قرارداد آتی در یک جمله «توافقی برای خرید یا فروش دارایی در زمان مشخصی در آینده و با قیمتی مشخص است». در واقع نوع دارایی پایه و اندازه آن، زمان و مکان تحویل و قیمت آن در آینده معلوم است اما توافق در زمان حال صورت می‌گیرد.

منظور از دارایی پایه در قراردادهای آتی چیست؟

قراردادهای آتی یکی از انواع اوراق مشتقه قابل معامله در بازار سرمایه ایران هستند که به سرمایه‌گذاران این امکان را می‌دهند تا از کاهش یک قیمت دارایی نیز بتوانند سود کسب کنند. سازوکار قرارداد آتی به این صورت است که دو طرف معامله متعهد می‌شوند تا در تاریخ سررسید، مقداری از یک دارایی با استاندارد تعیین شده را با قیمتی که الان مشخص می‌شود، میان یکدیگر مبادله کنند. این دارایی که اصطلاحا به آن «دارایی پایه» گفته می‌شود، می‌‌‌‌تواند به شکل سهام، کالا، نرخ‌های بهره، صنعت ساخت‌و‌ساز یا هر نوع دارایی دیگری باشد.

وجه تضمین اولیه چیست؟

با هدف جلوگیری از امتناع طرفین قرارداد نسبت به انجام تعهدات خود، خریدار و فروشنده قرارداد آتی کالا باید مبلغی را به عنوان «وجه تضمین» نزد اتاق پایاپای قرار دهند. اتاق پایاپای در بورس کالا، وظیفه تضمین و تسویه معاملات و ثبت و نگهداری اطلاعات مربوط به آن‌ها را بر عهده دارد. در این اتاق با اجرای مکانیزم‌های خاص، از نکول افراد در اجرای تعهدات خود جلوگیری می‌شود تا حقی از طرفین قراردادها (خریدار و فروشنده) ضایع نشود. با توجه به این که مبلغ دقیق وجه تضمین اولیه بر اساس تغییرات قیمت دارایی پایه به صورت دائمی تغییر می‌کند، مبلغ جدید از طریق «اطلاعیه وجه تضمین اولیه» در بخش «اعلانات آتی» سایت شرکت بورس کالا اطلاع‌رسانی می‌شود. با این اقدام در واقع طرفین قرارداد آتی کالا متعهد می‌شوند که متناسب با تغییرات قیمت قرارداد آتی، وجه تضمین را تعدیل کنند.

در بازار آتی می‌توان از کاهش قیمت یک دارایی سود کسب کرد

بازار آتی کالا، بازاری دوطرفه است. در بازارهای  مالی یک طرفه تنها می‌توان از بالا رفتن قیمت یک کالا،دارایی و… مشمول سود شد و این در حالی است که  سرمایه‌گذاران در بازار آتی کالا حتی از کاهش قیمت کالا نیز می‌توانند منفعت کسب کنند.

به‌عنوان مثال قیمت سررسید یک قرارداد آتی، ۱۰۰۰ ریال است و سرمایه‌گذار با بررسی وضعیت بازار، پیش‌بینی می‌کند که قیمت آن دارایی در تاریخ سررسید کمتر از ۱۰۰۰ ریال خواهد شد. در این صورت می‌تواند در زمان مناسب (زمانی که دارایی زیر ۱۰۰۰ ریال باشد) دارایی را خریداری کند و سپس وارد موقعیت فروش شود. به‌صورت دقیق‌تر، با این اقدام شخص سرمایه‌گذار تضمین می‌کند که آن دارایی را در تاریخ سررسید به قیمت ۱۰۰۰ ریال در اختیار یک خریدار قرار دهد. حال اگر در تاریخ سررسید، قیمت دارایی طبق پیش‌بینی زیر ۱۰۰۰ ریال باشد، در این صورت شخص، آن دارایی را به قیمت زیر ۱۰۰۰ از بازار خریداری می‌کند و می‌تواند به قیمت ۱۰۰۰ ریال به خریدار دیگری بفروشد.

بازار آتی چه مزایایی دارد؟

برای ورود به یک قرارداد آتی، کافیست به اندازه وجه تضمین که معمولا یک پنجم ارزش معامله است، سرمایه در اختیار فرد وجود داشته باشد. برای درک بهتر این مزیت می‌توان اینگونه تصور کرد که قیمت سررسید یک قرارداد آتی، ۱۰۰۰ ریال است و شخصی پیش‌بینی کند که قیمت بازار آن دارایی تا تاریخ سررسید ۲۰ درصد افزایش پیدا می‌کند. از طرفی با فرض در اختیار داشتن حداقل یک میلیون تومان سرمایه برای شخص و با توجه به این که وجه تضمین آن یک پنجم ارزش معامله است، شخص می‌تواند با ۱ میلیون تومان خود وارد قرارداد آتی به ارزش ۵ میلیون تومان شود.

اگر پیش‌بینی سرمایه‌گذاردرست بوده باشد و در تاریخ سررسید، قیمت روز دارایی ۲۰ درصد افزایش پیدا کند، شخص به میزان ۲۰ درصد ۵ میلیون تومان سود کسب می‌کند. از این رو سرمایه‌گذار توانسته است با یک میلیون تومان سرمایه، یک میلیون تومان نیز سود کند. به این قابلیت بازار آتی، اصطلاحا «اهرم مالی» گفته می‌شود. البته باید توجه داشت که در این حالت ریسک سرمایه‌گذاری نیز چند برابر خواهد شد. لذا بهتر است پیش از سرمایه‌گذاری در قراردادهای آتی، وضعیت بازار و دارایی پایه با استفاده از روش هایی مانند تحلیل تکنیکال و تحلیل بنیادی بررسی شوند.

لیست دارایی‌های پایه قرارداد آتی

لیست دارایی‌های پایه قرارداد آتی، در سایت بورس کالای ایران به نشانی www.ime.co.ir قرار گرفته است. در حال حاضر قراردادهای آتی زعفران رشته‌ای بریده ممتاز (نگین) با نماد SAF، زعفران رشته‌ای درجه یک (پوشال معمولی) با نماد OSF، زیره سبز با نماد CS، پسته با نماد PS، نقره با نماد SIL و سایر دارایی‌های پایه دیگر وجود دارند که می‌توان امیدنامه یا مشخصات قرارداد هر یک از آن‌ها را در سایت بورس کالا مشاهده نمود.

نکته: فعالان بازار سرمایه توجه داشته باشند که بازار آتی ریسک بالایی دارد و بایستی با آموزش‌های کافی وارد این بازار شد تا بتوان به صورت مطلوب‌تری ریسک سرمایه‌گذاری در این بازار را کنترل کرد.

در صورتی که مایلید اطلاعات بیشتری درباره بورس و روش‌های سرمایه‌گذاری در آن کسب کنید، می‌توانید به سامانه آموزش کارگزاری مفید به نشانی learning.emofid.com مراجعه کنید. در این سامانه بیش از ۱۰۰۰ مطلب در سه سطح مبتدی، نیمه حرفه‌ای و حرفه‌ای به همراه دوره‌های مختلف آموزشی ارائه شده است. به علاوه روزانه چندین کلاس با هدف آموزش بورس از صفر به صورت رایگان و غیر حضوری برگزار می‌شود.