریای خزر (روسیه، ایران، آذربایجان، قزاقستان و ترکمنستان) شرکت کرد. پوتین دوم آذر ماه ۱۳۹۴ در دومین سفرش به تهران آمد تا در سومین نشست سران «مجمع کشورهای صادرکننده گاز» حضور یابد. روز چهارشنبه ۱۰ آبان ۱۳۹۶ ولادیمیر پوتین برای سومین بار به تهران سفر کرد تا در نشست سه جانبه ایران، روسیه و جمهوری آذربایجان شرکت کند. رئیس جمهور فدراسیون روسیه ۱۶ شهریور ۱۳۹۷ هم برای شرکت در اجلاس سه جانبه روند آستانه (ایران، ترکیه و روسیه) به تهران آمد.
رئیس جمهور فدراسیون روسیه پس از ورود به تهران بلافاصله عازم نهاد ریاست جمهوری شد و با آیت‌الله رئیسی دیدار کرد. در این دیدار دو طرف ضمن مرور آخرین وضعیت مناسبات میان دو کشور که در دوره اخیر رشد قابل توجهی داشته است، از جهش در روابط دوجانبه به خصوص در حوزه اقتصادی، امنیتی، زیرساختی، انرژی، تجارت و صنعت ابراز خشنودی کرده و اراده خود را تداوم این مسیر و تقویت آن ابراز کردند.
پوتین عصر سه‌شنبه نیز به حضور مقام معظم رهبری هم رسید. حضرت آیت‌الله خامنه‌ای همکاری‌های بلندمدت ایران و روسیه را عمیقاً به نفع هر دو کشور خواندند و با تأکید بر اینکه حوادث جهانی نشان‌دهنده نیاز ایران و روسیه به همکاری‌های روزافزون و متقابل است، افزودند: تفاهم‌ها و قراردادهای متعددی بین دو کشور از جمله در بخش نفت و گاز در جریان است که باید تا انتها پیگیری و عملیاتی شوند.
ایشان همکاری‌های اقتصادی ایران و روسیه را به‌ویژه در پی تحریم‌های غرب، ضروری و به نفع هر دو کشور دانستند و در خصوص حوادث اوکراین گفتند: جنگ یک مقوله خشن و سخت است و جمهوری اسلامی از اینکه مردم عادی دچار آن شوند به هیچ وجه خرسند نمی‌شود، اما در قضیه اوکراین چنانچه شما ابتکار عمل را به دست نمی‌گرفتید، طرف مقابل با ابتکار خود، موجب وقوع جنگ می‌شد.
حضرت آیت‌الله خامنه‌ای همچنین هوشیاری در مقابل فریبکاری غرب را ضروری خواندند و گفتند: آمریکایی‌ها هم زورگو هستند و هم حیله‌گر، و یکی از عوامل فروپاشی شوروی سابق فریب خوردن در مقابل سیاست‌های آمریکا بود، البته روسیه در دوره جنابعالی استقلال خود را حفظ کرده است.
پوتین هم درباره حوادث اوکراین گفت: هیچ‌کس طرفدار جنگ نیست و جان دادن مردم عادی یک تراژدی بزرگ است اما رفتار غرب موجب شد که ما انتخابی جز عکس‌العمل نداشته باشیم. وی ترور سردار سلیمانی را نمونه دیگری از شرارت‌های آمریکایی‌ها برشمرد. رئیس‌جمهور روسیه با اشاره به سوءاستفاده آمریکا از ابزار دلار برای تحریم و غارت کشورهای دیگر، این کار را در نهایت به زیان آنها و موجب تضعیف اعتماد جهانی به این ارز و حرکت کشورها به استفاده از پول‌های جایگزین دانست و گفت: روسیه و ایران در حال طراحی روش‌های جدید برای استفاده از پول‌های ملی در روابط دو کشور هستند.
