شرایط و احکام زکات فطریه / زکات فطره را می‌توان الکترونیکی پرداخت؟

براساس دستورات دین مبین اسلام، پرداخت زکات فطریه در پایان ماه مبارک رمضان یکی از اعمال واجب است و افرادی که به سن تکلیف رسیده باشند و از طرفی هم نان‌خور دیگران به شمار نروند و فقیر نباشند، باید زکات فطره بپردازند. حتی پرداخت فطریه به فردی که به هر دلیلی نتواند یک روز یا تمام ماه رمضان را روزه بگیرد، واجب است و به نوعی روزه نگرفتن، دلیلی برای پرداخت نکردن فطریه به شمار نمی‌رود.

زکات بدهید، از بلا رهایی پیدا کنید

در روایات بسیاری به اهمیت زکات فطریه و کامل کردن ثواب روزه کامل با پرداخت آن اشاره شده و آمده است که «کسى که روزه بگیرد و عمداً زکات ندهد در واقع روزه نگرفته است». حتی پرداخت زکات به عنوان دفع کننده بلا و مرگ عنوان شده و در این رابطه از امام صادق علیه‌السلام نیز روایت شده که به وکیل خود فرمودند: «برو فطریه تمام کسانی را که نان‌خور ما هستند، بده و هیچ کدام را وا مگذار که تو اگر یک کدام آنها را واگذارى مى‌ترسم بر او که بمیرد». همچنین امام على علیه السلام فرمودند: «هر که زکات فطره را بدهد، خداوند به سبب آن، نقص حاصل از زکات مالش را جبران کند».

چه زمانی باید زکات فطریه را بپردازیم؟

برای پرداخت فطریه زمان خاصی در نظر گرفته شده است و موقع غروب، قبل از شب عید فطر تا ظهر روز عید باید این مبلغ پرداخت شود که البته از نظر بسیاری از مراجع تقلید همچون مقام معظم رهبری، احتیاط است که فطریه قبل از نماز عید پرداخت شود و اگر فردی تا آن زمان موفق به پرداخت نشد، باید مبلغ فطریه را کنار بگذارد و در اولین فرصت اقدام کند. همچنین اگر قرار است چند روز بعد زکات فطریه را بپردازد، احتیاط واجب این است که هر وقت آن را می‌دهد، مجدد نیت فطره کند.

آیت‌الله مکارم شیرازی در تفسیر نمونه در ۱۴ تا ۱۷ سوره مبارکه «اعلی» به بیان آداب عید فطر پرداخته است و معنای تزکیه در آیه نخست این سوره را چنین تفسیر کرده است: خداوند در این آیات عامل فلاح و رستگاری و پیروزی و نجات را سه چیز می‌شمرد: «تزکیه»، «ذکر نام خداوند» سپس «به جا آوردن نماز». منظور «زکات فطره» در روز عید فطر است، که نخست باید زکات را پرداخت و بعد نماز عید را به جا آورد، چنان که در روایات متعددی از امام صادق علیه السلام این معنی نقل شده است.

نظر مراجع تقلید     میزان مبلغ فطریه ۱۴۰۱

مقام معظم رهبری     بر اساس گندم: ۴۰ هزار تومان

آیت‌الله مکارم شیرازی     بر اساس گندم: ۴۰ هزار تومان

بر اساس برنج: ۱۵۰ هزار تومان

آیت‌الله نوری همدانی     بر اساس گندم: ۴۰ هزار تومان

بر اساس برنج: ۱۵۰ هزار تومان

 آیت‌الله وحید خراسانی     بر اساس گندم: ۴۰ هزار تومان

بر اساس برنج: ۱۴۰ هزار تومان

آیت‌الله شبیری زنجانی     بر اساس گندم: ۴۰ هزار تومان

بر اساس برنج ایرانی: ۲۵۰ هزار تومان

بر اساس برنج پاکستانی: ۱۱۰ هزار تومان

بر اساس برنج هندی: ۷۵ هزار تومان

آیت‌الله سیستانی     

بر اساس گندم: ۴۰ هزار تومان

بر اساس برنج ایرانی: ۲۲۵ هزار تومان

بر اساس برنج غیرایرای: ۶۰ هزار تومان

میزان زکات در اسلام سه کیلوگرم از قوت غالب مسلمان است که بیشتر شامل گندم، برنج و جو می‌شود. البته باید در نظر داشت قوت غالب در طول سال ملاک است، نه فقط در ماه رمضان. همچنین پرداخت بهای این اجناس نیز برای پرداخت زکات فطریه جایز است.

