سودای گسترش ناتو / واکنش احتمالی روسیه

فنلاند و سوئد رسماً درخواست خود برای پیوستن به ناتو را به دبیرکل این ائتلاف نظامی غربی ارائه دادند که به معنای پایان دهه‌ها عدم تعهد نظامی آن‌ها در بحبوحه عملیات نظامی ویژه روسیه در اوکراین است. این در حالی است که روسیه پیش‌تر بارها نسبت به ایده گسترش قریب‌الوقوع ناتو، دشمن قدیمی خود ابراز خشم کرده و هشدار داده که «گام‌های تلافی‌جویانه» در راه خواهد بود.

نگاه اجمالی

• دبیرکل ناتو از دریافت درخواست فنلاند و سوئد برای عضویت در این ائتلاف نظامی خبر داد و بر اراده آن برای تسریع روند الحاق دو کشور تاکید کرد.
• به باور کارشناسان، گرچه ترکیه به عنوان تنها کشور عضو ناتو با این الحاق مخالفت کرده، اما بعید است که در نهایت آن را وتو کند. 
• به اعتقاد تحلیلگران، پیوستن سوئد و فنلاند به ناتو امنیت اروپا را که پیش از این هم در هاله ابهام قرار داشت، مبهم‌تر می‌کند.
• کارت قدرتمندی که روسیه برای تلافی گسترش ناتو در دست دارد، همچنان در حوزه انرژی است، با توجه به این که حدود ۴۰ درصد از واردات گاز اتحادیه اروپا را به خود اختصاص داده است. 

ارزیابی وضعیت 

بالاخره بعد از حرف و حدیث‌های بسیار و به‌رغم هشدارهای روسیه، نمایندگان فنلاند و سوئد در ناتو امروز (چهارشنبه) رسماً درخواست عضویت کشورهای خود را به «ینس استولتنبرگ» دبیرکل ناتو ارائه کردند. اقدامی که استولتنبرگ آن را تاریخی خواند و گفت همه اعضای ناتو بر اهمیت گسترش آن توافق دارند. او همچنین در سخنانش اشاره کرد که ناتو مصمم است روند عضویت این دو کشور به سرعت انجام شود؛ تصمیمی که کشورهای عضو ناتو در نشست برلین هم بر آن تاکید کردند. روند عضویت معمولاً ۸ تا ۱۲ ماه طول می‌کشد، اما ناتو می‌خواهد با توجه به آنچه تهدید روسیه علیه کشورهای شمال اروپا خوانده، این روند را به سرعت پیش ببرد. 

استولتنبرگ در عین حال در آنچه که به نظر می‌رسد اشاره به مخالفت ترکیه با پیوستن این دو کشور اروپایی به ناتو بود، گفت «مصمم هستیم که روی همه مسائل کار کنیم». عضویت سوئد و فنلاند به تایید همه ۳۰ عضو ناتو نیاز دارد و به نظر می‌رسد ترکیه دستکم تا قبل از گرفتن امتیازاتی قصد ندارد کوتاه بیاید. 

آنکارا در حالی که می‌گوید مشکلی با سیاست درهای باز ناتو ندارد، با استناد به سابقه میزبانی سوئد و فنلاند از اعضای گروه‌های شبه‌نظامی کُرد و تصمیم‌گیری در سال ۲۰۱۹ برای اعمال تحریم‌های صادرات تسلیحات علیه آنکارا به دلیل عملیات نظامی ترکیه در سوریه، اعلام کرده که از پیشنهادها حمایت نخواهد کرد.

با این حال ناتو و واشنگتن ابراز امیداواری کرده‌اند که اختلافات قابل حل است و اعضای ناتو به سرعت در این خصوص اجماع خواهند کرد. «جوزپ بورل» مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا هم اعلام کرده که همه کشورهای عضو این اتحادیه از پیوستن سوئد و فنلاند به ناتو حمایت خواهند کرد و ابراز امیدواری کرده که ناتو بر مخالفت‌های ترکیه غلبه کند.

شبکه آمریکایی «بلومبرگ» در گزارشی فهرستی طولانی از درخواست‌های آنکارا برای قبول عضویت فنلاند و سوئد در ناتو را به نقل از سه مقام ارشد ترکیه منتشر کرده است. طبق این گزارش،‌ درخواست‌های ترکیه شامل حذف تحریم‌های آنکارا به دلیل خرید سامانه‌های دفاع موشکی «اس-۴۰۰» روسیه و همچنین وارد کردن مجدد این کشور در برنامه هواپیماهای پیشرفته «اف-۳۵» آمریکا است. طبق این گزارش، حاکمیت ترکیه همچنین از سوئد و فنلاند درخواست کرده که قبل از پیوستن به ناتو، آشکارا پ‌ک‌ک و گروه‌های وابسته به آن را محکوم کند. آنکارا همچنین از سوئد و فنلاند خواسته محدودیت‌های تجاری که علیه ترکیه وضع کرده‌اند را لغو کنند. درخواست دیگر آنکارا از واشنگتن این است که تحریم‌هایی که به دلیل خرید اس-۴۰۰ روسیه علیه ترکیه اعمال کرده را لغو کند.