به گزارش فارس، ولادیمیر پوتین اولین مقام خارجی بود که پس از پیروزی آیت‌الله رئیسی در سیزدهمین دور انتخابات ریاست جمهوری به وی تبریک گفت. وی در این پیام به حسن همجواری و روابط دوستانه ایران و روسیه اشاره و ابراز امیدواری کرد که در این دوران شاهد گسترش روزافزون همکاری دوجانبه دو کشور باشیم. علاوه بر این، نماینده‌ای عالی از سوی پوتین در مراسم تحلیف آیت‌الله رئیسی به تهران آمد. اواخر دی ماه سال گذشته نیز آیت‌الله رئیسی سفری دو روزه به مسکو داشت و هشتم تیر ماه نیز روسای جمهور دو کشور نیز در نشست سران خزر در عشق آباد با یکدیگر دیدار کرده بودند.
همزمان با سفر پوتین نیز نتایج یک نظرسنجی نشان داد که بیش از نیمی از روس‌ها طرفدار تقویت روابط سیاسی و نظامی با ایران هستند و همچنین ۴۷ درصد از مردم روسیه مطالعه و استفاده از تجربه ایران برای مقابله با فشار تحریم‌های غرب را ضروری می‌دانند.
* حضور پوتین در تهران و واکنش‌ها به این سفر
و اما حضور پوتین در تهران واکنشی‌هایی را به همراه داشت و در این خصوص آمریکایی‌ها نیز به این سفر واکنش نشان دادند. «کارین ژان پیر» سخنگوی کاخ سفید (+) در اظهاراتی با بیان اینکه سفر پوتین به ایران نشان می‌دهد که او قصد ندارد جنگ در اوکراین را متوقف کند، افزود: پوتین اکنون منزوی شده و به ایران نیاز دارد. ما به دنبال تشدید تحریم‌ها علیه روسیه هستیم و در مرحله آینده افراد و نهادهای بیشتری را شامل می‌شود.
* رابطه ایران و روسیه ربطی به آمریکا ندارد
در همین زمینه خبرنگار خبرگزاری فارس در نشست روز چهارشنبه ناصر کنعانی سخنگوی وزارت امور خارجه به واکنش کاخ سفید و همچنین رابرت مالی به سفر پوتین به ایران و اظهارات رابرت مالی مبنی بر اینکه ایران یا باید به فکر اتکا بیشتر به روسیه باشد یا به برجام برگردد اشاره کرد و نظر کنعانی را جویا شد که وی پاسخ داد: رابطه ایران و روسیه به عنوان دو کشور مستقل و همسایه و منطقه‌ای رابطه‌ای کاملا دوجانبه و مبتنی بر مصالح و منافع دو کشور است و اساسا ارتباطی به دولت آمریکا ندارد که درباره روابط دوجانبه ایران با دیگر کشورها اظهارنظر و یا مداخله کند. دو کشور بر مبنای منافع و مصالح مشترک روابط خودشان را تعریف کردند و این رابطه سازنده و منطقی است و اتفاقا نشان می‌دهد علاوه بر منافع دو کشور در حوزه منطقه‌ای هم کاملا یک رابطه سازنده است و نتیجه این رابطه سازنده را در تقویت و تحکیم روند صلح و ثبات و امنیت در سوریه و مبارزه مشترک علیه تروریسم شاهد بودیم. نقش سازنده‌ای که از سوی دولت آمریکا هیچگاه شاهد نبودیم. روابط مستقل ایران و روسیه در همین چارچوب ادامه خواهد یافت.
«ویلیام بِرنز» رئیس سازمان اطلاعات مرکزی آمریکا (سیا) بامداد پنجشنبه ۳۰ تیر ماه در سخنرانی در مجمع امنیتی اَسپِن، گفت: «دیدن تصاویر دیدار رئیس جمهور [ولادیمیر] پوتین و رهبر معظم ایران در روز گذشته در تهران، برای من حس نوستالژی نداشت. اما واقعیت این است که روس‌ها و ایرانی‌ها در حال حاضر به یکدیگر نیاز دارند، هر دو کشور تحت تحریم شدید به دنبال خروج از انزوای سیاسی هستند».
رئیس سیا افزود: «[سفر پوتین به ایران] نشان می‌دهد که در صنعت دفاعی روسیه مشکلاتی وجود دارد. به نظر من محدودیت‌هایی برای راه‌هایی وجود دارد که آنها می‌توانند به یکدیگر کمک کنند».