موارد هشت گانه پرداخت زکات/ مبلغ زکات فطریه را به گروه‌های جهادی بدهیم؟

در سال‌های اخیر با توجه به افزایش فعالیت گروه‌های جهادی خیره برای کمک‌رسانی به نیازمندان به ویژه در مناطق محروم، برخی شماره کارت اعلام می‌کنند تا افراد مبلغ زکات فطریه را برای موارد خاص از ساخت خانه و مدرسه یا حتی کمک به بیماران و نیازمندان در شهرهای مختلف به حساب آن‌ها واریز کنند. اما در این رابطه باید توجه داشت که زکات فطریه در موارد خاصی مصرف می‌شود.

حال سؤال اینجاست که زکات فطریه به چه کسانی تعلق می‌گیرد؟ خداوند در قرآن کریم می‌فرمایند: «انَّما الصَّدَقات لِلفُقَراء وَ المَساکِین وَ العَاملین عَلیها و المُؤلّفَة قُلُوبهم وَ فِی الرِّقَابِ وَ الغَارمین وَ فِی سَبِیلِ اللهِ وَ ابن السَّبیل فَریضَة مِنَ اللهِ وَ اللهُ عَلیمٌ حَکیمٌ؛ همانا صدقات (زکات)، برای نیازمندان و درراه‌ماندگان و کارگزاران زکات و جلب دل‌ها و آزادی بردگان و ادای بدهی بدهکاران و (هزینه‌ی جهاد) در راه خدا و تأمین در راه‌مانده است، این دستور، فرمانی است از جانب خدا و خداوند، دانا و حکیم است».

با توجه به این آیه، زکات به «فقرا»، «مساکین»، «کارگزاران زکات»، «آزادی بردگان»، «کافرانی که اگر به آنها زکات داده شود، به دین اسلام گرایش پیدا می‌کنند»، «مسافری که در راه مانده و خرج برگشت به شهر خود را ندارند»، «بدهکاری که نمی‌تواند قرضش را بپردازد»، «در راه خدا برای کارهای خیری که سود و نفع آن به عموم مسلمانان برسد» تعلق می‌گیرد و این موارد به عنوان مصارف هشت گانه زکات عنوان شده است.

زکات فطریه را می‌توان به نیازمندان استان‌های مختلف داد؟

با این وجود، بر اساس نظر برخی از علمای شیعه همچون آیت‌الله مکارم شیرازی و نوری همدانی، «فطریه برای فقرا و مساکین شیعه است و لازم نیست برای سایر مصارف هزینه شود». حتی برخی از آیات عظام معتقدند که باید فطریه به فقرا و مساکین محل زندگی زکات دهنده اختصاص پیدا کند؛ به طوری که در استفتایی، مقام معظم فرمودند: «بنابر احتیاط پرداخت فطریه باید در همان شهری که فرد هست، پرداخت شود». حتی در استفتایی درباره پرداخت زکات فطریه به زلزله‌زدگان استانی دیگر از معظم‌له آمده است: «با وجود فقیر مؤمن در محل زندگی شما، انتقال دادن زکات فطره به جای دیگر به احتیاط واجب جایز نیست».

همچنین آیت الله ناصر مکارم شیرازی تأکید دارد: «احتیاط واجب آن است که اگر در شهرتان فقیری هست، فطریه را به او دهید و از روش‌های دیگری به افرادی که خارج از شهر هستند، کمک کنید و احتیاط واجب است که زکات فطره را در همان محل مصرف کند، مثلًا نمى‌‌تواند براى بستگانش که در شهر دیگرى هستند بفرستد، مگر این‌که در آن محل مستحقى پیدا نشود و هرگاه با وجود مستحق فطره را به جاى دیگرى ببرد و تلف شود، ضامن است، ولى حاکم شرع مى‌‌تواند با توجه به مصالح نیازمندان اجازه دهد آن را به محل دیگرى ببرند».