در حالی که مشخص نیست اعتراضات ترکیه تا چه اندازه مانع جدی بر سر راه عضویت دو کشور فنلاند و سوئد خواهد بود، بسیاری از تحلیلگران معتقدند «رجب طیب اردوغان» رئیس‌جمهور ترکیه که در آستانه انتخابات سال آینده قرار دارد، به دنبال گرفتن امتیازاتی برای منافع سیاست داخلی است و در نهایت درخواست کشورهای شمال اروپا را وتو نخواهد کرد.

دورنما

تلاش ناتو برای گسترش قلمروی خود، جبهه تقابل جدیدی بین روسیه و غرب گشوده که روابطشان از آغاز درگیری‌ها در اوکراین به جنگی نیابتی شبیه شده است. از آغاز عملیات نظامی روسیه در اوکراین، ایالات متحده و همپیمانان این کشور با وضع حجم وسیعی از تحریم‌ها علیه فدراسیون روسیه و تسریع کمک‌های تسلیحاتی به کی‌یف، به درگیری‌ها دامن زده‌اند.

روسیه که قبل از آغاز عملیات در اوکراین در فهرست خواسته‌های امنیتی خود از غرب عدم الحاق اوکراین به سازمان پیمان آتلانتیک شمالی را خواستار شده بود، حالا در واکنش به تحرکات جدید هشدار داده که عضویت فنلاند و سوئد در ناتو را برنمی‌تابد. «سرگئی ریابکوف» معاون وزیر خارجه روسیه ضمن بیان این که چنین اقدامی برخلاف ادعای غرب باعث افزایش امنیت فنلاند و سوئد نمی‌شود، آن را اشتباه جدی با پیامدهای گسترده خوانده و گفته «آن‌ها نباید توهم داشته باشند که ما به سادگی این موضوع را تحمل خواهیم کرد». «ولادیمیر پوتین» رئیس‌جمهور روسیه هم روز دوشنبه گفت که قطعاً غرب باید منتظر واکنش و پاسخ مسکو باشد. 

به باور تحلیلگران چینی در گفت‌وگو با «گلوبال تایمز»، الحاق فنلاند و سوئد می‌تواند ابهام جدیدی به امنیت اروپا بیافزاید، اما به این معنا نیست که درگیری‌های نظامی جدیدی در این قاره رخ خواهد داد. تحلیلگران معتقدند روسیه می‌تواند نگرانی‌های خود را با این دو کشور از راه‌های سیاسی حل کند و در تله آمریکا برای بدتر کردن وضعیت امنیتی اروپا نیفتد.

شبکه «سی‌ان‌بی‌سی نیوز» هم در گزارشی به نقل از کارشناسان نوشته گرچه گسترش ناتو باعث افزایش تحرکات روسیه علیه این ائتلاف نظامی می‌شود و جو امنیتی دریای بالتیک و قطب شمال را تغییر می‌دهد، اما روس‌ها به دنبال درگیری با ناتو نیستند و با توجه به تداوم کارزار نظامی روسیه در اوکراین، هیچ تهدید واقعی علیه سوئد یا فنلاند وجود ندارد. 

«ماگدالنا اندرسون» نخست‌وزیر سوئد روز یکشنبه در گفت‌وگو با شبکه سی‌ان‌بی‌سی مدعی شد: چه نوع تلافی ممکن است در کار باشد، به پوتین بستگی دارد، ممکن است حملات سایبری و حملات هیبریدی و موارد دیگر وجود داشته باشد. در همین حال، «آن لینده» وزیر امور خارجه سوئد گفت: در دوره انتقال، قبل از اینکه سوئد و فنلاند به عضویت کامل ناتو درآیند، احتمال افزایش تنش‌ها وجود دارد و ما نیروهای نظامی بیشتری را در نزدیکی مرز خود پیش‌بینی می‌کنیم.

طبق این تحلیل، فضای بالقوه دیگر برای تلافی و مجازات احتمالی ناتو، می‌تواند در حوزه انرژی باشد زیرا روسیه همچنان کارت قدرتمندی در این زمینه دارد و به طور سنتی حدود ۴۰ درصد از واردات گاز اتحادیه اروپا را به خود اختصاص داده است. در حالی که اروپا به دنبال منابع انرژی جایگزین برای کاهش وابستگی خود به روسیه به عنوان تامین‌کننده نفت و گاز است، همچنان به آن متکی است./فارس