گفتنی است چندی پیش «جیک سالیوان» مشاور امنیت ملی کاخ سفید در اظهاراتی مدعی شده بود که ایران بزودی چند صد پهپاد با قابلیت حمل سلاح به روسیه تحویل می‌دهد و افزود: اطلاعات ما حاکی از آن است که دولت ایران خود را آماده می‌کند، تا در فرصتی بسیار کوتاه چند صد پهپاد و از جمله پهپادهایی که قابلیت حمل سلاح داشته باشند را تحویل روسیه دهد. البته این ادعا واکنش وزارت خارجه جمهوری اسلامی ایران را در پی داشت و «ناصر کنعانی» سخنگوی این وزارتخانه تصریح کرد: سابقه همکاری‌ها بین جمهوری اسلامی ایران و فدراسیون روسیه در حوزه برخی فناوری‌های نوین به پیش از آغاز جنگ در اوکراین برمی‌گردد و در مقطع اخیر هیچ تحول خاصی در این ارتباط رخ نداده است.
چهارشنبه شب و همزمان با سفر پوتین به تهران نیز «رابرت مالی» نماینده ویژه آمریکا در امور ایران در سخنانی مدعی شد در صورتی که ایران به روسیه سلاح بدهد، واشنگتن ابزارهایی برای مجازات این کشور در اختیار دارد. پس از این سفر هم «لوید آستین» وزیر دفاع آمریکا روز چهارشنبه این ادعاها را تکرار کرد و گفت: به تهران توصیه می‌کنیم این کار را انجام ندهد.
«ریانووستی» هم در تحلیلی در این باره نوشت همزمان با سفر پوتین به تهران، دو کشور آماده ایجاد مشارکت راهبردی هستند و روسیه می‌تواند از ایران درس‌هایی برای شکل دادن به هویت بدون اتکا به غرب بیاموزد.
از سوی دیگر، روزنامه قطری «العربی الجدید» هم در یادداشتی در خصوص انگیزه اصلی رئیس‌جمهور روسیه برای حضور در نشست سه‌جانبه روز گذشته در تهران نوشت که پوتین با ارائه پیشنهاد تقویت روابط راهبردی با ایران، بر روی تغییر قواعد بازی با واشنگتن و غرب متمرکز شد. در این یادداشت آمده است: روسیه امیدوار است، شاید برای نخستین بار، روابط خود را با ایران به سطح راهبردی برساند، پس از آن که از آن به عنوان ابزاری برای چانه زنی در تعاملات بین‌المللی خود استفاده می‌کرد. مسکو به دلیل فروپاشی روابطش با غرب، احتمالا یک اتحاد راهبردی به تهران ارائه می‌کند تا به طور کل از هر مسیری برای اصلاح رابطه با غرب برای احیای توافق هسته‌ای دست بردارد. این امر در شرایط انزوا و محاصره آن صورت می‌گیرد. آخرین چیزی که مسکو به آن امید بسته، این است که دولت بایدن بتواند یک موفقیت راهبردی (توافق هسته‌ای) که ایران را به بازارهای جهانی نفت بازمی‌گرداند، قیمت‌های آن را کاهش دهد، توزیع نفت روسیه را تسهیل کند و به بهبود شرایط داخلی دولت آمریکا کمک کند، برباید. دولتی که از زمان جنگ سرد تاکنون، سختگیرترین دولت آمریکا در قبال روسیه است.
هفته‌نامه آمریکایی «نیوزویک» هم روز چهارشنبه در این باره نوشت: «ولادیمیر پوتین»، رئیس‌جمهور روسیه در سفر هفته جاری خود به تهران، برای اولین بار از زمانی که دستور حمله به اوکراین را صادر کرد، به خارج از مرزهای اتحاد جماهیر شوروی سابق سفر کرد. این نوع جدیدی از اتحاد است که می‌تواند در مقابل غرب قرار گیرد و بر آن فشار وارد کند.
در همین زمینه «مهدی خورسند» پژوهشگر مسائل اوراسیا در گفت‌وگو با خبرنگار فارس، با بیان اینکه آمریکایی‌ها تجربه همکاری نزدیکی ایران و روسیه را در سوریه و در مقابله با داعش دیدند، گفت: آمریکایی‌ها در حال حاضر نگران هستند که ایران در جنگ تحمیل شده به کمک روسیه بیاید، قاعدتا پیروز این جنگ محور روسیه و ایران خواهد بود و دلیل ترس و وحشت آنها از همین قضیه است./فارس