علاوه بر این، باید توجه داشت که زکات فطریه سادات و عام باید از یکدیگر جدا باشد؛ چرا که بر اساس دستورات فقهی و نظر مراجع تقلید «غیرسادات نمی‌تواند فطریه را به سادات فقیر پرداخت کند». این امر در حالی است که بسیاری از گروه‌های جهادی یا حتی اشخاص تنها یک شماره حساب برای واریز وجوه فطریه اعلام می‌کنند و با این اقدام ممکن است فطریه سادات و عام در هم آمیخته و موجب بروز اشکالات فقهی و شرعی در هزینه‌کرد آن شود.

از نظر آیت‌الله علوی گرگانی نیز «فطریه باید در محل سکونت زکات دهنده هزینه شود و به شیعه‌ای که دارای شرایط یکی از موارد هشت گانه زکات است، تعلق گیرد». همچنین از نظر بیشتر فقها «شیعه ۱۲ امامی باید به شیعه ۱۲ امامی زکات خود را بدهد و پرداخت آن به سایر، جایز نیست».

بر همین اساس، اگر زکات دهنده کسی را می‌شناسد که شرایط دریافت زکات را دارد، می‌تواند به صورت مستقیم مبلغ زکات فطریه خود را به او بدهد. البته طی تماس خبرنگار خبرگزاری فارس با مرکز پاسخگویی به سؤوالات شرعی (۰۹۶۰)، کارشناسان این مرکز درباره پرداخت زکات فطره به مؤسسات خیریه و گروه‌های جهادی اینگونه پاسخ دادند: اگر زکات فطره را کنار گذاشته باشید، باید در شهر خود هزینه کنید و امکان انتقال آن وجود ندارد. اما اگر بخواهید به جای دیگر مبلغ فطریه را کارت به کارت کنید، می‌توان آن را منتقل کرد. البته در این رابطه مقام معظم رهبری می‌فرمایند که «این اقدام خلاف احتیاط است و بهتر است این کار را نکنید». همچنین باید به این نکته هم توجه کرد که اگر گروه‌ها یا مؤسسات معتبری می‌شناسید، این افراد هم اجازه ندارند که از مبلغ فطریه برای فقرا کالا یا مواردی دیگر خریداری کنند، بلکه باید همان مبلغ به فقیر مؤمن داده شود».

زکات فطره را می‌توان الکترونیکی پرداخت؟

همچنین با توجه به الکترونیکی شدن خدمات بانکی، ممکن است برخی قصد جابه جایی مبلغ فطریه از طریق کارت بانکی را داشته باشند که در این رابطه رهبر معظم انقلاب طی استفتایی فرمودند: «اشکالی ندارد، ولی اگر زکات فطره را جدا کرده باشد، تعویض آن جایز نیست و اگر در شهرش، فقیر وجود دارد، پس از جدا کردن فطریه، انتقال آن به شهر دیگر هم بنا بر احتیاط واجب جایز نیست».

مصرف زکات فطره با وجود اینکه همچون مصارف زکات اموال به شمار می‌رود، امام بنا بر احتیاطی که از نظر فقها و مراجع تقلید به آن اشاره شده است، باید به فقرا و مساکین مؤمن همان شهرِ زکات دهنده تعلق گیرد.گاهی علی رغم اینکه افراد فطریه را پرداخت می‌کنند، اما به دلیل ناآگاهی از احکام آن، زکات فطره را در جای دیگری پرداخت کرده و به این ترتیب همچنان زکات فطریه بر عهده شخص است. بنابراین، بهتر است بر اساس استفتاء مراجع تقلید، مردم فطریه خود را به چند نهاد اصلی همچون دفتر مراجع عظام تقلید، سازمان بهزیستی یا کمیته امداد بپردازند.